Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

3-BOB. IJTIMOIY-IQTISODIY TIZIMLAR
VA MULKCHILIK MUNOSABATLARI
Iqtisodiy munosabatlaming paydo bo‘lishi va rivojlanishi jamiyat 
taraqqiyotining turli bosqichlarida o ‘ziga xos xususiyat kasb etadi. 
Iqtisodiy munosabatlar bir joyda o‘zgarishsiz qotib turmaydi. Ular 
doimo o ‘zgarib, rivojlanib boradi. Shunga ko‘ra, mazkur bobda ij- 
timoiy-iqtisodiy taraqqiyot bosqichlari va ulami bilishga bo‘lgan 
turlicha yondashuvlar, ishlab chiqarishning ijtimoiy va texnologik 
usullari hamda iqtisodiy tizim tushunchalari batafsil ko‘rib chiqiladi. 
Tahlil davomida iqtisodiy tizim modellari va ulaming xususiyatlari 
ko‘rsatib beriladi.
Ishlab chiqarish har doim muayyan mulkchilik shakli doirasida amal­
ga oshiriladi. Shuning uchun bu yerda mulkchilik munosabatlarining 
mohiyati, mulk shakllarining iqtisodiy mazmuni, ulaming o‘zgarish 
va bozor iqtisodiyotini shakllantirish jarayonida mulk shakllarini 
o ‘zgartirish yo‘llari va usullari kabi masalalarga alohida o‘rin ajratiladi.
Mamlakatimizda taraqqiyotning hozirgi bosqichida mulkchilik mu- 
nosabatlarini takomillashtirish, ulaming rivojiga keng yo‘l ochib berish 
bo‘yicha amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarga ham e’tibor beriladi.
3.1. Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot bosqichlari va ularni
bilishga bo‘lgan turlicha yondashuvlar
Kishilik jamiyati ishlab chiqarish munosabatlari va ishlab chiqa­
ruvchi kuchlaming o‘zaro birligi va ziddiyati asosida taraqqiy etib 
borib, uning turli bosqichlariga o‘ziga xos bo‘lgan iqtisodiy tizimlar 
muvofiq keladi. Insoniyat taraqqiyoti bosqichlari va har bir bosqich- 
ga xos bo‘lgan iqtisodiy tizimlami o ‘rganish iqtisodiy jarayonlami, 
ulaming o‘zgaruvchan ekanligini bilishda muhim ahamiyatga egadir.
Taraqqiyot bosqichlarini bilishda turli xil yondashuvlar mavjud 
bo‘lib, ulardan asosiylari sifatida quyidagilami ajratib ko‘rsatish 
mumkin:
82

---

- tarixiy-formatsion yondashuv;
- madaniylashish (sivilizatsiya) darajasi jihatidan yondashuv;
- texnika va texnologik taraqqiyot darajasi jihatidan yondashuv;
- iqtisodiy tizimlar o ‘zgarishi jihatidan yondashuv.
Ijtimoiy taraqqiyot bosqichlarini bilishga