Toshkent farm atse vtikainstituti

EVGENOL RAYHONI - OCIMUM GATTISIMUM L.
Evgenol rayhoni -
Ocimum gattisimum 
L., labgullilar - 
L a b ia te oilasiga kiradi.
E vgenol rayhoni b o ‘yi 70-100, b a ’zan 150 sm ga etadigan 
sershox yarim buta. Poyasi kam tukli, to ‘rt qirrali, asos qism idan 
boshlab k o ‘p shoxlangan. B argi oddiy, ch o ‘ziq tuxum sim on, 
tishsim on qirrali b o ‘lib, poyada bandi bilan qarm a-qarshi 
joylashgan. G ullar sarg ‘ish, labgullilar oilasiga xos tuzilgan.
A vgust oyida gullaydi.
Geografik tarqarilishi. 
Evgenol rayhonining vatani Janubiy 
A frika, M adagaskar va unga yaqin orollar. R ossiya shariotida bir 
yillik o ‘sim lik sifatida o ‘stiriladi. Evgenol rayhonining boshqa 
rayhonlar bilan chatishtirib etkazilgan «Y ubiley» navi Qrim, 
K rasnodar o ‘lkasida ham da G ruziya, A rm aniston, M oldaviya, 
Q irgiziston respublikalarida o ‘stiriladi.
Mahsulot tayyorlash. 
О ‘ sim lik gullaganida y eru stk i qism idan 
10-15 sm qirqib olinadi (yo ‘g ‘on poyalar aralashm asligi kerak) va 
qurib qolm asdan (m ahsulot qurib qolsa yoki quritilsa, tarkibidagi 
efir m oyi m iqdori va m oydagi evgenol kam ayib ketadi) efir m oyi 
olish uchun tezda zavodlarga yuboriladi. Efir m oyi bosim ostida 
qizdirilgan suv b u g ‘i yordam ida haydab olinadi.
Kimyoviy tarkibi. 
H o ‘l evgenol rayhonining yer ustki qism i 
tarkibida 0,3-0,8% efir m oyi b o ‘ladi. Efir m oyi tarkibida esa 50- 
80% evgenol, m etilxavikol, kam fora va otsim en bor.
Efir m oyidan evgenol olinadi,
Rayhon 
o^simligini o‘stirish 
texnologiyasi. 
R ayhon 
C>‘zbekistonning barcha viloyatlarida ekib o ‘stiriladi. Undan 
yuqori xom -ashyo yetishtirish uchun barcha agrotexnik chora- 
tadbirlari orasida y em i sifatli qilib ishlash asosiy aham iyatga ega. 
C hunki yer to ‘g ‘ri ishlanganda, rayhon ekiladigan tuproqlarning 
fizik, kim yoviy va biologik xossalari yaxshilanadi. U ning ildiz 
tizim ini rivojlanishiga qulay sharoit yaratiladi. R ayhon ekiladigan
57

---

yerlar unum dor fizik xossalari m o “ tadil, sho ‘rlanm agan va nanii 
etarli b o ‘lishi kerak.
R ayhon ekiladigan yerlar asosan begona o ‘t!ardan toza 
b o ‘lishi shart.
Y erlam i kuzda haydashdan oldin gektar hisobiga 15-20 tonna 
chirigan m ahalliy o ‘g ‘it va fosfor о ‘g ‘itining yillik norm asini 70%
ni, y a ’ni 40-50 kg dan kirgizib, 25-27 sm chuqurlikda haydab 
q o ‘yiladi.
R ayhon u ru g ‘ini p am iklarda sepib, 40-45 kundan keyin erta 
bahorda haydalgan yerlar tekislanib, borona va m ola bostirib 
tuproq harorati (10-12 sm qatlam da) 15-17°S b o ‘lganda uning 
k o ‘chatlari 70 x 70 sm qilib m exanizm lar yordam ida yoki q o ‘lda 
ekiladi va har bir uyaga 2 tadan o ‘sim lik qoldiriladi va tez-tez 
sug ‘orilib turiladi.
R ayhon o 'sim ligini begona o ‘tlar qoplab ketm asligi uchun 
uni tozalab turish m aqsadga m uvofiq b o ia d i. V egetatsiya 
davom ida 12-13 m arta su g ‘oriladi va 4-5 m arta kultivatsiya 
qilinadi. K ultivatorlar yordam ida yum sliatiladi. Rayhon m ineral 
va organik o ‘g ‘itlarga ju d a talabchan ekin hisoblanadi. Lining 
yaxshi o ‘sishi, rivojlanishi v a k o ‘proq k o ‘k m assa yetishtirishda 
o ‘g ‘itlash tizim ini to ‘g ‘ri belgilash lozim b o ‘ladi.
R ayhonni shonalash va gullash fazalarida azotli, fosforli va 
kaliyli o ‘g ‘itlar bilan oziqlantiriladi va gektar hisobiga 90 kg azot, 
80 kg fosfor va 50 kg kaliy o ‘g ‘iti beriladi. H ar bir oziqlantirish 
su g ‘orishdan oldin am alga oshiriladi.
A grotexnik tadbirlam i yuqori saviyada o ‘tkazilsa, bizning 
tuproq-iqlim sharoitim izda gektaridan o ‘rtacha 4-5 tonna k o ‘k 
xom ashyo va 800-1000 kg urug‘ y ig ‘ib olish mum kin.