Toshkent farm atse vtikainstituti

Mahsulot tayyorlash, 
0 ‘simlikni pichan uchun shonalash 
gullash davrida o'riladi. Urug‘mi ikkinchi o ‘rishdan oldin yig‘iladi.
209

---

Dukkagi 30% etilganda yig‘ishga kirishiladi. Ulami don o‘radigan 
kombaynlarda yanchib tozaSab olish mumkin. Barg va gullar ajratib 
olinadi, poyasi tashlab yuboriladi. Urug‘i 15% namligi bo‘lganda 
yaxshi saqlanadi, bir o ‘rimdan gektaridan 10-12 sentner urug‘ 
tayyorlanadi. Qashqarbedani vegetatsiya davri davomida 5-6 marta 
sug‘orish tavsiya etiladi.
EKM A SEDANA - N1GELLA SATIVA L.
Ekma sedana - Nigella Sativa L. ayiqtovondoshlar — 
Ranunculaceae oilasiga kiradi.
Bir yillik, bo‘yi 20-75 sm ga etadigan o ‘t o‘simlik. Poyasi 
shoxlangan, poya va shoxlarinmg uchi yakka xoldagi gul bilan 
tugavdi. Pastki barglari qisqa bandli, yuqoridagilari bandsiz 
poya va shoxlarida ketma-ket joylashgan. Hamma barglari keng- 
ehiziqsimon, to‘mtoq yoki o ‘tkir uchli bo‘lakchalarga ikki-uch 
marta patsimon qirqilgan. Gul kosacha barglari 5 ta, zangori rangli, 
cho‘ziq yoki tuxumsimon cho'ziq, uchi to‘mtoq; gultojbargiari 5-8 
ta, ikki labli, kosachabarglaridan uch marta kalta. Mevasi - ko‘p 
urug‘li bargchalardan tashkil topgan to‘p meva. Urug‘i uch qirrali, 
burishgan, och-qo'ng'ir rangli. May-iyunda gullaydi va mevasi 
etiladi.
Geografik tarqalishi. 0 ‘rta Osiyo ( 0 ‘zbekistonning Toshkent 
va Samarqand viloyatlarida), Rossiyaning Yevropa qismining 
janubida va Kavkazda ekin ekiladigan yerlarda yovvoyilashgan 
holda uchraydi. Ekinzorlarda o ‘stiriladi.
Kimyoviy tarkibi. Yer ustki qismi tarkibida vitamin S, 
kumarinlar, flavonoidlar (kempferol va kversetin glikozidlari), 
urug‘ida - 0,46-1,4% efir moyi, steroid!ar, triterpen saponinlar, 
alkaloidlar, xinonlar, kumarinlar, 30,8-4,2% yog‘ va boshqa 
moddalar bor.
Ishlatilishi, 
Ibn Sino sedana bilan so‘gallami, temiratki, 
husnbuzar, pes (vitiligo) va boshqa teri kasalliklarini davolagan, 
shishiami qaytargan, yara va yarali traxomani, ko‘z kataraktasini va
210

---

boshqa]ami yaxshi qilgan. Urug‘imng qaynatmasi buyrak va siydik 
qopida tosh boiganida uni tushurish, to‘xtab qolgan hayzni keltirish, 
gijjalami o‘ldirib tushirish uchun iste’mol qilinadi, tish og‘rig‘ida 
og‘iz chayiladi.
Xalq tabobatida sedana um g‘i siydik va el haydovchi, gijjalami 
organizmdan tushimvchi vosita sifatida hamda yo‘tal, astma va sariq 
kasallikni davolash uchun ishlatiladi.