Toshkent farmatsevtika instituti ekologiya va mikrobiologiya

160 
 
ajratish.  Antagonistik xususiyatga ega bo‘lgan mikroorganizmlarga mog‘or zamburig‘I, tuproq 
aktinomisetlar ,achigan sut bakteriyalari misol bo‘la oladi. 
Nazorat savollari. 
1.Kasallik qo'zg'atuvchi mikroorganizmlarni ayting.Virulentlik omillari nima? 
2.Patogenlik va virulentlik nima ? 
3.Infeksiya,infeksion jarayon. Infeksion yuqumli kasalliklar haqida ayting. 
4.Laboratoriya jonivorlariga kasallik yuqtirishning maqsadi  va vazifalarini aytib bering. 
5 Yuqumli kasalliklarning yuqish yo`llari. 
 
Mavzu: Immunitet va immun sistema. Immun kimyoning infeksion kasalliklarni oldini olishdagi 
ahamiyati 
Darsning maqsadi: Immunitet, antigen, antitela haqida tushuncha olish. 
O‘quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi: 
darsning turi - suhbat 
. 
a)
 
metod - 1. ―Qopdagi mushuk‖ , 2. ― Qo'r boron‖, 3. ―Interaktiv usul‖ v) forma (shakl) - 
gurux 
b)
 
g) vosita - doska, tarqatma material, jadval, tayyor preparat, mikroskop, bo‘yoqlar, 
reaktivlar, kompyuter 
c)
 
usul - nutqli 
d)
 
nazorat- kuzatish (ко 'rish)  
e)
 
j) baholash - o‘z - o‘zini va umumiy baholash  
.. 1 “Qopdagi mushuk‖ isli o‘yinini o‘tkazish usJubi. 
- 
Ish uchun zarur 
,, 
Guruhdagi talabalar soniga qarab qur‘a tashlash uchun 
Topshiriqlar variantlarining to‘plami, sonlar 
, 
t
. . 
Toza qog‘oz varog‘lari. 
. 
lshni bajarish tartibi. 
1)
 
Qur‘a tashlash yo‘li bilan gurux 3-4 ta talabadan iborat bo‘lgan kichik guruxlarga 
bo‘linadi. 
2)
 
Har bir kichik gurux alohida stol atrofida o‘tiradi toza qog‘oz varog‘i va ruchka 
tayyorlanadi. 
3)
 
Varoqda sana, gurux soni, ish o‘yinini nomi, shu kichik guruxda ishtirok etadigan 
talabalar familiyasi, ismi, sharifi yoziladi. 
4)
 
Xar bir kichik guruxlarni bitta qatnashchisi o‘qituvchini oldiga kelib kanvertdan 
topshiriq variantini oladi. 
5)
 
Talabalar varoqga o‘zlarining topshiriqlarini ko‘chiradilar va ish bajarish uchun 15 mm 
vaqt beriladi. 
6)
 
Kichik guruxlar topshiriqni muxokama qiladilar va to‘liq javobni yozadilar. 
7)
 
O‘qiluvchi kuzatib turishi shart, talabalar ko‘chirmasligi va boshqa guruxlar bilan aloqa 
qilmasligi kerak. 
8)
 
15 min o‘tgandan so‘ng javob varaqalari yig‘ib olinadi. 
9)
 
Q‘qituvchi dars davomida topshiriqlar to‘g‘ri, to‘la, tartib bilan bajarilishini tekshiradi. 
10)
 
Kichik guruxlarni hamma ishtirokchilariga bir hil ball qo‘yiladi. 
11)
 
Darsni joriy baxolashda talabalami olgan ballari e‘tiborga olinadi 
Variant-II. 
1.
 
Fagotsitoz jarayonini tushuntirib bering? 
2.
 
Immunitet turlarini sanab bering? 
3.
 
Antitelalar va antigenlarning o‘zaro munosabati qanday? 
Variant-II. 
1.
 
Immunitetning reaksiyalarinin sanab bering?  
2.
 
Agglyutinatsiya reaksiyasini gapirib bering? 

---

161 
 
3.
 
Interaktiv usui. 
Kompyuter yordamida mavzu bo'yicha video va audio materiallari bilan tanishish. 
O‘quv jarayonida talabalar bajaradigan mustaqil ishi. 
1.
 
Zardoblar layyorlash. 
2.
 
Antigenlar sinab ko‘rilayotgan mikroorganizmlarning tortmasini tayyorlash 
3.
 
Talabalarning o'z ustida ishlash uchun lozim bo'Igan metodik qo'llanmalar. (nazariy 
materiallar) 
4.
 
 
I. IMMUNITET HAQIDA TUSHUNCHA. Immunitet lotincha  so‘z bo‘lib, immunitas- 
ozod  bo‘lish  yoki  qutqazish  ma‘nosini  bildiradi.Bu  murakkab  fiziologik  moslashish 
kompleksidir.  Shu  moslashish  kompleksi  organizmga  tashqaridan  genetik  informatsiyani 
tashuvchi  tirik  organism  yoki  moddalarni  kirishga  to‘sqinlik  qilib  yo‘l  bermaydi.  Organizm 
faqat yuqumli kasal qo‘zg‘atuvchilarga va ular ishlab chiqargan zaharli  moddalargagina qarshi 
turmasdan,  u  begona  to‘qimalarga  ham  qarshi  turadi.  Organizmning  begona  to‘qimalarga 
bunday  qarshi  turish  qobiliyati  transplatatsion  deb  nom  olgan.  Immunitetni  o‘rganadigan  fan 
immunologiya  deyiladi.  Immunitet  paydo  bo‘lishi  juda  murakkab  hodisadir.  U  butun 
organizmning  ishtiroki  bilan  vujudga  keladi,  ammo  immunitetni  paydo  bo‘lishida  asosiy  rolni 
markaziy nerv sistemasi o‘ynaydi. Bulling ta‘sirida retikula - endothelial sistemaning fagotsitar 
funksiyasi  zo‘rayadi va  organizmga kirgan  mikrobning  yoki uning  zaharini zararsizlash uchun 
immune  modda  (antitela)  paydo  bo‘ladi.  Organizmning  anatomic  va  fiziologik    hususiyatlari 
uni  turli  pathogen  mikroblardan  qo‘riqlab  turishda,  ya‘ni  immunitetli  bo‘lishida  katta 
ahamiyatga  ega.  Yetarli  ovqatlanmaslik,  A  va  С  vitaminlarning  yetishmasligi,  organizmning 
qizib  ketishi  yoki  sovub  qolishi,  o‘ta  charchashlar  immunitet  vujudga  kelishida  katta  ta‘sir 
ko‘rsatadi. 
II. IMMUNITETNING TURLARI. Immunitetning paydo bo‘lishiga qarab uni bir necha 
turlarga  bo‘lish  mumkin.  Bular:  infektsion  immunitet  va  infektsion  bo‘imagan,  ya‘ni 
transplatatsion immunitet. Infektsion immunitet spetsifik va spetsifik bo‘lmaganlarga bo‘linadi. 
Spetsifik  bo‘lmagan  immunitet  tabiiy  yoki  tug‘ma  va  organizmni  himoya  qiiish  anatoma  - 
fiziologik  faktorli  bo‘ladi.  Tabiiy  yoki  tug‘ma  immunitet  o‘z  navbatida  ikkiga:  absolyut  yoki 
mutloq va  nisbiyga bo‘linadi.  Ular  ham aktiv va  passivga  bo‘linadi.  Aktiv immunitet  steril  va 
steril bo‘lmaganga bo‘linadi. 1898 yilda N. N. Chistovech va J. Barde degan olimlar immunitet 
faqat mikroorganizmlarga va uiarning zaharlariga emas, balki to‘qimalarning hujayralariga ham 
hosil  bo‘lishini  aniqladilar.  Bu  spetsifik  emas,  ya‘ni  transplantatsion  immunitetni  o‘rganishga 
sabab bo‘ldi. 
Organ  va  to‘qimalarni  boshqa  organizralarga  ko‘chirish  paytida  katta  rol  o‘ynaydi. 
Spetsifxk  bo‘lmagan  immunitet  boshqa  organizmdan  olingan  va  to‘qimalarga'  qarshi  turishga 
qobiliyatlidir. 
Bu  hodisaning  aksinchasi  -  immuniologik  tolerantlikdir.  Inymmiologik  tolerantlik,  ya‘ni 
immunologik  chidamlilik  to‘g‘risida  F.  Bernet  degan  olim  aytib  o‘tgan.  Lekin  1953  yili 
olimlardan  P.  Medavar  va  M.  Gasheklar  embrional  rovojlanish  paytida  antigen  ta‘sir  etilgan 
organizm,  tug‘ilib  katt  bo‘lganda  shu  antigenga  -  organ  va  to‘qimalarga  qarshi  turish 
qobiliyatiga  ega emasligini  isbotladilar. Ya‘ni bunday  organizmlarda immuniologik tolerantlik 
hosil bo‘ladi va shu to‘qimalarga qarshi qobiliyat bo‘lmaydi. 
Yuqorida  aytib  o‘tilganidek,  immunitetning  yana  bir  turi  infektsion  immunitetdir. 
Infektsion  immunitet  o‘z  navbatida  spetsifik  va  spetsifik  bo‘lmaganlarga  bo‘linadi.  Spetsifik 
bo‘lmagan  immunitet  tug‘ma  immunitet  bo‘lib,  mexanik,  fizikaviy  va  biologic  faktorlarga 
organizmning qarshi turish qobiliyatidir. 
Tabiiy  passiv  immunitet  —  bu  chaqaloqlar  (platsenta)  immuniteti  bo'lib,  homila  ona 
qorindaligidayoq orttiriladi. Shuningdek, chaqaloqlar ona suti orqali ham immunitetni orttirishi 
mumki.  Immunitetning  bu  turi  uzoq  davom  etmaydi,  6-8  oydan  so'ng  yo'qolib  ketadi.  Lekin 
tabiiy  passiv  immunitetning  ahamiyati  katta,  u  chaqaloqlarni  yuqumli  kasalliklarga 
chalinmasligini ta'minlaydi 

---