263
2. Barg plastinkasining qirralari
3. Barg plastinkasining qirqilishiga qarab
xillari
3 - guruhga beriladigan vazifa
2.
Barg plastinkasining tomirlanishi
3.
Barglarning katta-kichikligi va yashovchanligi
4.
Barglarning poyada joylashishi
4 - guruhga beriladigan vazifa
1.
Murakkab barg turlari
2.
SHakli o‘zgargan
barglar
3.
hashoratxo‘r o‘simliklar
6. Mustaqil bajarish uchun vazifalar
Dars davomida barg morfologiyasiga oid gerbariylar va fiksirlangan materiallardan
foydalanib
a) barg plastinkasining shakli
b) barg qismlarini (to‘liq, to‘liqsiz)
v) barg plastinkasining qirralarini
g) barg plastinkasining qirqilishi (bo‘lakli, kesik, ajralgan)
d) barg tomirlanish turlarini
e) murakkab barg turlarini
j) shakli o‘zgargan barglar, ularning xilma –xilligi va poyada joylashuvi bilan tanishish
Topshiriq: - Barg morfologiyasiga oid
rasmlarni chizib, ularning qismlarini yozish, barg
tomirlanishini kuzatib, sinflarga ajratib, rasmini chizing.
Laboratoriya mashg`ulot – 18
Mavzu: Gerbariyga qarab ildiz, poya va barglarning morfologik
tuzilishini o`rganish.
1. Darsning maqsadi:
Dars jarayonida talabalar amaliy mashg`ulotlardan olgan bilimlarini yanada
mustahkamlash uchun o`simlik vegetativ organlarini (ildiz, poya, barg) gerbariyga qarab,
morfologik analiz qilib o`rganadilar.
2.Darsning vazifasi:
Gerbariydan foydalanib o`simliklarning ildiz, poya va barglarining tashqi tuzilishini
o`rganadilar.
3. O`quv jarayonining mazmuni:
1. Ildizning asosiy vazifasi
264
2. Ildizning kelib chiqishiga ko`ra xillari
3. Bir pallali o`simliklarning ildiz sistemasi
4. Ikki pallali o`simliklarning ildiz sistemasi
5. SHakli o`zgargan ildizlar
va ularning vazifasi
6. Poyaning shakllari
7. O`sishiga qarab poyaning xilma-xilligi
8. Poyaning shoxlanish xillari
9. O`simliklarning hayotiy formasi (daraxt, buta, chalabuta, o`t o`simlik)
10. Qiyofasini o`zgartirgan
er ustki va er ostki poyalar
11. To`liq barg to`liqsiz bargdan nimasi bilan farq qiladi
12. Oddiy barg formalari
13. Barg qirralari xilma-xilligi
14. Barg plastinkasining qirqilishiga qarab xillari
15. Barg plastinkasining tomirlanishi
16. Barglarning katta kichikligi va yashovchanligi
17. Barglarning novdalarda joylashishi
18. SHakli o`zgargan barglar (barg metomorfozi )
4. O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi (metod, forma, (shakl), vosita, usul,
nazorat, baholash)
a) Darsning turi – suhbat
b) Metod – Vertushka
v) Forma (shakl) – gurux
g) Vosita – doska,
tarqatma material, tablitsa, gerbariy
d) Usul – nutqli
e) Nazorat – kuzatish (ko`rish)
j) Baholash – o`z-o`zini va umumiy baholash
Vertushka metodi
Bu treningda 3 ta yoki 5 ta guruhga material tarqatiladi va har bir gurux yakka holda
to`g`ri javobni belgilaydi. Keyin bu materiallar guruhlarga aralashtirilib beriladi, yana
belgilanadi, 3 yoki 5 marta aylangandan keyin o`qituvchi va talabalar bilan umumiy va to`g`ri
javob o`rtoqlashiladi.
№
Ildiz shakillari
Popuk
ildiz
O`q ildiz
Ildiz meva
Ildiz
tuganak
Tayanch
ildiz
1
Makkajo`xori
2
Sabzi
3
Arpa
4
Yantoq
5
Sholg`om
6
Georgin (kartoshka
gul)
7
Batat
265
8
G`o`za
9
Suli
10
O`rik
5. Mustaqil ishlash tartibi.
Har bir talaba gerbariy olib, undagi o`simlikning alohida organlarini morfologik
tuzilishini sinchiklab tekshirib o`rganadi. O`simliklarning ta’rifini yozishda albatta, ma’lum
rejaga rioya etish zarur.
Albomning chap tomoniga o`simlik vegetativ organlarining morfologik tuzilishini
ta’rifi yoziladi. Morfologik analizning to`g`riligini talabalar, o`qituvchidan so`rab bilishlari
kerak.
Albomning o`ng tomoniga ildiz, poya va barg rasmi chizib, qismlari yozib qo`yiladi.
O`simlik morfologiyasini ta’riflash rejasi:
1. Er osti organi:
a) Ildiz. Ildiz sistemasi tipini aniqlash (o`q ildiz, popuk ildiz) metamorfoz:
b) Ildizpoya. O`sish xususiyatlari (tik yoki yoniga)
v) Piyozbosh.
Kattaligi, rangi.
g) Tuganak. SHakli, rangi, kattaligi
2. Poya. Poyaning turlari: yog`ochli, qisman yog`ochli, o`tli.
a) Shakli yumaloq, yumaloq bo`g`imli, uch qirrali, to`rt qirrali, ko`p qirrali, yassi;
b) O`sish yo`nalishi: tik o`suvchi, o`rmalab o`suvchi, ilashib o`suvchi, chirmashib o`suvchi,
sudralib o`suvchi va boshqalar;
v) Shoxlanishlar: monopodial, simpodial, dixotomik,
soxta dixotomik;
g) Poyaning metamorfozi: gajak, jingalak va tikanlarning necha mm yoki sm ekanligi o`lchab
yoziladi.
3. Barg. Oddiy yoki murakkab bargligi aniqlanadi.
Agar oddiy barg bo`lsa:
a) Barg plastinkasining shakliga qarab lentasimon, lantsetsimon, ninasimon, tuxumsimon,
teskari
tuxumsimon,
yumaloq,
ellipssimon,
panjasimon,
yuraksimon,
uchburchak,
strelkasimon, buyraksimon, duksimon va boshqalar.
b) Tomirlanishi: parallel, yoysimon, to`rsimon, patsimon, panjasimon, yulduzsimon.
v) Barg plastinkasining qirralari: tekis, oddiy tishchali, qo`sh tishchali, arrasimon tishli, o`yiq,
ilon izi va boshqalar.
g) Barg qirqilishi: bo`lakli,
qirqilgan, ajralgan.
Endi murakkab barglarni ko`rib chiqamiz.
d) Uch bargchali, besh, etti bargchali (panjasimon), toq panjasimon, juft panjasimon. Qolgan
qismlari oddiy barg singari aniqlanadi.
e) Barglarning poyalarda joylanishi: ketma-ket, qarama-qarshi va halqasimon.
IV- semestr
Laboratoriya mashg’uloti – 1
Mavzu: Tuban sporali o‘simliklar: Suv o’tlari