Toshkent farmatsevtika instituti farmakognoziya kafedrasi "botanika" fanidan o

163 
 
ko’paytirilgan opiylar farmatsevtika sanoatiga jo’natiladi. Undan tibbiyotda muhim ahamiyatga 
ega bo’lgan morfin, kodein, papaverin singari alkaloidlar olinadi. Ulardan  tayyorlangan dorilar 
og’riq  qoldirishda,  yo’talga  qarshi,  me’da-ichak  kasalliklari;  gipertoniya,  bronxial  astma  va 
boshqa kasalliklarni davolashda ishlatiladi.  Bulardan tashqari organik kislotalar va fermentlar 
glikozidlar  ham  uchrab  turadi.  O’simlikning  urug’idan  tashqari  boshqa  organlari  ham  zaharli 
hisoblanadi. 
Ko’knorining  mayda-mayda  bo’ladigan  urug’larida  40%  dan  ortiq,  goho  50%  moy 
bo’ladi.  Ko’knori  moyi  ma’zali  va  hadeganda  ochilmaydigan  bo’lganligidan  juda  yaxshi 
masalliq  hisoblanadi.  Ko’knori  moyi  qizitmasdan  presslash  yo’li  bilan  qora  rangli  badxo’r 
fraksiya ajratib olinadi. 
              
         
 
 
Qizil gulli ko’knor .                              Ko’knor o’simligi   
Papaver parsoninum                            Papaver somniferum     
Ko'knor  (P.  somniferum)  bir  yillik  o't  o'simlik.  bo'yi  1m  gacha  o'sadi.  Bu  o'simlik 
oqimtir sut shiraga boy. Sut shiraning tarkibida morfin, kodein, papaverin, tabeinga o'xshash 26 
xil alkaloid bor. Ko'knor urug'ining tarkibidan 50 % gacha yuqori sifatli yog' olinadi va ovqat 
uchun ishlatiladi. 
Qizilgulli ko’knor (P.parsoninum).  
Bir yillik o’t o’simlik bo’lib, guli qizil rangda. Apreldan boshlab chamandek ochiladigan 
va  keng  tarqalgan  o’simlik.  Sharq  ko’knorisi  (P.orientalis).  U  bo’yi  1m  ga  yetadigan  tukli, 
ko’p  yillk  o’t  o’simlik.  Tojbarglari  yirik,  uzunligi  9  sm  ,  to’q  qizil  rangli,  tag  tomoniga 
yaqinlashgan sari qora dog’li bo’la boradi. Manzarali o’simlik sifatida ekiladi. 
 
Sharq  ko'knorisi  (P.orientales)  ko'p  yillik  o't  o'simlik.  Bo'yi  1m  gacha  o'sadi.  Gullari 
yirik va chiroyli, manzarali o'simlik sifatida o'stiriladi. 
 
      Remeriya avlodi (Roemeria).  
Bu  avlod  vakillari  barglari  odatda  ikki  karra  patsimon,  chuqur  qirqilgan,  kichikroq,  bir 
yillik, ikki va ko’p yillik o’t o’simliklardir.  
 
Qizg’aldoq (R.refracta). 
 Qizil  gulli  ko’knordan  qizil  tojbargning  ostida  qora  dog’i  bo’lishi  va  mevasining 
dukkakga o’xshashligi bilan farq qiladigan bir yillk o’t o’simlik. 
 

---

164 
 
Sharq qizg’aldog’i (R.orientalis) esa tojbargi binafsha rangli, pastida dog’i yo’q , bo’yi 
5-20 sm o’simlik. 
 
        Gliautsium  avlodi  (  Glaucium).  Bir  va  ko'p  yillik  o't  o'simlik.  Ildizi  sut  shirasini 
saqlaydi. G. elegans va G. fimbrilligerum turlari keng tarqalgan. Zaharli o'simlik. Tog' etaklari 
va adirlarda o'sadi. Bu o'simlikning barglari va poyasi oqimtir tusda. 
 
Ko’knorining opiy beradigan navidan tibbiyotda dori sifatida ishlatiladi. Yog’ beradigan 
navining  urug’ida  48%  gacha  yog’  bo’ladi.  Urug’idan  yog’  olishdan  tashqari,  konditer 
sanoatida  ham  ishlatiladi,  chunki  uning  tarkibida  alkaloid  bo’lmaydi.  Lolaqizg’aldoqdan 
konditer sanoatida ishlatish uchun bo’yoq olinadi. Uning tojbarglarini xalq tibbiyotida qizamiq 
kasalligini davolashda keng ishlatiladi. 
 
Nazorat savollari 
1.
 
Yopiq urug’lilarga tasnif? 
2.
 
Magnoliyatoifalar  yoki  yopiq  urug’lilar  bo`limining  xilma-xilliligini  sabablari  va 
ularning geografik-ekologik tarqalishi.  Filogeniyasi? 
3.
 
Magnoliyadoshlar oilasiga tasnif? 
4.
 
Ayiqtovondoshlar oilasiga tasnif? 
5.
 
Ko’knoriguldoshlar oilasiga tasnif? 
 
Foydalaniladigan  asosiy  darsliklar  va  o‘quv   
qo‘llanmalar  ro‘yxati 
1.
 
Яковлев Г. П., Челомбитько В.A. Ботаника. – M.: “Высшая школа” ,  2001.-230 c. 
2.
 
Mustafaev  S.M., Ahmedov O‘.A.  Botanika. – T.: O‘zbekiston, 2005.- 435 b. 
3.
 
Mustafaev    S.M.,  Ahmedov  O‘.A.,    Samatova    SH.    O‘simliklar    sistematikasidan  
amaliy  mashg‘ulotlar. – T.:  “YUNAKS-PRINT” MCHJ  bosmaxonasi, 2007.- 127 b. 
4.
 
Ahmedov  O‘.A.,  Yulchieva  M.T. Botanika  fanidan  elaktron  darslik.-T.: 2008. 
5.
 
Pharmaceutikal Botany, a Text-Books for students of pharmacy and science. Published 
by forgotten books, 2013. – 
6.
 
V. Ch. Evans   Farmakognoziya. –Xalqaro nashr: Edinburg,  London Nyu– York, 
Filadelfiya,  Sidney, Toronto (16 nashr).- Saunders Elsevier Limited, 2009. 
7.
 
Hamidov A.,  Nabiev M.M. “O‘zbekiston  o‘simliklarini  aniqlagichi”.-T.: 1987.-235 b. 
8.
 
Василев  A.E.  “Морфология,  анатомия растений”. – M.: Изд-вo  “ Высшая школа 
”, 1988. -435 c. 
9.
 
Xolmatov  X.X.,  Karimova    S.U.,  Ahmedov    O‘.A.  va    boshqalar.    Dorivor  
o‘simliklarning    lotincha-o‘zbekcha-ruscha-arabcha    va    forscha-tojikcha    lug‘ati.-T.: 
X.F.  “Nizim”  bosmaxonasi,  2004. – 239 b. 
10.
 
Berezovskaya    T.P.,  Dmitruk    S.E.,  Grishinna    e.I.,    Belousov    M.V.    Osnovы  
farmatsevticheskoy  botaniki. – Tomsk:  Pechatnaya  manifaktura,  2004.-294 s. 
11.
 
Xolmatov    X.X.,    Ahmedov    O‘.  A.  Farmakognoziya.  1-2  qism.  –  T.:  “Ibn    Sino”  
nashiryoti, 2007.- 806 b. 
 
MA’RUZA – 15 
 
 Grechixadoshlar, choydoshlar, dalachoydoshlar, qovoqdoshlar, karamguldoshlar, 
gulxayridoshlar  oilalari. 
 
Ma’ruzaning maqsadi: 
 

---