|
Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотинEDlmz6vk9u6yqgN3DYxf7G4SMYJr5CBRzY39cKb1
1-bob. Kirish. Tuproqshunoslik fanining obyekti, predmeti, o‘rganish
usullari, rivojlanish tarixi, tarkibiy qismlarga bo‘linishi va tabiiy
fanlar bilan bog‘liqligi
Tuproqshunoslik qadimgi davrlardan rivojlanib kelayotgan tabiiy
fanlardan biri bo‘lib, insoniyat tarixiy taraqqiyoti bilan chambarchas
bog‘liqdir. Tuproq qoplami yer yuzidagi biogen qobiqdan tashkil topgan
alohida mahsulot bo‘lib, u quruqlik va suv havzalarini o‘rab olgan. Tog‘
jinslarining (litosferaning) yer yuzasidagi qismi tirik jonivorlar, atmosfera
va gidrosfera omillari ta’sirida o‘zgarib, tuproq qoplamini hosil qiladi.
Tuproq qoplami o‘simlikning o‘sishi va rivojlanishi, tirik jonivorlarning
yashashi biomahsulotning shakllanishi hamda planetadagi geofizik va
biogeokimyoviy jarayonda faol ishtirok etadi. Akademik V.I.Vernadskiy
tuproqni yer kurrasining foydali va unumdor zontidir deb ataydi. Tuproq
qoplami yuqorida aytib o‘tilganidek, yer qobig‘ining tarkibiy qismidagi,
litosferadagi geofizik o‘zgarishlar, atmosfera, gidrosfera va biosferaning
o‘zaro munosabatidan vujudga kelgan mahsulotdir.
Tuproq qoplami yer ustki nurash qobig‘ining, ya’ni litosferani tashkil
qilgan magmatik, metamorfik va cho‘kindi tog‘ jinslarining mexanik, fizik,
kimyoviy va biologik jarayonlarining ta’siri natijasida nurashidan iqlimiy
sharoit, relyef, o‘simlik va tirik jonivorlar, vaqt, ona jins hamda inson
faoliyatining ta’siri natijasida hosil bo‘lgan tabiiy tanadir. U g‘ovakligi,
donadorligi, oziqa moddalar bilan tahminlanganligi, ya’ni unumdorligi
bilan ajralib turadi. Tuproq unumdorlik darajasi bilan tog‘ jinslari va
ularning qayta ishlangan mahsulotidan tamomila farq qiladi. Tuproq
qoplamining shakllanishi, genetik kelib chiqishi, fizik–mexanik
hususiyatlari, kimyoviy, mineralogik va biologik tarkibi, planetamizda
jug‘rofiy tarqalishi, unumdorligi va uni tabiiy ofatlardan himoya qilish
masalalari bilan shug‘ullanadigan predmet–tuproqshunoslik fanidir.
Demak, “Tuproqshunoslik” fanining predmeti va obyekti planetamizda
tarqalgan tuproq qoplamini qishloq xo‘jaligida ishlab chiqarish vositasi va
biosferaning tarkibiy qismi sifatida har taraflama o‘rganishdan iboratdir.
Dostları ilə paylaş: |
|
|