Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин

Litol toifasidagi 
tuproqlar sertosh bo‘lib, xarsangtosh bo‘laklar, 
chag‘ir toshlar profilda serob bo‘lib, tog‘ hududlarida hamda toshli 
tekisliklarda uchrab turadi. Asosan, chorvachilikda yaylov bo‘lib xizmat 
qiladi. O‘rmonchilik ham bu tuproqlarda rivojlangan bo‘lib, tuproqlar 
eroziya jarayoniga tez-tez uchrab turadi. 

---

H.
Х
.
Т
ursunov. 
Т
uproqshunoslik 
124 
Arenosol tuproqlar. 
Asosan, qum yotqiziqlari ustida hosil bo‘ladi. 
Qumli sahrolar va qumliklarda bir va ko‘p yillik o‘simliklar tagida 
shakllanadi. Tuproq profili 
O - A - AS - S 
yoki 
A - AS - S 
(bahzan esa 
O - A - S
yoki 
A - S), 
qalinligi 10 sm dan oshmaydi. Gidrotermik tuproq 
hosil bo‘lish jarayoniga muvofiq ular: aridli (sahro, yarim sahro, quruq 
cho‘l, quruq savanna), 
A 
gumusli qatlamida chirindi 0,5-1,0%, subarid - 
subgumid (cho‘llar, kseroo‘rmon) 
A 
qatlamida chirindisi 1,5-2,5%, 
gumidli (o‘rmon, o‘tloqi) 
A 
qatlamida gumus 1,5-2,0% ni tashkil qiladi. 
Bu toifadagi tuproqlar kvarsli, kvarsli polimikt, temirlashgan yoki 
karbonatga boy qumloqlarda hosil bo‘lib, boshqa holatdagi tipchalarni 
hosil qiladi. 
Gumid tipidagi arenosollar, flyuvioglyatsiyal va qadimgi allyuvial 
boreal va subborial tekisliklarda (Sharqiy Yevropa, Shimoliy Yevropa) va 
dengiz atrofidagi qumlar ustida hosil bo‘lishi mumkin. 
Tayga mintaqasida ular yashirin podzol, kriptopodzol, predpodzol 
atamalari bilan ajratiladi. 
Subarid - subgumid arenosollari esa qumli tekisliklarda, daryo 
terrasalarida (Don daryosi va Donoldi qumlari) uchraydi. Bu toifadagi 
tuproqlarning evolyutsiyasi organik moddalarning chegaralanganligidan 
hamda qumliklar ustida hosil bo‘lganligi tufayli, genetik qatlamlari kam 
rivojlangan. Yaylov sifatida foydalaniladi, ammo qum barxonlari 
ochilmasligi uchun, eroziya jarayoniga qarshi kurash choralarini qo‘llashni 
talab qiladi. 
Regasollar 
yumshoq qumoqli yotqiziqlar ustida shakllanib, asosan, 
birlamchi tuproqlar yuvilgandan keyin hosil bo‘ladi, ya’ni jarlar, karyerlar 
va boshqa antropogen landshaftlar ustida chim hosil bo‘lganidan so‘ng 
shakllanadi. Profilining tuzilishi