Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
Torogəldiyev A. “Kuu” Melodiya 1994-cü il, kətan, yağlı boya, 90 x 90 81 Layla Ulu nənələrimizin körpələrinə çaldığı laylalar bu günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Onlara vətənpərvərlik hissinin, doğma torpağa məhəbbətin inkişafına yönəldilmiş böyük tərbiyə qüvvəsi hopdurulmuşdur. Balacasını sakitləşdiraən ana ona atanın tezliklə qələbə ilə qayıdacağından, onun isə atasının layiqli oğlu kimi böyüməsindən və atasını işini davam etdirməli olacağından – xalqını yağılardan qorumaq borcundan oxuyurdu... Dinc vaxtlarda yuxuya gedən çağa böyüyəndə köməkçi olacağı valideynlərinin qayğıları barədə dinləyirdi: Lay-lay dedim, yatasan, İşim çoxdur, yatasan. Axşama nə bişirim? Atan gələcək çöldən. Lay-lay dedim böyü sən, Görüm sənin işini, Anana kömək elə, Dalında dur, dağ kimi... Eyni zamanda, laylalarda məişətin sadə, sevimli səhnəcikləri də öz əksini tapır: Lay-lay dedim, oğluma, Ağ beşikdə yatanıma, Ağlama, yat, qızıl balam... Sümükdən şirin ilik, Çıxardaram səninçün. Küçüyün Baykutan da, Evə gəlmək istəyir. Onu qonaq çağıraq, Quyruğuna bant bağlayaq. Üstündəki tikandan, Ona yal düzəldərəm. Lay-lay, mənim ağ balam Qoyundan papaq balam. Qoy hamıya kifirsən, Xoşbəxt olasan, balam. Lay-lay, gözüm işığı! Göldəki qamış balam! Uca qovağım mənim! Arxam, dayağım mənim! Lay-lay, Allahım mənim, Qulun ollam mən sənin. Dilimdən dua düşməz, Könlümü verrəm qurban. Lay-lay balacam, laylam, Ağlama, yat, balacam. Başının üstündə duran, Çox ucadır, balacam. O Allahım, köməyim, Sənə də dayaq, oğlum. Əlinin bir atı var, Topuğunda nişan var. Ulduz kimi xalı var, Başdan-başa xallıdır, Uzun, ipək yallıdır... Çayda canlı su axar, Haradasa babın var. Hər yurtada bərk paya, Gününün böyüyü var. Dəmirə – var yerdə çəkic, Pis adama – göydən xəbər... Körpənin eşitdiyi ilk səda – anasının oxuduğu sonsuz laylalardır. Onlarda öyrədici və əyləncə, gerçək və nağılvari, ani keçici və əbədi hər şey qarışıb vəhdət təşkil edir. Vətənpərvərlik məhz laylalardan kök alır. Xalq pedaqogikasının prinsipləri “Manas” dastanında bariz göstərilmişdir. Balaca Manas dəcəllik edəndə, onu çobana şagird qismində verirdilər. Gələcək qəhrəman zəhmət çəkə- çəkə laylalardan mövzu səpkidən fərqli, daha istiqamətləndirilmiş nəğmələri ruhuna hopdururdu. 82 Kurmanov T. Cemetoy 2-ci cild “Madonna” (Alçurek) 1987 – ci il B. 30x30 Osmonov A. Laylay Yat, balamsan... hamı çoxdandır yatmış, Ay işığı pəncərədən yüngül-yüngül süzülür. Yuxun şirin olsun, qəşəng yuxular gör sən, Anan yatmayacaq, ay balaca, sən yum gözünü, Gecə aildə işıqların hamısını söndürmüş, Doğma balam, şirin-şirin yat, yuxun qaçmasın. 83 Əmək nəğmələri Qırğız xalqı çox musiqili xalqdır. Musiqiyə, mahnıya meyli köçəri həyat tərzi doğurmuşdur. Körpələr mahnılarla yatızdırılır, mahnılarla yol qısaldılır, nəğmələrlə qonaqlar əyləndirilir, nəğmə ilə ilk məhəbbət gəlir, mahnı ilə müharibəyə yola salınır, müharibədən gələn qarşılanır, son mənzilə aparılırdı. İlk xalq mahnıları həm qadınlar, həm kişilər tərəfidnən edilən çoban zümzümələri idi. Onlar uzun zülmət gecələrdə yaranmışdı – gözlərinin acısını almadan, kirpik-kirpik üstə çalmadan qoyun sürülərinin qarovulunu çəkmək lazım gəlirdi. Bu uzun, sürəkli mahnılar hərdən canavarları qorxutmaq və digər çobanları təhlükədən xəbərdar etməkdən ötrü qəfil hayqırtılarla müşayiət olunurdu. Əmək mahnı janrı geniş yayılmışdı. İlxıçıların arasında xüsusi sevgi ilə “Şırıldan” mahnısı oxunurdu. Uca dağların başında, zülmət gecədə tənha qalan ilxıçılar özlərini yerdən çox, göyə yaxın hiss edibən belə mahnılar qoşurdular: Çöldə taxıl cücərdi, Biz Şırıldan oxuduq. Yaxşı darı bitəcək, Biz Şırıldan oxuduq. Torobekov S.S. “Bazar” 1991 – ci il k. p. 130x140 84 Yəqin ona görə bu mahnı Hamının ürəyindəndir. Axı burdan çox uzaqda İlxıçılar qoşdu onu. Mahnı qovur yuxumuzu Otarırıq ilxımızı. Atlarımız sağ qalsa, Sabah yuxumuzu Yatıb yaxşı alacayıq. Bu Şırıldan mahnısı Yaxşı söhbətimizdir. Ata və babamız da, Şırıldanı oxuyub. Çörək haqqında mahnı oxunurdu: Ay müqəddəs Baba-dehqan, Ay əzizim Baba-dehqan, Gəl hirslənmə sən bizə, Gəl qoru səpinimizi!.. Nə qızıl istərik, nə gümüş, Varlı-hallı yaşamaqçün. Bizə lazımdır axı nə çox? Uşaqlar olsun qarnı tox... Məhsul yığımı vaxtı həmçinin iş mahnıların müşayiəti ilə üsulluca gedirdi: Üyüdürük, üyüdürük, Taxıl keçir xəlbirlərdən, Taxıl keçir xəlbirlərdən. Taxta təknə dolur, dolur. Hələ çoxdur təknədə yer. Xəmiri gör necə yoğururuq, Qara-qura bir qazanda. Çörək bişir od üstündə. Əqrəbaya çörək çatar Sənə də çatar, mənə də çatar. Heyvanı ayin duası oxunmadan kəsmək qəbul olunmamışdı, çünki bu əməl sağ qalıb yaşamaq üçün mərasimə tay tutulurdu: Günün günorta çağı, Ataya, yaradana, Atı qurban veririk, Qoyun qurban veririk. İlahi, özün qoru, Bəd nəzərdən, bəd gözdən. Eşşək kimi anqırmayaq, Öküz kimi böyürməyək. Yaşayaq biz şad-xürrəm, Sonra borc da qoymayaq! Köçəri həyat tərzi qadın çoban mahnısı da doğurmuşdur. Bu mahnının sətirlərinin arasından sürüləri otaran qızların oynaq səsləri ucalır: Yaxşı bax ha, yaxşı bax! Gözün olsun, yaxşı bax! Möhkəm qoru, möhkəm bax! Gözün olsun, yaxşı bax!.. Mahnı təvəqqelər də səslənirdi. Göy guruldayan kimi qadınlar üç dəfə yurtanın başına dolanır, qaşığı dağarcığa döyə-döyə qışqırırdılar: Çevril, ay torpaq – çıxın, ay otlar! Çevril, ay yelən – ver mənə südü! Təzə paltar biçən qadınlar dodaqlarının altında zümzümə edirdilər: Qoy ümidim doğrulsun, Paltarım qəşəng olsun, Gözəl biçilsin, sadə tikilsin. Əynimə kip otursun, Mənim ucuz libasım. Kaş ki, hamının gözü, Yapışsın, səndə qalsın. Taxıləkənlərin təbiətə xitabən öz ricaları var idi: Külək, bizə lazımsan! Xırmanda əs bərkdən sən! Küləşi sovur apar, Saxla təmiz taxılı!.. Artıq 6 ildir, Amerikanın Kaliforniya ştatından gitaraçı və radiojurnalist Mark Hambri Qırğızıstana gəlir. O, qırğız xalq mahnılarını, dastanlarını, “Manas” eposunun parçalarını və müxtəlif xalq melodiyalarını lentə alıb toplayır. Amerikan gitaraçısını dünyanın yarısını qət edib bura gəlməyə Bəktəmir Əginçiyevin xalq artisti Salamat Sadıkovanın ifasında bircə “Kulqun jaş” (Tərəqqi edən gənclik) mahnısı olmuşdur. Qırğızıstana gəlmiş Mark Hambri ölkəmizə aşiq olub sevmişdir. O, mütəmadi olaraq qırğız xalq musiqisini tədqiq etmək üçün bura gəlir və hesab edir ki, bu sayaq zəngin və unikal musiqi mirasını heç yanda tapmaq olmaz. 85 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|