Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gəlin başlıqsız (kalımsız) da olur, amma adətsiz olmur. 105
bayramıdır. Bahar gecə-gündüz bərabərliyinin – Nooruzun – gəlişi ilə gündüzlər uzanır, gecələr qısalır. Bəzi alimlər Nooruzun bayram edilməsini zərdüştlüklə bağlayır, digərləri islamla. Lakin onların hamısının fikri üst-üstə düşür ki, Nooruz – təbiət qüvvələrinin oyanma bayramıdır. Əcdadlarımız əmin idilər ki, insanlar bu cahana düşmənçilik toxumu deyil, insanpərvərlik toxumu səpmək üçün, sonrakı nəsillərə barış və firavanlıq qoymaq üçün gəlir. Onlar sönməyən ümid və ruhdan düşməyən qəlblə yer əkirdilər, səpirdilər, mal-davar otarırdılar, həyat köçünü bir an belə nəzarətsiz qoymurdular. Hami-ruhlara xitabən müraciət edir, payızda şirəli zəmilər göndərmək, ocaqların istisini saxlamaq üçün onlara yalvarırdılar. Ələlxüsus, Nooruz günü edilən dualar lap təsirli sanılırdı. Bu gün insanlar incikliklərini, ixtilaflarını unutmalı, bütün yaxın qohumlarına, dostlarına, qonşularına xoş arzularla baş çəkməlidirlər. Onlar qəlblərini pis niyyətdən təmizləməli, evlərindən isə ardıc tüstüsü – təmizlik və uzunömürlülük rəmzi – ilə bəd ruhları qovmalıdırlar. Bu gün hər bir müsəlman xoş niyyətlə, daha yaxşı gələcəyə ümidlə ağac əkməlidir. Nooruz hər kəsin qəlbinə xeyir, sülh və yaxınına rəhm gətirir. Demək olar ki, bu bayram vaqiən birliyi, dostluğu və insan qəlblərinin paklığını tərənnüm edir. “Nooruz”un bayram edilməsi zamanı hər qırğız ailəsində ənənəvi surətdə bu gün səslənən ayin nəğmələri və alqışlar səslənir. Məs.: Alas, alas, Ar baləədən kalas, Əski jıl ketti, Janı jıl kəldi. Alas, alas, Aydan aman, Jıldan əsən, Jakşılıktı berdi tenir, Jarık kündü berdi tenir. Alas, alas, Bəladan qoru bizi, Köhnə il getdi, Təzə il gəldi. Alas, alas. Aydan ruzi, İldən nemət, Yaxşılıqdır, verdi göylər, Açıq gündür, verdi göylər. Alas, alas. “Orozo-ayt” və “Kurman-ayt” dirçəldilmişdir. Birinci bayram müsəlmanlarda 30 günlük orucdan sonra rəhmətə getmiş yaxınların xatirəsinə qeyd olunur. Bu gün insanlar açıq-açığına bir-birinin evinə gedib-gəlir və uzun ömür, sağlamlıq, uğur arzulayırlar. Əgər sovet dövründə orucluqda oxunan “jaramazan” mərasim mahnıları qadağan olunmuşdusa, müstəqillik qazanandan sonra onların hər yerdə ifası ənənəsi yenidən dirçəlmişdir. Bu mahnıların mahiyyəti xeyrin, səadətin və rəhmanlığın təsdiqidir: Jaramazan aytıp keldim əşiqinə! Baktıluu nariste bersin beşiqine! Jaramazan oxuyuram qapınızda! Beşiyinizə Allah xoşbəxt tifil versin! 104 Həyatda yaşayan insanların şərəfinə qeyd olunan bayram – “Kurman-ayt” – həmçinin qırğızların məişətinə möhkəm daxil olmuşdur. Bu gün yaxınlar və dostlar dəvətsiz, səmimi-qəlbdən bir-birinə baş çəkir, hər işdə uğur arzulayırlar. Dindarlıq səviyyəsindən asılı olmayaraq, əhalinin hamısı bu bayramı qeyd etməyə başlamışdır. Deymant L.F. “Sağıcıların toplantısı” 1963-cü il, kətan, yağlı boya, 62 x 120 Gəlin başlıqsız (kalımsız) da olur, amma adətsiz olmur. 105 Təsviri və tətbiqi incəsənət Sonuncu yüzilin tarixi icadları ilə tanış olanda əminlik hasil etdim ki, qırğız xalqı hələ uzaq keçmişdə təsviri və tətbiqi incəsənətə meylli olmuşdur. Qırğız dekorativ-tətbiqi incəsənətinin təşəkkülü ev təsərrüfatının və məişətin təcrübi tələbatından, eləcə də mənəvi istəklərdən – xalqın gözəlliyə duyduğu tükənməz məhəbbətindən irəli gəlirdi. Hərçənd köçəri həyat tərzi incəsənətin inkişaf imkanlarını məhdudlaşdırırdı, amma milli məişət əşyalarının bir çoxu bədii zövq və sənətkarlığı ilə fərqlənir: zinət əşyaları, qoşqu, libas, ev təsərrüfatı əşyaları, mətbəx əşyaları, evin daxili və zahiri bəzəkləri və s. Əksəriyyət elə dekorativ nəqşlənməyə malik idi ki, əsla təcrübi istifadəsinə maneçilik törətmirdi. Bəzəkli əşyalar heç vaxt unikal bədii sənətkarlıq nüsxələri kimi qəbul olunmurdu – onlar məişət sahmanından ayrılmaz idilər. Qırğız tətbiqi incəsənətinin seçmə əsərləri heç vaxt xəlqi keyfiyyətini itirməmiş və özlərində nəsildən nəslə ötürülən ən yaxşı bədii ənənələri ehtiva etmişdir. Qırğızlar atlarının bəzənməsinə xüsusi diqqət yetirmişlər. At ləvazimatı üstün nəqşlənmiş, döyməli, cızmalı, qara savadlı , şəbəkəli metal, yaxud gümüş lövhəciklərdən və piləklərdən hazırlanırdı. Həmçinin minalı, iri dəncikli, əlvan daş-qaşlı, mərcanlı zinətlər tətbiq olunurdu. Tərlik, çul nəbati motivli parlaq tikmələrlə işlənir, çuldan iri qotazlar sallanırdı. Qotazlar təkcə effektli bəzək deyil, həmçinin bəd-nəzərdən qoruyan talisman, gözmuncuğu rolunu oynayırdı. Gümüşdən həm qadın zinətləri hazırlanırdı, həm kişi kəmərləri. Gümüşün ən geniş yayılmış hazırlanma texnikası dəmirin üstündə gümüşlə, yaxud gümüş torla qurama, həmçinin zərgərlərin bu gün də geniş istifadə etdikləri möhürləmə üsülu idi. Geniş yayılmış ağac üzərində oyma da uzaq ulularımızdan qalma məşğuliyyətdir. Yurtada qapılar və qapı çərçivələri, sandıqlar, dolablar, musiqi alətləri müxtəlif nəqşlərlə örtülürdü. Son vaxtlar ustalar milli özəlliyə malik oyma şahmat fiqurları da hazırlayırlar. Qırğızların tətbiqi incəsənətinin ən geniş yayılmış növlərindən başqa yundan və ipəkdən hörmələr, naxışlı yun corabların və əlcəklərin toxunması, tor parçaların toxunması, dəridən hörmə və dəri üzərinə basma, ağac üzərində boyama, sümük üzərində oyma və s. kimi məişət əşyaları üçün bədii emalın digər üsulları inkişaf etmişdir. Köçəri məişətinin ən ekzotik əşyaları müxtəlif qab-qacaq, dəri futlyarlardır. Bu yekə sabaadır – onda kumıs çalınır, bu – kumısın daşındığı çanaçdır, kumısın qonaqlara süzülüb paylandığı isə kookor və qəhvədana oxşayan konoçokdur. Bu əşyaların dekorativliyinə böyük diqqət yetirilirdi, ona görə onlar basma, metal məftillərlə tikmə, rəngli dəri ilə quramalarla nəqşləndirilirdi. Bəzəkli dəri qabları çox vaxt qadınlar hazırlayırdı. Camaat arasında onlara oymoçu – “bəzəkvuran” deyirdilər. Ümumiyyətlə, demək lazımdır ki, köçəri qırğızların ənənəvi yaşayış yeri – yurta – öz- özlüyündə tətbiqi incəsənətin bariz nümunəsidir. Formasına və daxili sahmanına görə eyni bəzənmiş iki yurta tapmaq mümkünat xaricindədir, hərçənd yurtaların daxili avadanlığın sahmanlanmasında əsrlik xalq ənənələrinin müəyyən standartlarının saxlanması bacarığı həmişə göz qarşısındadır. Yurtanın divarları üçün yumşaq söyüd və ağ söyüd istifadə olunurdu. Yurtanın divarlarını rahatlıq üçün xüsusi gön qayışlarla bərkidilən hərəki yastı zolaqlı barmaqlıq şəkildə düzəldirdilər. Karkasın bayır hissəsini qalın keçə ilə örtürdülər. Daixli qapını incə oymalarla nəqşləməyə çalışırdılar, bayır qapısı isə palazdan, ya da çiydən hazırlanırdı. Əvvəlcə döşəməyə adi keçə sərirdilər, sonra xovlu xalça, ardınca üçüncü qat müxtəlif heyvanların aşılanmış dəriləri örtülürdü. Bəzəyin rəng qamması, xalçaların nəqşləri, yurtanın divarlarının rənglənməsi, daxili qapıların oymaları, yürüş sandıqlarına və digər ev əşyalarına verilən xüsusi zinət, görünüş tamamən yurtanın sahiblərinin zövqündən və ustalığından asılı olurdu. 106 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|