Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies
Yüklə 212,06 Kb. Pdf görüntüsü
|
Hunlar ve Xiongnu
191 yaptığı İç Asya’ya bağlı kalmış ve buradaki “tüm” dillere vakıf olmuştur. O başlıca Gansu ile olan bağlarını muhafaza etmiş ve merkezi Çin’e yerleşmesinden sonra düzenli olarak Dunhuang’a gelmiştir. Başka bir ifadeyle, bir nesil bunları birbirinden ayırsa ve Zhu Fahu açık bir şekilde Çin ortamıyla bütünleşse de Nanaivandé ve Zhu Fahu tamamen farklı ortamlara ait değillerdi. Bunların ikisi de İran dilini bilen ve göç etmiş kişilerdi. Bailey ve Parlato’nun tezine göre bu ikisi Xwn
veya Hū
a ’yı genel bir anlamda anlamaktaydılar: Fakat böyle değildir. Zhu Fahu bu kelimeyi açıkça kullanmakta ve onun kullanımı, testimoniumsogdicum ’un en vasıtasız yorumunu tamamen kuvvetlendirmektedir. Her ikisi için Hunlar Xiongnu’lardı. Burada tartışmanın sonu gelebilir: Kuzey Çin Xiongnuları hakkında Nanaivandé’nin Xwn
’u kullanmasını açıklamak için öne sürülen hipotez bir örneğe dayanmamaktadır. Bu hipotez ne Avrupa Hunlarının adını ne de Hint metinlerindeki Hū
a terimini açıklayamadığı gibi ortaya konulan yayılma yolarının da hiçbirine dayanmaz. Hintli yazarlar ve Zahu Fahu, Xiongnu’yu, genel bir isim olma ihtimalini dışarıda tutan bir biçimde Hunlardan çıkarmaktadır. Nanaivandé’nin Xiongnulara Xwn
adını vermesinin sebepleri vardı. 370 yılından itibaren Avrupa’ya varan Hunların Xiongnu adını kullanmaları Maenchen-Helfen’in yazdığının aksine anlamsız değildir. Mevcut bilgilerle bunu ispat etme külfeti, Avrupa Hunları ile Xiongnuları kökünden birbirinden ayırmak isteyenlere kalmaktadır. Biraz daha ileri gitmek için İç Asya ile ilgilenmek gerekmektedir. Hunlar 370 yılında Volga bölgesinde, Uzakdoğu’dan gelen eski bir imparatorluk ismini muhafaza ederek ortaya çıkmış ve doğudan gelmişlerdir. Bunu bütün Grek-Latin kaynakları göstermektedir ve Maenchen-Helfen bu hadiseyi hatalı bir şekilde küçümsemiştir. 8 Hunlar ve Xiongnu’lar arasında tam bir farklılık olduğunu düşünenler, sözde Karadeniz kıyılarındaki Hunların İç Asya’da bulunmasının nasıl mümkün olduğunu açıklamaktan sakınmaktadırlar. Oysaki İç Asya hakkındaki bilgiler Maenchen-Helfen ve Bailey’den beri döneminden beri geniş manada elden geçirilmiştir. Bu bölgedeki Hun tarihi için elli sene önce nümizmatik ya da yazılı kanıtların önemli bir kısmı bugün artık kabul edilemez bilgilerdir. Bunun yanı sıra arkeolojik bilgilerimiz de son derece iyi durumdadır. Bundan dolayı ben bu yeni verileri tanıtmak ve bazı hipotezler ortaya koymak istiyorum:
8 [Maenchen-Hefen 1973: 444-447]. Jordanes hakkındaki düşünce özellikle tuhaftır. Jordanes, Hunları biraz daha doğuya Seres taraflarına yerleştirmektedir ve Maenchen-Helfen, Jordanes’in bu yeri ortaya çıkarmasını öteki pek çok örnekte olduğu gibi Cassiodore’dan aldığı hipotezini ortaya atmıştır. Maenchen-Helfen de bizzat Périégese’i Denys’den almış olmalıdır. Bunların hiçbiri kanıtlanmamıştır. Fakat daha sonra Maenchen-Helfen hiçbir Périégese yazmasının Hun adını vermediğinin ve çağdaş yayınların, yayıncı Müller’in düzeltmelerine bağlı olduğunun altını çizmektedir. Eğer Hun adı orada bulunmuyor idiyse Jordanes ya da Cassiodore bunu nasıl buradan aldılar? Nihayetinde Seres ve Hun adları Denys’in metinlerinde birbirine hiç yakın değildir ve Maenchen-Helfen, Cassiodore’un bu metindeki halkların listesini azalttığını ve Seres ve Hunların komşuluğunun tamamen rastlantısal bir sonuç ile ortaya çıktığını ileri sürmüştür. Fakat Cassiodore neden bu şekilde hareket etmiş olabilir? Diğer bir deyişle teorilerine doğrudan zıt olan metinlerle karşılaşan Maenchen-Helfen, tek taraflı karşı hipotezleri çoğaltır. Hunlardan bahsetmek için Jordanes kötü bir kaynak değildir ve onun verdiği bilgiler şüphesiz daha belirsiz olan ve içlerinde, onları kuzeydoğuda uzak bir yere koyan Ammianus Marcellinus’un [XXXI, 3,1] metni gibi başka metinler tarafından desteklenmektedir.
Özgür Yılmaz
192 II. İç Asya Hunları Hakkında Yeni Bilgiler (IV. ve V. Yüzyıl) 1. Nümizmatik Bilgiler Nümizmatik her şeyden önce gelmektedir. Eftalit paralarındaki OIONO okuması İç Asya Hunlarından bahseden Bizans metinlerini doğrulamaktadır ve bu okuma İran Hunları hakkındaki tartışmalarda çok sık bir şekilde atıf yapılan unsurlardan biridir: Bu okuma daha sonra tamamen terk edilmiştir [Alram 2002: 151].
II. Şapur döneminde yeniden kullanılan paralarla basılan ve IV. yüzyılın sonlarına ait Kapisa ve Gandhara paraları üzerinde bulunan okuması, Hint efsanesi rajālakhāna (bu
rājāalakhāna demektir) ile bir bağ kurularak bundan sonra genellikle şeklinde düzeltilmiştir. Bu paraların biri [Alram 1996: 520-521]
Ermeni coğrafyasının Alxonları ile Valxonları arasında bir bağ oluşturmamıza izin vermemektedir. 9
Bu gün tartışılan diğer bir okumada III. Şapur (383-388) döneminde Kabil yakınlarında toprağa gömülen Tepe Maranjan hazinesinin dinarları üzerindeki okumasıdır. Bu paralar yalnızca, açıkça o ’dan çok fazla değişmemiş numaralar tarafından takip edilen taşımaktadır. Diğer bütün kaynaklar Kidarit Hunları’nı
IV. yüzyıl yerine 420-440 dönemine yerleştirmekte hemfikir iken bu paralar hiçbir kronolojik temel sağlamamaktadır [Grenet 2002: 206-207 ve de la Vaissiere 2002: 113-114]. Kidaritler hakkında bazı Semerkant paraları üzerinde bundan böyle okumaktayız. Bu da bize onların imparatorluklarının Soğd ülkesindeki yayılmalarını göstermektedir [Zeimal 1983: 251].
Bu üçlü değişiklik önemli bir netice vermektedir: OIONO’nun yokluğunda ve şeklindeki bir okumayla İç Asya’yı harap eden istilacıların kendilerini nasıl tarif ettiklerini bilemeyiz. Bundan sonra paraların üzerinde Hun ifadesi bulunmamaktadır. Böylece Ammianus Marcellinus’un Chionitler ve Bizanslı Faustos’un 370’li yıllar hakkındaki metinleri IV. yüzyıldaki hadiseler hakkında bilgi veren yegâne kaynaklarımıza dönüşür.
2. Arkeolojik veriler İki arkeolojik veri yığını meseleyi derin bir şekilde yeniden ortaya çıkarmaktadır. Birincisini ele almak için Maenchen-Helfen’in vakti vardı; ama İç Asya’daki Sovyet çalışmalarına ve Kanişka’nın tarihi meselesine sıkı bir şekilde bağlı olan ikincisi ise çok yakın bir zamanda değerlendirilmeye alındı. Ölümünden sonra yayınlanan kitabında Maenchen-Helfen, uzun zamandır reddettiği Hun kazanlarının temelinde Xiongnu kazanları olduğunu kabul etmişti. Dahası kaynaklara ya da nehirlere yakın yerde gömülen bu nesnelerin bulunduğu yer Macaristan’da ve Yukarı Asya’dakilerle benzerlikler arz etmekteydi. Bu sadece maddi değil ritüel bir devamlılığı da yansıtmaktaydı [Maenchen-Helfen 1973]. Maenchen-Helfen ölümünden sonra yayınlanan ve tamamlanmamış bu kitaptan hiçbir netice elde edememişti. Kazanlar hakkındaki bilgiler o zamandan beri ilerleme göstermiştir. Sadece Pannonia’daki Hun kazanlarının Xiongnu kazanlarından geldiğini değil; Ordos’taki basit kazanların karmaşık Avrupalı kazanlara kadar
9 Çev. [Hewsen 1992: 75]. Bu düzetmenin geçerliliği konusunda çok emin değilim: Eğer çıkarımların büyük bir kısmı –a- taşıyorsa,–o-’yu taşıyan ve içlerinde daha erken ortaya çıkanların da olduğu bazı çıkarımlar bulunur. Burada fonetik ve grafik bir değerlendirme ile karşı karşıya kalabiliriz. Bu dönemde belirli sayıda göçebe halkın güneye doğru dağları geçtiğini bilinirken, Ermeni bir coğrafyacı tarafından Sir-Derya üzerinde konulan Alxon adı ile veya Gandhara arasındaki kimliğin sade bir tesadüf olması çok şaşırtıcı olmalıdır.
Yüklə 212,06 Kb. Dostları ilə paylaş:
|