Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies
Yüklə 212,06 Kb. Pdf görüntüsü
|
Hunlar ve Xiongnu
193 şekil ve tipolojik olarak değişimini de takip edebilmekteyiz. Dahası kültürel süreklilikten dolayı göç yolları olarak kabul edilmesi gereken yollar şimdi açık bir biçimde belirmektedir [Erdy
1994]. Bunlardan biri oldukça kuzeydedir ve doğuda Güney Sibirya’dan ve batıdan da Ural’daki Ekaterinburg Geçidi’ne kadar uzanmaktadır. Moğol stepleri ile Macar Pusztası arasındaki bu yol boyunca Xiongnu kazanlarının başlıca buluntuları bir arada toplanmıştır. Bununla birlikte, aynı tipolojik kuralları uygulayarak, Ural’ın ağız kısmında yer alan Yukarı Kama’da ortaya çıkan Xiongnu grupları ile Batı’yı istila eden Hunlar arasında doğrudan bir bağ öngörülebileceğinden emin değilim. Kulp yapısında belirgin farklılıkların olduğu pek çok Xiongnu kazan modeli bulunmaktadır. Kuzey yolunda, Yukarı Kama’ya kadar bulunan kazanlar Macaristan’da hiçbir zaman bulamadığımız çok özel bir modelde yapılmışlardır. Buna karşılık daha güneyde olan ikinci yol boyunca bulunan kazanlar açık bir şekilde Hun dünyasına ait kalıntıları yansıtmaktadır. Bu kazan kalıntıları çok fazla değildir; ama Urumçi ve Altay’dan İç Asya, Volga ve son olarak da Macaristan’a kadar devam eden ve pek çok bilgiyi sağlayan bir göçün tarihini anlatmaktadır. Diğer bilgi yığınları yerleşik İç Asya ile ilgilidir. Sovyet döneminde yapılan çalışmalar kadar Özbekistan, Tacikistan’da ve Afganistan’daki çalışmalar da çok önemlidir. İç Asya sitelerinin kronolojisi sıkı bir şekilde Kuşan imparatorları tarafından başlatılan ve Kuşan-Sasani ve onların barbar taklitçileri tarafından yeniden kullanılan bir para serisine bağlıdır. Bununla birlikte Kuşan İmparatorluğu’nun kronolojisi uzun bir zaman tartışmalı olmuştur. Sovyet görüşü Kanişka’nın ilk yılını 371 gibi abartılı bir yere koysa da bu tarihin şimdilerde 127-128 yılına denk geldiği kabul görmektedir. 10 Sitelerin kronolojileri hakkında bir kez daha düşünüldüğünde ortaya çıkan tablo yeteri kadar açıktır ve bu tablo Ceyhun’un güneyi ve kuzeyini yani Soğd Ülkesini ve Baktriya’yı karşı karşıya getirmektedir. Soğd ve Baktriya bölgesinde IV. yüzyıl insan yerleşiminin derin bir değişimi 11 söz konusudur. Bu siteler bir gerileme, yangın katmanları ve bazı sulama ağları kalıntıları göstermektedir. Daha kuzeyde, Seyhun Nehri boyunca aynı şekilde sulu tarım sürekli olarak yapılmış ve bir seramiğe göre halkın bir kısmı Soğd Ülkesi’ne sığınmış gözükmektedir. Bu özellikle III. yüzyılın sonunda veya IV. yüzyılda Seyhun deltasında büyük oranda tahrip edilen (burada yıkılmış site katları/ yangın katmanları vardır) Dzety-Asar Kültürü’dür. Burada oturan halkın bir kısmı Kafkaslara ulaşırken diğer kısmı ise Fergana’ya kadar güneye doğru yöneldi [Levina 1996: 375]. Kaunci Kültürü’nün sakinleri (Orta Seyhun) aynı şekilde Soğd Ülkesi’ne sığınmışlardır [Burjakov 1991: 198-199 ve Marşak ve Raspopova 1990: 18 1 ].
Sonunda IV. yüzyıl, Harezm’de belirgin bir şekilde bir kesintiyi göstermektedir. Fakat V. yüzyılda durum değişmektedir: Baktriya Bölgesi savaş damgalarını taşımaya devam ederken, kısmen de olsa Sir-derya ve Baktriya Bölgesi’nden göç eden halklar sayesinde Soğd Bölgesi şüphesiz zirai olduğu kadar şehircilik açısından da çok hızlı bir yeniden inşa safhasında girmiştir. Politik yapının sağlamlığı uzun vadede güvence altına alınmış görünmektedir; zira kanallar yeniden kazılmış ve özellikle planlı bir şehircilik Zerefşan Vadisi’nin bir ucundan diğer bir ucuna kadar ortaya çıkarılmıştır [Semenov 1989; Grenet, 1996; de la Vaissiere 2002: 109-112].
V. yüzyıl, Erken dönem Ortaçağ İç Asya’sında uzun süreli bir Soğd ekonomik hâkimiyeti oluşturmuştur [de la Vaissiere 2002: 102-123]. Böylece Weishu
102.2270 V. yüzyılda en azından
10 Halen daha Zeymal’in çalışmasından hareketle Kanişka’yı 371 yılına tarihlendiren Leningrad Okulu ile daha ihtiyatlı olan ve şimdi kabul gören tarihe yakın duran Taşkent Okulu arasında bir ayrım yapmanın gerekli olduğu görülmektedir. 11 Burada göçebeler ölü yakma ritüelini uygulamaktadırlar. Bişkent mezarlığında olduğu gibi. [Sedov 1987]. Özgür Yılmaz
194 üç nesil boyunca Soğd Ülkesi’ne hâkim olan ve bu ilerlemeye öncülük eden hanedanın etnik kimliğini vermektedir: Bunlar da Xiongnu’lardır.
3. Yazılı Veriler Yazılı metinler açısından pek çok Baktriya metninin ortaya çıkması onomastiği gerekli bir hâle getirmiştir. Bununla birlikte 359 [AmmianusMarcellinus, XIX, 1,7, çev. 1970: 122] yılında Amid (Diyarbakır) Kuşatmasına katılan II. Şapur’un müttefiki olan Chionit kralın adı olan Grumbates, 470 yılına doğru Rob Krallığı’nın (Hindikuş’un kuzeyi) bir prensi için Gorambad
olarak gösterilmiştir [Sims-Williams 1997: 13, dökm. 4]. Ammianus Marcellinus’un bundan bahsetmesinden sonraya denk gelen bu metnin tarihi, bu adın otantik olarak Baktriya kökenli olup olmadığını, hangi durumlarda Chionitlerin bunu kesin olarak kullandıklarını ya da bölgesel soyluların onomastiğine basit bir şekilde entegre olup olmadığına karar vermeye izin vermemektedir. Baktriya belgeleri ve mühürleri Eftalit adının ( ) yerel yapısını, aynı şekilde Khingila ( ) ve Toramana ( ) gibi krallarının adlarını da vermektedir [Sims-Williams 2002: 233]. Baktriya metinleri bizi bazı tanımlamalardan vazgeçmeye götürmektedir: Eftalitlere dağlı ve Pamirli bir köken vermek için Enoki tarafından kullanılan Himalayalardaki çokeşliliğin Eftalitlerin Baktriya’ya varmalarından uzun zaman önce burada olduğu ortaya çıkmıştır: Bundan bahseden Çince yazılar Eftalit adı altında baskın olan yerel halk ve göçebe elitleri birbirine karıştırmaktadır. Çok sayıda metin henüz yayınlanmış değildir ve haklı bir biçimde, daha sonraki halklar hakkında bilgiler verdikleri gibi, bu metinlerin IV. yüzyılda Baktriya’da yaşayan halklar üzerine bazı bilgiler vereceğini ummaktayız. Soğd taraflarında, yukarıda da değinildiği gibi Xwn önadının Soğd onomastiğinin ortasında, Yukarı İndus kervancıların yaptığı duvar yazılarında ortaya çıkması ilgi çekicidir: Bu ortaya çıkış her ne kadar aynı politik düzeye sahip olmasa da, ki bugün paraların üzerindeki okunmalar terk edilmiştir, yine de III. ve V. yüzyıllar arasındaki bazı dönemlerde Hunların Soğdlarla temas hâlinde oldukları gerçeğini sağlamlaştırmaktadır. Bu ön addan 16 kez bahsedilmektedir. Bu duvar yazılarının onomastik derlemelerinde miktar olarak 3. sırada bulunmaktadır: Pek çok Soğd önadıyla olan bu önemli bütünleşme, birbiriyle düşmanca ilişkilerin değil halkın kaynaştığı bir dönemi yansıtmaktadır. 12 Fakat bu yazmaların tarihlerini belirlemek gerekmektedir. Öyle ki bir detay Xwn’dan bahseden bu duvar yazılarının son yazılanlar arasında yer almaları üzerine düşünmemize imkân tanımaktadır. Aslında öteki ön adların aksine Xwnsoyadlarda hiç bulunmamaktadır. Burada X’den olan 16 erkek Xwn bulunurken X’den hiçbir erkek Xwn bulunmamaktadır. Bu Xwn’ların elbette Soğd önadları olan babaları vardır. Bu durumda Xwn ön adı tesadüfe çok az yer bırakmaktadır. 13 Diğer taraftan birtakım nedenler son duvar yazılarının V. yüzyılda yazıldığını düşündürtmektedir: 14 Xwn’dan bahsedenler bunun bir parçasını oluşturmaktadır ve halkın kaynaşmasının yerleştirilmesi
12 Soğd onomastiğini incelemeye imkân sağlayan öteki belge koleksiyonları, VIII. yüzyıldaki Mugh Dağı belgeleri ve bu önaddan çok az bahseden (VII. ve XIII. Yüzyıl) Turfan’dan gelen Çince belgelerdir. 13 Bu konuda verilecek sadece birkaç örnek bulunmaktadır. 32 Nnyßntk bahsinden 10’u; aynı şekilde 26 Pys’k’nın 10’u; 12 cytßntk’nın 3’ü; 9 wxwswßntk’nın 5’i; 8 Owr’k’nın 3’ü; 8 m’ymryc’ün 5’i; wxwswdß”r’nin 3’ü; 4 ‘ßy’mnßntk’in 3’ü soyadı konumundadır. Toplam olarak 5’den daha fazla yazıda gösterilen bütün isimler soyadı durumu göstermektedir (fakat en fazla üç kez görülmektedir); ancak bir tek Xwn bunun istisnasıdır. 14 M’ymryc ön ve soyadının varlığı IV. yüzyılı dışarıda tutmuş görünürken, Türkçe önadların yokluğu bizi VI. yüzyılı da aynı şekilde dışarıda tutmaya götürebilir. Öyle ki Maymurg şehri V. yüzyılda yükselmeye başlamış görünmektedir. Yüklə 212,06 Kb. Dostları ilə paylaş:
|