Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies
Yüklə 212,06 Kb. Pdf görüntüsü
|
Hunlar ve Xiongnu
187 için benzer durumlar bulunmamasından dolayı bunun Hyaona olunabilir. O hâlde, buna dayanan Bailey’in düşüncesi de çürütülebilir. Pek az muhtemel olmasına rağmen, biz Xwn ’un
Hyaona ’dan gelmesi ihtimalini filolojik olarak tamamen göz ardı edemeyiz. Soğdların dini tarihleri açısından aynı şekilde çok fazla şeye sahip değiliz: Penjikent sokaklarındaki ayin alayında taşınan ve muhtemelen Avesta
olan kutsal bir elyazması kitabın resmine sahip olsak da Soğdca’da bilinen Zerdüşt metinleri birkaç satırda özetlenmektedir. Avesta’daki Hyaona
figürünün Soğd dininde oynadığı rolü bilmek mümkün değildir [de la
Vaissiere-Riboud 2003].
Burada eleştiri tarihsel olmalı ve şu hususları ele almalıdır: 1. Hyaona
’nın önemi üzerine: Avesta’da elbette Hyaona
’lar önemli düşmanlardır; fakat bunlar önemli hiçbir rol oynamamaktadırlar: O hâlde bunlar neden düşman göçebeleri anlatmak için pan-İrani bir isim seçtiler? Bu rol daha önce Tuiryalar tarafından üstlenildi mi? Sasani İran’ı kadar derinden Zerdüşt olan bir ülkede, Pehlevi kaynaklarında Chionitleri anlatmak için Hyon
şeklindeki eski Hyaona
terimini yeniden canlandırmak makul görünmektedir. Bu dini bağlam özellikle de hiçbir şeye Zerdüşt diyemeyeceğimiz stepte ve diğer yerlerde tamamen eksik bulunmaktadır. 2. Yayılma şekli üzerinde, eğer bu epik ve doğrudan dini değerden yoksunsa: Hiçbir şey steplerde Parthlı saz şairlerinin sıradan bir rolünü kanıtlamaz ve bu onların Balkanların kuzeyinde yerleşik olan bir kabile tarafından Hyaona ’dan türemiş (varsayımsal) özgün bir isim olarak benimseten ya da onu Hotan’a kadar yayan bir nüfuzlarının olduğunu göstermektedir. 3. Özellikle genel karakter üzerinde: Eğer Hun terimi genel bir kullanım ise, göçebe İskit- Sarmat soyundan gelen halkların bunu kullanmaması nasıl olmuştur (Osset Hunlar nerededir?) ve daha açık bir ifade ile V. yüzyıl öncesi bu terimin nadir kullanımı nasıl olmuştur ve bu terim hiçbir zaman tam olarak genel bir ifade olmamış mıdır? Nihayetinde eğer Hun
terimi genel bir kullanım ve İran kökenli ise Avrupa Hunları kendileri için bunu nasıl kullanmışlardır? Bu son nokta üzerinde S. Parlato biraz daha ileri gider: Karşı görüşe cevap vermek için Avrupa Hunlarını İran dilini konuşan İskitler yapmakta; ancak Gotların talanlarından önce Güney Rus steplerine dikkati çekmemektedir. Burada daha açık bir şey varsa bu da Maechen Helfen’in uzun bir zaman önce gösterdiği gibi, Hunların İran dilini kullanmadıklarıdır [Maechen- Helfen, 1973: 376, 443]. Onların şahsi isimlerinin İrani bir kökenle açıklanması doğru bir yaklaşım değildir. Onların İrani genel bir ismi kullanmaları için hiçbir sebepleri yoktu ve hatta bu ismi kendi üzerlerinde uygulamaları için daha az gerekçe vardır. Her halükarda İran dilini kullandığı varsayılan bu halkın neden kendisini aynı şekilde varsayıma dayanan ve oldukça olumsuz bir çağrışım yapan terimler ile ifade ettiğini yanlış bir şekilde anlamaktayız. Bu nokta, bana göre tek başına, genel bir kullanımı olan İrani bir isim hipotezinin eldeki verileri açıklayamadığını ve öne sürülen yayılma tarzına çok az katkı yaptığını göstermeye yeterlidir. Bu kelimenin genel karakteri varsayımı üzerine bir paradoksu başlatarak biraz daha ileri gidelim: Sadece Hun
genel bir kullanım değil; aynı zamanda Hotanca’da olduğu gibi Soğd dilindedir. Diğer bir ifade ile yeni araştırmaların Bailey ve Parlato’nun tezlerini doğruladığı ve Daffinà’nın çekimserliğini de geçersiz yaptığı görünmektedir: Xwn
sayısız Soğd metninde belgelendirmektedir. Bunun yanı sıra II. Eski Mektup ’tan burada kronolojik bir sıra ile alıntı yapılabilir. - II. Eski Mektup gibi, Tarim Havzası’ndan gelen ve yayınlanmamış mektubun bir bölümü (ve paleografyanın yardımıyla muhtemelen aynı tarihlere denk gelmektedir): Xwn belirlenmesi mümkün olmayan bir bağlamda bulunmaktadır. Özgür Yılmaz
188 -Yukarı-İndus Soğdlarının yazılı resimlerinin onomastiğinde bulunan 16 belirtmenin tarihi yoktur; ama biz bunların (paleografya ve gramerden kaynaklanan nedenlerden ve Türk isimlerinin yokluğundan dolayı) III-V. yüzyıla ait olduklarını varsaymaktayız: Bundan daha ilerde bahsedeceğim. - VIII. yüzyılın ilk çeyreğinde Mugh Dağı belgelerinde 7 bahis. Bu verilerden hareketle Xwn açık bir şekilde genel bir isimdir: Bu terim Soğdların kuzey ve doğusunda olan göçebe Türkleri ifade etmekte ya da onomastiktir [Maechen- Helfen 1973: 376, 443]. Aynı şekilde Bailey Huna ’dan bahseden dört Hotan metnini ortaya çıkardı: En azından bunların üçü bunu genel bir anlamda kullanmaktadır [Bailey 1985: 25-41]. Bunların dördüncüsü daha anlaşılmazdır ve muhtemelen VII. yüzyıla aittir ve bundan dolayı genel bir kullanımdır. Fakat Hun
teriminin tartışmasız bir biçimde bütün bu genel ifadeleri IV. yüzyılın sonrasındadır. Bu ifadeler kelimenin bu tarihten önceki genel karakterini göstermekte faydasızdır; çünkü bu ifadeler Hunların İç Asya ve Avrupa’da yayılmaları ile ilişkilendirilmelidir. Diğer bir ifade ile Nanaivandé’nin bu göçebelerin gerçek isimleri ile hiçbir bağı olmayan Xiongnu ’lara genel bir isim verdiğini göstermek için sadece Kavimler Göçü’nden önceki bilgileri kullanabiliriz.
4. Kavimler Göçü’nden Önce Hun Bahisleri: Zhu Fahu’nun İfadeleri Kesin olarak Kavimler Göçü’nden önceye tarihlenen ve terimin geçtiği bahisler şunlardır: - Batlamyus’un Avrupa Sarmatlarının tasvirinde Don Nehri civarında Roxolan’a yakın adlı küçük bir kabilenin bir bahsi, - III. yüzyılın sonu ve IV. yüzyılın başlarında Çinceye çevrilen İki Hind Buddha metni ki bunların tercümelerinde Hū
a, Xiongnu’dan çıkarılmıştır, - II. Eski Mektup Batlamyus’un bahisleri konuya hiçbir şekilde katkı yapmamaktadır: Öte yandan tamamen bilinmeyen bu kabile eğer gerçekten Alanların bir alt grubu olan Roxolanların komşuları ise genel bir terimden olduğu kadar Xiongnu’ların İç Asya’da görülmesinden de isimlerini almış olabilirler. Buradan, stepte çok sık olduğu gibi kendilerini yüceltmek için çok muteber bir ismi alan Alanlar da göç etmiştir. 5 Burada hiçbir veri bir ayrım yapmaya izin vermediği için tesadüf ihtimali göz ardı edilememelidir. Metodolojik hata, Batılıların kesinlikle aşina oldukları bir kaynağa dayanan bir bahisten ileri gelmektedir; ancak bu durumda bu bahis kullanılamaz. Hintçe bahisler ve bunların Çince tercümesi çok ilgi çekicidir. Tathāgataguhya-sūtra ve Lalitavistara ’nın ikisi de listelerinde Hū
a ’dan bahsetmektedirler. Bu dillerin birincisinde Tahtāgata değişik ülkelerden ve ırklarda insanlara ders vermektedir; yazıların listesinde yer alan ikincisi ise Buha’nın biyografisidir ve burada ise Çocuk Buddha efendisine ders vermektedir. Bu metinler IV. yüzyıl öncesi metinlerdir ve birincisi kayıp olsa da bunun, parçalarında Hu-na dersi veren Tibet çevirisine sahibiz. Metin bu haliyle bizi ilgilendirmektedir. İkincisi ise muhafaza edilmektedir. Bunların ikisi de Dunhuang’lı bir keşiş olan ZhuFahu ( ) tarafından, ilki 280, ikincisi de 308 yılında Çinceye tercüme edilmiştir. 6 Her iki durumda da Zhu Fahu Hū
a ’yı
Xiongnu olarak göstermektedir.
5 Fenomen biraz daha sonra ortaya çıkmıştır. Bundan dolayı Sahte Avarlar. 6 TaishoTripitaka, c. 11, no. 310 ve c. 3, no. 186 .
Yüklə 212,06 Kb. Dostları ilə paylaş:
|