düşsün. Ay təqvimində də məqsəd hər ayın əvvəlinin təzə Ayla
başlanmasıdır.
Q
ədim Romada da yeni il yaz gecə-gündüz bərabərliyinə
yaxın vaxtda keçirilirdi. Onlar 10 aydan ibarət təqvimdən
istifad
ə edirdilər. Bu da Romanın əsasını qoyan əfsanəvi
Romulun zamanında, M.Ö. VIII yüzilliyin ortalarında baş
vermişdir. İlk ay müharibə allahı Marsın şərəfinə Martius,
ikinci ay Aprilis ad
landırıldı. Latın sözü olan “aperire”
“açılmaq” deməkdir, yəni bu ayda ağaclar çiçək açır. Üçüncü
aya Merkurinin anası, ilahə Mayanın şərəfinə May adı verildi.
Dördüncü aya Yupiterin h
əyat yoldaşı Yunonenin şərəfinə iyun
deyildi. Sonrakı aylar isə belə sıralandı:
Kvintitis –
beşinci
Sekstilis –
altıncı
Septembris – yeddinci
Oktobris – s
əkkizinci
Novembris – doqquzuncu
Desembris- onuncu
Mart, may, kvintilis v
ə oktyabr 31, qalan aylar isə 30
günd
ən ibarət idi. Buna görə də cəmi 10 aydan ibarət Roma
t
əqvimində 304 gün vardı. M.Ö.VII əsrdə, yəni əfsanəvi Roma
imperatoru Numa Pompiliyin zamanında bura 2 ay da əlavə
olundu:iki üzlü (Yanusun bir üzü ir
əli, o biri üzü arxaya, yəni
g
ələcəyə və keçmişə baxırdı) allah Yanusun şərəfinə yanvar,
dig
əri isə “februarius” (paklanma) sözündən olan fevral...
Bel
əliklə də, ilin günləri 355 oldu. Bu da tipik təqvimdən 10
gün geri qalırdı.
B
əs “kalendar” sözü necə yaranıb? Məsələ burasındadır
ki, Ayın hərəkəti nəzərə alınan Roma təqvimində də hər ay
t
əzə Ay görünəndə başlayırdı. Bunu isə xüsusi carçılar hamıya
17
car ç
əkirdi. Ayın ilk gününü romalılar “kalenda”, yəni “car
ç
əkmək” adlandırırdılar [116, s.35]. Buradan da “kalendar”
sözü meydana g
əlmişdir. Təqvimdəki yerdəyişmə, sürüşmə
b
əzən ona gətirib çıxarırdı ki, biçin bayramını yayda deyil,
qışda qeyd edirdilər. XVII əsrin fransız yazıçı və maarifçisi
Volter yazırdı: “Roma sərkərdələri həmişə qalib gəlirdilər,
lakin onlar bunun hansı gün baş verdiyini heç vaxt bilmirdilər”
[116, s.36].
M.Ö.46-
cı ildə Roma imperatoru və sərkərdəsi Yuliy
Sezar Sozigenin başçılıq etdiyi İsgəndəriyyə astronomlarına
yeni t
əqvim hazırlamağı tapşırır. Günəşin ulduzlar arasında
illik yerd
əyişməsinə əsaslanan təqvimə görə il 365, hər üç
ild
ən bir isə 366 gündən ibarət olur. Əgər əvvəllər ilin
başlanğıcı martdan hesablanırdısa, yeni təqvimdə yeni il yanvar
ayının 1-dən başladı. Çünki yeni seçilən Roma konsulları hər
il m
əhz yanvarın 1-də vəzifələrinə başlayırdılar. Bu təqvimə
Yulian t
əqvimi deyilir. Yuliy Sezarın həm bu, həm də hərbi
xidm
ətlərini xüsusi dəyərləndirən senat Roma sərkərdəsi Mark
Antoninin t
əklifilə kvintilis (beşinci) ayının adını dəyişdirərək
“iyul” qoydu. Bu t
əqvim M.Ö. 45-ci il yanvarın 1-də qüvvəyə
mindi [150, s.38-39]. Lakin t
əqvimə nəzarət edən kahinlər
Sozigen
ə etibar etməyərək bəzi dəyişikliklər etdilər və bu da
ciddi qarışıqlığa gətirib çıxardı. 8 ildən sonra imperator
Avqustun
əmrilə hər şey əvvəlki məcrasına qaytarıldı. Bu
s
əbəbdən də senat imperator Avqustun şərəfinə sekstilis
(altıncı) ayın adını Avqust qoymağı qərara aldı. Bu vaxta qədər
fevralda 29, altıncı ayda isə 30 gün vardı. Senatdakılar
imperator Avqustun adı verilən ayın cüt rəqəmli və iyuldan,
y
əni Yuliy Sezarın adı qoyulan aydan günlərin sayına görə az
olmasını imperatora layiq görmədiklərindən, “islanmışın
18
yağışdan nə arı” deyərək, onsuz da günlərinin sayı az olan
fevraldan bir gün alıb avqusta verdilər. Digər ayların
günl
ərində də dəyişiklik edildi... Təbii ki, imperatorlar Tiberiy,
Neron v
ə Kommod da adlarını aylara vermək istəmişlər, lakin
onların bu istəyi baş tutmamışdır.
Bizim tarix hesabımızın 325-ci ilində Nikey kilsə
toplantısında Yulian təqvimi qəbul olundu və “əbədi olaraq”
21 martin yaz gec
ə-gündüz bərabərliyi kimi qəbul olunması
q
ərara alındı. Bunu o məqsədlə etdilər ki, xristianların Pasxa
bayramının yeri dəyişilməz qalsın. Lakin bu təqvim də dəqiq
olmadı. Belə ki, burada hər 128 ildən bir 24 saat fərq yaranırdı.
400 ild
ə bu fərq 3 sutka təşkil edirdi. Yulian təqviminə görə,
yaz gec
ə-gündüz bərabərliyi 21 marta düşməliydi. Lakin VI
əsrin II yarısında 10 gün fərq yaranmışdı, yəni gecə-gündüz
b
ərabərliyi martın 11-ə düşürdü. Məqsəd isə yaz gecə - gündüz
b
ərabərliyini 21 marta dəng gətirmək idi. 1582-ci ildə Roma
papası XIII Qriqori yeni təqvim islahatı üçün xüsusi komissiya
yaratdı. Həm komissiya, həm də papa XIII Qriqori çoxsaylı
t
əkliflər arasında italiyalı həkim, astronom Aloiziya Lilionun
(1520 - 1576) layih
əsini bəyəndi və 1582-ci ilin mart ayının 1-
d
ə papanın imzaladığı dekretə görə günlər 10 gün irəli çəkildi.
Y
əni əgər sabah ayın 5-i olmalıydısa, oldu 15-i. Beləliklə də,
yaz gec
ə-gündüz bərabərliyi yenə də martın 21-ə düşdü...
İslahat edilmiş bu təqvimə “qriqorian təqvimi” və yeni stil
deyilir. Lakin bu t
əqvimdə də sürüşmələr var. Islahata qədər
f
ərq 10 gün idi. Bu fərq 1700-cü ilin 29 fevralında 11, 1800-cü
ilin 29-da is
ə 13 gün təşkil edir. Bu 13 günlük fərq 2100-cü ilə
q
ədər dəyizməz olaraq qalacaq...
Uzun ill
ər katolisizmin hakim olduğu ölkələr (Fransa,
Portuqaliya, Polşa, İspaniya və d.), elecə də pravoslavlar,
19
Dostları ilə paylaş: |