Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
Xıdır Boz ayı gətirir… Bu gün də Borçalıda bir çox kəndlərdə Xıdır Nəbi bayramı fevralın birinci deyil, ikinci ongünlüyündə keçirilir. Bu bar ədə ətraflı məlumat verən Darvaz kənd sakini Şahsənəm xala (Bayramova) həmin günlərdə (üç gün) Xıdır N əbilik adlandırılan qoç kəsildiyini, qohum-qonşuya paylandığını vurğulayır… A.N əbiyev Xıdırı Boz atının “dalında”, əlində od təsvir ed ərək “Mərasimlər…”kitabında belə yazır: “Onun (Xıdırın – G.Y.) torpağı isidən odla yanaşı Günəş və Su, adamlara sağlamlıq gətirəcəyi güman olunurdu” [24, s.18-19]. Lakin elə h əmin səhifədə “Xan Xıdır hallıdı, Ağ atı nallıdı...” deyə yazmaqla Xıdırı Ağ ata mindirir. Xıdırın Boz atın “dalında” g ələcəyini yazan A.Nəbiyevdən fərqli olaraq Ə.Cəfərzadə elə h əmin alimə əsaslanaraq Ağ atlı Xıdırdan danışarkən yazır: “Türkiy ə türklərində Boz atlı Xızır tanınır” [5, s.164]. Əslində biz də boz atlı Xıdır Nəbi bayramının məhz Boz ay gir əndə, yəni Kiçik Çillənin son üç günündə keçirildiyi fikrind əyik. Onun atının ağ, ya boz olmasının isə elə də önəmi yoxdur. Bu r ənglər türk xalqlarının dastanlarında, nağıllarında çox vaxt yanaşı işlədilir, başqırdların “Akbuzat” dastanındakı kimi… Bu gün bel ə Azərbaycanın bir çox yerində Xıdır Nəbi bayramı azacıq fərqlə də olsa, maraqla keçirilir. Məsələn, N axçıvanda Kiçik Çilləninin ikinci həftəsinin ortasında, fevral ayının təxminən ikinci həftəsinin ilk cümə axşamı qeyd olunur. O zamana q ədər ilk iki cümə axşamı xanların və bəylərin bayramı hesab olunur. Naxçıvanda “Xıdır Nəbi” bayramına hazırlıq məqsədilə “qovut” hazırlanır. Uşaqlar qazanı və ya qazanın qapağını götürür, döyə-döyə mahnı oxuyur və hədiyyə yığırlar. Bu zaman müxtəlif mahnılar oxuyurlar: 166 Evdəkilər evdədirmi, Ç öldəkilər çöldədirmi Verənin oğlu olsun, V erməyənin qızı olsun. Adı Fatma olsun, Qaşları çatma olsun. Doğulsun ölsün.. + + + Xanım ayağa dursana, Boşqabı doldursana, Basa-basa g əlirsən, Basmaların var olsun, Doğduğun oğlan olsun. Dimm ə gəlir, dimm ə gəlir, Boşqabı doldurub gəlir. Xıdıra-xıdır deyərlər, Xıdırın payın verərlər. + + + Xanım ayağa dursana, Yük dibin ə varsana, Boşqabı doldursana, Xıdırı yola salsana [2, s.30]. 167 Qadınlardan bəzən pay verməyən olanda isə belə oxuyurlar: Ayaqları sudadı, gözl əri yuxudadır, Ver ənin oğlu olsun, verm əyənin qızı. Bir gözü d ə kor olsun. Qovut hazırlamaq üçün buğda sacda qovrulur,qovurğa hazırlanır. Hazırlanmış qovurğa isti-isti əl dəyirmanında - kirkir ədə və ya həvəngdəstədə üyüdülür və ya döyülür. Kərə yağı əridilir, isti su və ya süd əlavə edilir. Bunun içinə hazırlanan qovut qatılır. Nəticədə qatı və qəhvəyi rəngli kütlə alınır. Qovutun üzərinə şəkər tozu və ya bal, duz qatılır. Miqdarı istəyə görə olur. Bir az zəif odda qarışdırılır, yumrulayıb süfrəyə verilir. Xıdır Nəbi adətən təbiətin oyanması, otların cücərməsi, axar suyun təmizlənməsi ilə özünü göstərir.Qərbi Az ərbaycanda da Xıdır Nəbi bayramı fevralın 10-da keçirilir. Burada da h ər il qış yarı olanda, Xıdır bayramı keçirilərdi. Bəzi yerl ərdə Xızır Nəbi, bəzi yerlərdə isə Xıdır İlyas adı ilə tanınan bu el bayramı əvvəllər daha böyük təmtəraqla qeyd olunardı. Köhn ə kişilərin hesabına görə, Kiçik Çillənin əvvəlində, indiki vaxtla götürdükd ə, təqribən fevralın 1-ci ongünlüyü ərzində axşam şər qarışandan sonra uşaqlar, cavanlar bir yerə toplaşar, d əstələnib Xıdır nəğməsi oxuya-oxuya qapıları döyər, Xıdır adına pay yığardılar. Çatma, çatma, çatmaya, 168 Çatma yer ə batmaya. Xıdırın payın kəsənin Ayağı yerə çatmaya. Gec ə evində yatmaya [2, s.30] Uşaqlar bayram payı yığdıqdan sonra aralarındakılardan birinin evinə toplaşıb bayram edərdilər. Xıdır İlyas mərasimini bölgədə qışın yarısının yola salınması münasibətilə keçirirlər. Bu mərasimdə hamı evdən bayıra çıxar. Çoxlu tonqallar yandırardılar. Belə bir inam da var ki, guya mərasimdə Xıdır İlyasın özü uşaqların arasında olur. Ona mütləq pay verilməlidir. Əgər pay verilməsə, Xıdır İlyas küsər, atını çapıb gedər və ruzi-bərəkəti də özü ilə aparar. Pay verildikdə isə Xıdır İlyas - Xıdır peyğəmbər atını çapıb həmin evlərin hamısına ruzi paylaya-paylaya gedər. Həmin gecə külək əsərsə, belə hesab edilərdi ki, o, Xıdır İlyasdır. Əsən küləyin səsi isə atın kişnərtisidir. Burada da qovuta və ya una Xıdır İlyasın əl basmasına inam güclü idi. Beləliklə, belə qənaətə gəlinir ki, Xıdır İlyas mərasimi xalq bayramı olmaqla yanaşı, həm də mifik bir obrazın - Xıdır İlyasın mövcud olduğu və mərasimlərdə şəxsən iştirak etdiyi barədə fikri yaddaşlarda yaşayır. Xıdır Nəbi bayramından sonra artıq Boz ayın ilk çərşənbəsi olan Yalançı çərşənbə gəlir. Daha sonra isə Xəbərçi çərşənbə, Ölü çərşənbəsi və, nəhayət, Axır çərşənbə… (burada mütləq təqvimdəki 13 gün sürüşməsini nəzərə almaq lazımdır). 169 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|