Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
dürül ərək bəntdənən təqribən qırx santimetr uzunluğundakı buynuzlar tikilirdi. Bu papağın sadəcə olaraq ağız, burun və gözl ərinə tuş gələn yerlər azca kəsilib deşik açılırdı. Kosa olacaq şəxs bu keçədən maskanı başına keçirər, ümumiyyətlə, torpaq r əngində olan pencəyi tərsinə geyinər və pencək arxa t ərəfdən iliklənər, qarın hissəsinə basa-basa ot doldurularaq qarın şişirdilər, üzünə un sürtülər, çiyinlərindən sağlı-sollu çarpazlama zınqırov dəstəsi asılar, şalvarı da ya uzun yun corabın içinə qoyular və ya çal, yoğun iplə dizindən aşağı hiss əni rombşəkilli bağlayar və qəribə, ifritə bir varlığa dön ərdi. Gəlin isə kosanın ziddinə nərmə-nəzik biri seçilər, başına qırmızı yaylıq örtülər və qədim toylarda köçürülən g əlinlər kimi üzü görünməzdi. Zurna və əksəriyyətlə tuluq zurnasının müşayiətində “kosa”, “gəlin”, “itqoruyan”, “torbag əzdirən”dən ibarət olan dəstə məhəllələrdə hər evin h əyətinə girər və ən qədim dövrlərdən üzübəri davam edən bir t əbiət seramoniyasını reallaşdırardı. Kosanın hər əlində bir d əyənək olardı və zurnanın müşayiətində həyətə daxil olan kimi d əyənəkləri bir-birinə vurub “pufff-pufff-pufff” deyə atılıb-düşərək qəribə bir oyun sərgiləyər və döşündəki qumrovlar zınqırdadıqca dəhşətli bir varlıq kimi görünərdi. Kosa bir müdd ət oynayar, sonra da tirtap uzanıb ölərdi. Gəlin bunu gör ən kimi dizinə döyə-döyə gəlib onun başında oturub başını o yan-bu yana yelləyə-yelləyə guya ağı deyərdi. Biz də o anda ür əyimizdə “yaxşı ki, kosa öldü, yoxsa gecənin yarısında g əlib bizi tutub yeyəcəkdi” – deyə sevinərdik, ancaq bu sevincimiz çox qısa çəkərdi. Gəlin üzündəki qırmızı örpəyi qaldırıb kosanın üzünə üfürən kimi kosa dəbərişməyə başlayar, sonra da silk ələnib tamaşaçıların “yaşa, bərəkallah” səsləriylə əl çalmasıyla birlikdə ayağa durardı. Bəzən də gəlinin onun 174 üzün ə əyilərkən cibindən çıxardıb ağzına doldurduğu qovut ununu püfürd ərək yenə dəyənəklərini bir-birinə vurub şaraqqıltı və zırınqıltılarla atılıb-düşərək qəribə bir oyun s ərgiləyərdi. Bu əsnada evin yiyəsi onlara bir növ xələt kimi g ətirdiyi unu torbagəzdirənin həybəsinə və ya kisəsinə boşaldardı. Evində unu qurtaran ailə dəstəyə bəzən yun corab, pul v ə s. şeylər verərdi. Kosa-gəlin ekibi o həyətdən ayrılar özg ə bir həyətə yönələrdi. Biz də həm onlardan qorxar, həm də m əhəlləmizdən ayrılana kimi ekibi qaraba-qara təqib edərdik. Xıdır-Nəbinin gəlməsiylə birlikd ə analarımızın qovurduğu küncüdlü, çətənəli, noxudlu qovurğamızı oyun oynayark ən iydə ilə birlikdə ləzzətlə yeyərdik. Xıdır-Nəbi əyləncələrinin başladığı vaxt hər evdə qovurğa qovrular, kirkir ədə çəkilər, qənd ya da doşabla hazırlanan şərbətlə qovut halvası hazırlanardı. O topalardan bir dənəsi də hökmən evin üstün ə ocaqdan gedən böyüklərin ruhunu şad etmək üçün onlara pay niyy ətinə atılardı. Novruz (Ergenekon) Bayramı gələnə kimi günlük əyləncəmiz ya yumurta toqquşdurmaq, ya da aşıq-aşıq oynamaqdı. Hərəmizin heç olmasa on, on beş aşığımız olardı. Onların bəzilərini xüsusi şəkildə boyayardıq. Tapa bildiyimiz qoç aşıqlarının altını iplə işləyən iptidai deşici ilə oyub içinə qurğuşunu əridib tökərək ağırlaşdırardıq. Bu cür aşıqlara “zaqqa, saqqa” dey ərdik. Bu adın “Sak” türklərindən qaldığını çox sonralar apardığım araşdırmalarımda öyrəndim. Oyunda bütün aşıqlarımızı uduzsaq da “saqqa”nı əldən vermək istəməz, onu, uduzma t əhlükəsi olan bir oyuna əsla soxmazdıq, çünkü saqqasını itirənə öz aramızda yaxşı gözlə baxmazdıq, çünkü o bütün aşıqlarımızın komandiri idi. Bəzi aşıqların sağ və solunu 175 k ərki ilə düzəldərdik və ona “telan” deyərdik. Oyunda ən maraqlı gedişləri də telan və saqqa ilə həyata keçirərdik”. Az ərbaycan tədqiqatçılarından Xıdır Nəbi bayramının keçirilm əsini Ə.Cəfərzadə daha ətraflı təsvir edir [5, s.164]. Xıdır eşqinə Xıdır Nəbi günlərində səməni bişirirdilər. Bayrama iki- üç gün qalmış qadınlar isladılmış, rişə bağlamış buğdanı əvvəlcə tut ağacından düzəldilmiş tabaqda qara bülöv q əmbər daşı ilə yeddi dəfə əzib yeddi dəfə suyunu çıxardır, bulaq suyu tökülmüş teştlərə boşaldır, qarışdırıb buğdanın ağ nişastalı şirəsini çıxardırlar. Sonra “gözünə” azacıq un vurub iri, uzunquyruq taxta çömç ələrlə bulamağa başlayırlar. Bu işlə, ad ətən, nənələr məşğul olur. Çox hərəkət tələb etməyən bulama vaxtı nənələr oxuyurlar: S ən mənə ağa Xızır, G əl çıxaq dağa, Xızır. Üzünün hörm ətiynən Biz ə nur yağa, Xızır. Ged ək bulaq üstünə, Xızır Nəbi şəstinə. Diz çök ək, əl bağlayaq, Alın qoyaq dəstinə [5, s.166]. S əməni axşamacan bişib qurtarır, rəngi qızarır, içinə fındıq, qoz ləpələri atılır. Dəmə qoyulan səməni qazanının üstünd əki nimçəyə un, ya da qovut qoyulur, qabağına pərdə ç əkilirdi. Sabahacan heç kəs bu pərdənin arxasına keçməzdi. Düşünürdülər ki, Xızır gəlib səməni qazanının üstünə qoyulmuş un, ya qovut nimçəsinə əl basmalı, səmənini 176 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|