Turkiy xalqlar adabiyoti
55
O’sha davr an’analariga muvofiq u arab va fors tillarini mukammal o’zlashtiradi. Shoir
yashagan davrda Ozarbayjonda Shirvon Tohir sulolasi hukmron edi. Hukmdor tarafidan
shoir saroyga taklif qilinadi,
lekin Nizomiy buni rad etib, erkin ijod qilishni afzal biladi.
Shoir lirik va epik asarlarini fors tilida yaratdi, chunki bu til o’sha paytda Ozarbayjonda
davlat tili hisoblanar edi. Ganjaviyning o’z ona tilida ijod qilolmaganidan afsuslanib yozgan
she’rlari ham bor.
Nizomiyning “Xamsa”si uning nomini butun jahonga mashhur qildi.
O’ttiz ming baytdan tashkil topgan besh dostonni Nizomiy-Ganjaviy
qisqa muddat ichida
(1179-1200) yillar orasida yaratdi.
Garchi saroy shoiri bo’lmasa-da, Nizomiy “Mahzan-ul asror” dostonini ham, undan
so’ng yaratilgan “Xusrav va Shirin”, “Layli va Majnun”, “Haft paykar” va “Iskandarnoma”
dostonlarini ham shervoniy podsholarning topshirig’i bilan ijod etdi.
Dostonlardan
birining kirish qismida Nizomiy o’z ona tilisi – ozarbayjon tilini yaxshi bilgani holda fors
tilida ijod qilishga kirishayotganligini aytar ekan,
bu asarni yozishga undagan
hukmdorning istagiga ishora qiladi. “Xamsa”ga kirgan dostonlarda buyuk shoir o’zining
gumanistik, adolatparvarlik g’oyalarini olg’a surdi. Uning fikricha, markazlashgan adolatli
davlat mavjud bo’lgandagina xalqning ahvoli yengillashishi mumkin. Shu maqsadda
Nizomiy bu dostonlarida adolatli podsho va podshozodalar (Xusrav, Bahrom, Iskandar)
obrazlarini yaratishga urindi.
Nizomiy “Mahzan-ul asror”da ham, “Xusrav va Shirin”da ham dehqon va
hunarmandlar mehnatini ulug’ladi. Nizomiy vafotidan so’ng uning “Xamsa”si
Sharq
adabiyoti taraqqiyotiga kuchli ta’sir qildi. O’zbek, tojik, ozarbayjon, turk, turkman
shoirlaridan ko’plari “Xamsa” yozishga kirishdilar. Ayniqsa,
Xusrav Dehlaviy, Alisher
Navoiy va Abdurahmon Jomiylar Nizomiy-Ganjaviy an’analarini ijodiy davom ettirib, katta
yutuqlarni qo’lga kiritadilar.
Dostları ilə paylaş: 
