Tushuntirish xati

Asosiy qism:

Hurmatli o`quvchi, insonning shakllanishi, hayotda o`z o`rnini topishi, el-yurt hurmatiga sazovor bo`lishida u voyaga yetadigan oila muhiti hal qiluvchi rol o`ynaydi. Chunki oila shunday makonki, unda hayotning davomiyligini ta`minlovchi shaxs shakllanadi, milliy madaniyat, urf-odatlar, axloqiy qadriyatlar saqlanadi va rivojlantiriladi. Har bir oila ahil va totuv bo`lsa, demakki, jamiyatda ham tinchlik va hamjihatlikka erishiladi, yurtda osoyishtalik va barqarorlik hukm suradi. Chunki oilani bekorga jamiyatning kichik ko`rinishi demaydilar. Xuddi jamiyatda bo`lgani singari unda ham o`zining boshlig`i, shuningdek, uning izmi va ko`rsatmalari bilan u yoxud bu ishni bajaruvchi a`zolari bo`ladi. Dono, tadbirkor, uzoqni ko`ra biladigan rahbardan jamiyat taraqqiyotini boshqarish talab etilsa, oila kattalari ham o`z uyining tinchligi, farovonligi, farzandlar kamoliga shunchalik mas`uldirlar.Oilada inson tarbiyasiga asos solinadi. U bolada shakllanishi lozim bo`lgan barcha insoniy jihat va fazilatlarni tarbiyalovchi hayot maktabi hisoblanadi. Oilaviy tarbiya masalasida xatoga yo`l qo`ymaslik uchun avvalo har qaysi xonadondagi ma`naviy iqlimni o`zaro hurmat, axloq-odob, insoniy munosabatlar asosida qurish ayni muddao bo`lur edi.Sohibqiron bobomiz Amir Temur o`g`il uylantirishda kelin tanlashdan tortib farzandlarni tarbiya qilishgacha bo`lgan jarayon-larga shaxsan o`zi jiddiy e`tibor bergani bejiz emas, albatta. Chunki har qanday davlatning qudrati - sog`lom fikrli, bilimli, xalq va Vatan taqdiri uchun jonini tikishga tayyor farzandlarning ko`pligi bilan o`lchanadi. Qolaversa, biz mansub bo`lgan Sharq xalqlarida oila sha`ni va obro`sini saqlash, uni har qanday tajovuzlardan himoya qilish oilaning har bir a`zosi uchun ham farz, ham qarz sanaladi. Oila - muqaddas dargoh, degani quruq gap bo`lmay, balki uning zamirida mana shu muqaddaslikni ta`min-lash, oila sha`niga gard yuqtirmaslikdek ma`nolar yotadi.

Siz ham hozirdan bilib olmog`ingiz kerakki, turmush qurishga chog`langan yigit va qizning o`zaro roziligi, hurmati va muhabbati zaminiga qurilgan oila mustahkam bo`ladi. Shunday nikoh asosida dunyoga kelgan farzandning baxti ham barqarordir. Farzand - oilaning orzu-umidi, er-xotin o`rtasidagi mehr rishtalarini qattiqroq bog`lovchi ulug` ne`mat. Hayotning mazmuni, achchiq yoxud chuchuk bo`lishi farzand bilan. Xalqimizning «Bolali uy - bozor, bolasiz uy - mozor», «Bolalilar bosh bo`lar, bolasizlar yosh bo`lar», «Bola - er-xotin tilmochi», «Odobli o`g`il - ko`kdagi yulduz, odobli qiz - yoqadagi qunduz» kabi ko`plab maqollarini ming yillik hayotiy tajribalar mevasi desak, aslo xato boimaydi.Er-xotin, oilaning boshqa a`zolari o`rtasidagi sog`lom ma`naviy muhit, xushmuomalalik bolaning bexavotir, sog`lom tug`ilishiga garovdir. Mutaxassis-shifokorlarning fikricha, homilador ayolning kayfiyati yaxshi, asablari tinch, iste`mol qiladigan taomlari bola organizmi uchun foydali bo`lishi kerak. Bu gaplarning sizga ham bevosita aloqasi borligini sezib turgandirsiz. Chunki siz yashaydigan oilada ham kamida bitta kelinoyi bor, to`g`rimi? Uning oilangizning yangi a`zosi sifatida bu yerdagi muhitga o`rganib ketishi oson kechmasligini ham yaxshi his qilsangiz kerak. Shunday ekan, kelin-oyingizga har tomonlama ko`maklashish, uning kundalik yumushlarida dalda bo`lish sizning ham qo`lingizdan keladi. Ayniqsa, u tug`ilajak jiyaningizga homilador bo`lib, yurishga, yumush bajarishga qiynalib qolganida, sizning yordamingiz juda asqatadi. Masalan, kir yuvmoqchi bo`lganida chelakda suv tashib bersangiz, hovlining u ulgurmagan qismini supurib qo`ysangiz, xullas, ozgina bo`lsa ham qo`lidan ishini olsangiz, uning ko`ngli qanchalar ko`tariladi!
Bilsangiz, homilador ayollar tansiq narsalar yegisi kelib qoladi. Balki u o`rik shoxidagi dovuchchadir, biror tuzlamadir yoki karsillagan olmadir. U uyalib, istagini boshqalarga aytolmay turganida ko`ngli tusagan narsani darrov muhayyo qilsangiz, qanchalar savob.«Ayol sizga yoqmagan alfozda ham qozoningizni qaynatib, chirog`ingizni yoqib yuraveradi, o`tingizdan kirib, kulingizdan chiqaveradi. Yuklik holatida ham o`shanday-tinimi yo`q. Ichidagi bolasi uning o`pka-jigariga chirmovuqday yopishib, bag`ridagi bor mag`zini shimib tursa ham, (bekorga «og`iroyoq» demaydilar) oyoqlari shishib, beli uzilay desa ham, yotib olmaydi, ro`zg`orning, sizning xizmatingizni qilaveradi! Sizningcha, hurmat unga bo`lmay, kimga bo`lsin?! «Ko`zi yoridi» deydilar va bekorga bunday demaydilar. Farzand ko`rish jarayonida ayol qorong`i go`rni ko`rib qaytadi, «yo hayot, yo mamot» deya qutqu solib turgan ko`prikdan o`tadi. Ko`zi yorir ekan, ayol suyaklarining qirsillab surilayotganini eshitib, etlarining uzilayotganini bilib turadi. Joni ko`z kosasidan chiqay deb tursada, «do`xtirjon, nima qilsangiz ham bolamni tirik oling», deya faryod uradi! O`zim nima bo`laman deyish yo`q! Ayting-chi, birodar, hurmat faqat unga bo`lmay, kimga bo`lsin?»
Aziz o`quvchi, biz bu gaplarni bekorga keltirmayotganimizni o`zingiz ham sezib-bilib turibsiz. Zero, siz ham, aka-ukalaringiz, opa-singillaringiz ham xuddi shu tarzda dunyoga kelgansiz. Tug`ilajak jiyanlaringiz ham xuddi shunday og`riqlar evaziga olam yuzini ko`radi. Ayolning, onaning mo`tabarligi, azizligi shundan. Demak, hozirdan boshlab bu ulug` zotni asrab-avaylash, unga qo`ldan kelgancha xizmatda bo`lish har birimizning insoniy burchimiz ekanini unutmaylik!
Qolaversa, ajdodlarimizning bolani u tug`ilmasdan oldin tarbiyalay boshlash kerakligi xususidagi o`gitlari bor. Harqalay, mana bu rivoyatni eshitgan bo`lsangiz kerak:Bir kishi yangi tug`ilgan chaqaloqni donishmand oldiga olib kelib: «Taqsir, bolam tarbiyasini qachondan boshlay?» - deya savol beribdi. «Bolangiz dunyoga kelganiga necha kun bo`ldi?» - so`rabdi donishmand. «Ikki oy bo`ldi, taqsir», - javob beribdi ota. «Attang, siz ancha kech qolibsiz, farzandning tarbiyasini ona-sining qornidaligidan boshla-shingiz kerak edi», - degan ekan donishmand.
Yuqorida ta`kidlaganimiz oiladagi sog`lom ma`naviy iqlim xuddi shu tarbiyani o`zida mujassam etadi.O`zbek oilalarida farzand ko`rish bilan bog`liq qator marosimlar, rasm-rusumlar mavjud bo`lib, ularning har biri yaxshi niyatlar bilan ado etiladi. Jumladan, chaqaloqqa munosib ism qo`yish, uni birinchi marta cho`miltirish, beshikka belash, soch, tirnoq olish, tish chiqishi, yoshiga to`lishi, o`g`il bolalarni xatna qilish, birinchi muchal munosabati bilan bog`liq oilaviy tantanalarning o`tkazilishida ramziy ma`nolar bor. Bunday marosim, rasm-rusumlar bola va uning atrofidagilar quvonchiga quvonch qo`shadi, farzandning ma`naviy kamolotiga, o`zining qanday millatga tegishli ekanini anglashiga ijobiy ta`sir ko`rsatadi.
«Taassufki, ba`zi ota-onalar o`z farzandining qiziqishi va intilishlariga, uning ong-u tafakkurida har kuni bir o`zgarish ro`y berib, ko`zida yangi-yangi savollar paydo bo`layotganiga ahamiyat bermaydi. Boz ustiga, agar ota oilada o`zini tutishni bilmasa, axloq-odob bobida farzandlariga o`rnak bo`lish o`miga qo`pol muomala qiladigan bo`lsa, bu holat, tabiiyki, bola ma`naviy olamining shakllanishiga salbiy ta`sir ko`rsatadi, vaqti-soati kelib, uning xarakterida inson degan nomga noloyiq, xunuk bir odat sifatida namoyon bo`ladi».

5.