103
14 BOB
Oddiy uzun quvurlarni gidravlik hisoblash
Bizga ma’lumki, inson o‘zining hayotdagi muammolarini hal qilish jarayonida
suyuqlik oqimini ma’lum masofaga uzatish muammosini hal qilish bilan ko‘p
shug‘ullanadi. Masalan, asosiy iste’mol uchun yaroqli suvni bir necha kilometr uzoqlikda
joylashgan aholi turar joylarini ta’minlash, shahardagi chiqindi aralashmalarini shahardan
chiqarish, neft mahsulotlarini uzatish va hokazo.
Yuqoridagi mulohazalarimizdan bizga ma’lumki, quvurlar sistemasida harakatni
ta’minlash, asosan iste’mol manbalaridagi napor farqi hisobiga vujudga keladi.
Misol tariqasida quyidagi rasmlarni keltirishimiz mumkin.
14.1-rasm. O‘zgaruvchan diametrli sodda uzun
quvur
(J
1
>J
2
)
14.2-rasm. Naychali sodda uzun quvur
Yuqorida tasvirlangan rasmlarda o‘zgaruvchan diametri
sodda uzun quvurlar
sistemasi keltirilgan.
Bizga ma’lumki, sodda quvurlar sistemasi deganda uzunlik bo‘ylab, sarf
tarqatilmaydigan quvurlar sistemasini tushunamiz.
Uzun quvurlar sistemasidagi yo‘qolgan naporlarni aniqlashda naporning uzunlik
bo‘yicha yo‘qolishi asos qilib olinadi va me’yoriy miqdor sifatida 10-5% yuqori qilib
qabul qilinadi. Bunday guruhga mansub quvurlarning gidravlik hisobini bajarishda asosan
uch xil masalalar bo‘lishi mumkin.
1) Suyuqlikning fizik hossalarini
xarakterlovchi kattaliklar
va
ma’lum, hamda napor
H
,
l
- quvur uzunligi va quvur materialiga va tayyorlanish texnikalariga bog‘liq bo‘lgan
g‘adir-budurlik berilgan. Sarfni aniqlash kerak;
2) Berilgan
,
,
, l, D, n
kattaliklar va
Q
sarf. Aniqlash kerak
H
-naporni;
3) Berilgan
,
, l, n, Q, N
. Aniqlash kerak - quvur diametri
D
ni.
Bu masalalarni hisoblashda, asosan, real holatdagi
barqaror harakatlanayotgan
suyuqlik oqimlari uchun yozilgan Bernulli tenglamasidan foydalanamiz. Agar tenglamani
tanlangan kesimlar uchun yozib, mahalliy yo‘qolishlarni va tezlik naporlarini hisobga
olmasak, tenglama quyidagi ko‘rinishda bo‘lishi mumkin:
a) Bosim ostidagi suyuqlikka chiqish holati uchun:
104
3
2
1
l
l
l
l
h
h
h
h
Z
i
(14.1)
Yuqoridagi mavzulardan bizga ma’lumki,
Jl
h
l
,
bundan,
l
Z
J
(14.2)
Sarf xarakteristikasini yozsak,
RJ
c
Q
RJ
c
Q
2
2
2
(14.3)
R
c
К
(14.4)
bunda K – sarf moduli
J
K
Q
2
2
(14.5)
2
2
K
Q
J
(14.6)
3
3
2
2
1
1
l
J
l
J
l
J
Z
(14.7)
3
2
3
2
2
2
2
2
1
2
1
2
l
K
Q
l
K
Q
l
K
Q
Z
(14.8)
2
2
1
K
Q
Z
(14.9)
2
1
K
Z
Q
(14.10)
Bu olingan ifodalardan turli gidravlik hisoblarni
bajarishda foydalanishimiz
mumkin. Masalan ma’lum
Z, Q, l,
,
, d
ga asosan Q sarfni hisoblashimiz mumkin. Yoki
Q, l, K
ga asosan
Z
naporni aniqlashimiz mumkin.
b) Oqimning atmosferaga chiqishi (14.2-rasm)
l
h
H
(14.11)
Umuman, uzun quvurlar gidravlik hisobi amaliyotida naporning uzunlik bo‘yicha
yo‘qolishi inobatga olinsada, quvurning chiqish qismidagi o‘rnatilgan naychalarda tezlik
nihoyatda yuqoriligini
hisobga olgan holda, naychada napor yo‘qolishi va tezlik napori
miqdorini quyidagicha yozamiz.
g
h
h
H
MH
l
2
2
0
(14.12)
bunda,
g
h
H
MH
2
2
0
(14.13)
Shunday qilib,
g
h
H
H
l
2
1
2
0
(14.14)
105
yoki
2
2
0
2
H
l
g
h
H
(14.15)
bunda,
H
H
1
1
(14.16)
Demak, yozishimiz mumkinki,
2
2
0
2
2
2
2
H
g
Q
l
K
Q
H
(14.17
)
chunki,
Q
(14.17
)
Bunda quyidagi masalalarni yechishimiz mumkin:
1)
D, l, Q
berilgan
H
- naporni aniqlash kerak;
2) Berilgan
D, l, Q, H - Q
sarfni aniqlash kerak;
3) Berilgan
Q, H, l -
aniqlash kerak
D
;
Agar quvurning tutash qismida naycha bo‘lmasa, tezlik naporini gidravlik hisobda
inobatga olmasdan, masalani yechishni osonlashtirish mumkin.
Dostları ilə paylaş: