Тузувчилар

Oqimchaning trayektoriyasi 
Tik holatda turgan devorda o‘rnatilgan teshikdan otilib chiqayotgan oqimcha 
harakati bilan tanishamiz.
Oqimcha trayektoriyasi deb, teshikdan otilib chiqib, og‘irligi hisobiga erkin 
pastlashayotgan oqimcha chizig‘iga aytiladi. Bu chiziqchaning harakat tenglamasini 
yozish uchun quyidagicha fikr yuritamiz: 
Devordan 
l
0
 
masofada joylashgan S
-S 
siqilish ro‘y berayotgan kesimni belgilab 
olamiz. Siqilgan kesim markazida 
0
nuqta belgilab, undan 
x
va 
z
koordinatalarni 
belgilaymiz. Havo qarshiligini hisobga olmasdan, bu kesimda 

s 
tezlikka ega bo‘lgan 
zarrachani tanlab olamiz va bu zarracha uchun nazariy mexanika kursidan bizga ma’lum 
bo‘lgan harakat tenglamasini yozamiz: 
t
х
с


;
2
2
gt
z

(15.26) 
bunda,
t
- vaqt. 
15.6-rasm. Oqimchaning trayektoriyasi 
(teshik tik devorda bo‘lgan holatda) 
15.7-rasm. Oqimcha trayektoriyasi (teshik 
qiya devorda joylashgan holat uchun) 
Trayektoriya tenglamasini quyidagicha yozishimiz mumkin: 
2
2
2
c
gx
z


(15.27) 
Bundan: 
gH
c
2



(15.28) 
Bu (15.27) tenglama oqimcha trayektoriyasi chizig‘ini parabola ko‘rinishda 
bo‘lishini ko‘rsatadi (15.6-rasm). Unga zo qiymatni qo‘ysak oqimchaning uzoqlashish 
masofasi 
(xo)
ni topishimiz mumkin. Teshik idish devoriga qiya qilib o‘rnatilgan bo‘lsa 
(15.7-rasm), oqim o‘qi tenglamasi yuqorida berilgan ko‘rinishda bo‘ladi, faqat bunda 
zarrachaning boshlang‘ich tezligi (

s
) gorizontga nisbatan 

burchak ostida qiya bo‘ladi.