Учебное пособие для вузов. Т.: Тфи, 2019. с. A. S. Djuraev- doctor of Economics, Professor of the Department of «Taxes and Taxation»
Yüklə 4,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
| soliq hisobotlari
Adliya vazirligida 2013 yil 22 martda 2439-son bilan ro‘yxatga olingan Moliya vazirligi va Davlat soliq qo‘mitasining 2013 yil 4 martdagi ―Soliq hisobotining shakllarini tasdiqlash to‘g‘risida‖gi 23, 2013-8-sonli qarorlariga muvofiq tasdiqlangan shakllarda va Soliq kodeksiga asosan belgilangan muddatlarda taqdim etiladi. Soliq to‘lovchilar tomonidan yillik moliyaviy hisobot korxona faoliyatining yakuniy natijalariga ta‘sir ko‘rsatgan asosiy omillar bayon etilgan tushuntirish xati 123 ilova qilinishi lozim (Adliya vazirligida 2003 yil 24 yanvarda 1209-son bilan ro‘yxatga olingan ―Moliyaviy hisobot shakllarini to‘ldirish bo‘yicha qoidalar‖ga muvofiq). Soliq to‘lovchilar tomonidan davlat soliq xizmati organlariga moliyaviy va soliq hisobotlarni taqdim etish tartibi va muddatlari. Kameral nazorat o‘tkazishda birinchi navbatda soliq to‘lovchilar tomonidan moliyaviy va soliq hisobotlarini o‘z vaqtida taqdim etilishi o‘rganiladi. Bunda, davlat soliq xizmati organlariga taqdim etilgan moliyaviy, soliq va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha soliq hisobotlarini topshirishning Soliq kodeksida belgilangan muddatlari bilan haqiqatda taqdim etilgan sanalarni taqqoslash yo‘li orqali amalga oshiriladi. Soliq hisobotini davlat soliq xizmati organlariga taqdim etish sanalari quyidagicha belgilangan: soliq hisoboti shaxsan olib borib berish tartibida taqdim etilganda - soliq hisoboti davlat soliq xizmati organi tomonidan qabul qilib olingan sana; soliq hisoboti pochta orqali buyurtma xat bilan taqdim etilganda - aloqa tashkilotining tamg‘asida ko‘rsatilgan, pochta jo‘natmasi jo‘natilgan sana; soliq hisoboti elektron hujjat tarzida taqdim etilganda - elektron hujjat davlat soliq xizmati organi tomonidan olingan sana. Soliq hisobotlari shaxsan olib borib berish tartibida taqdim etilganda soliq hisobotini qabul qilib olishni rad etish mumkin emas hamda soliq to‘lovchining talabiga binoan soliq hisobotining nusxasiga hisobot qabul qilib olingan sana to‘g‘risida belgi qo‘yilishi shart. Soliq hisoboti telekommunikatsiya aloqa kanallari orqali elektron hujjat tarzida qabul qilib olinganda soliq to‘lovchiga elektron tarzdagi hisobot qabul qilib olinganligi to‘g‘risida tasdiqnoma yuborilishi shart. Adliya vazirligida 2000 yil 3 iyulda 942-raqam bilan ro‘yxatga olingan ―Choraklik va yillik moliyaviy hisobotlarni taqdim etish muddatlari to‘g‘risida‖gi Nizomga muvofiq vazirliklar, idoralar, uyushmalar, korporatsiyalar, kontsernlar va 124 davlat mulkini boshqaruvchi boshqa organlar uchun umumlashtirilgan choraklik va yillik hisobotlarni taqdim etishning quyidagi muddatlari belgilangan: choraklik hisobotlar uchun hisobot choragi tugagandan so‘ng 40 (qirq) kun mobaynida; yillik hisobotlar uchun hisobot yilidan keyingi yilning 15 martidan kechiktirmay. Xorijiy sarmoyalar ishtirokidagi korxonalar va chet el firmalarining vakolatxonalari uchun yillik moliyaviy hisobotlarni taqdim etish muddati hisobot yilidan keyingi yilning 25 martidan kechiktirmay belgilanadi. Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar choraklik va yillik moliyaviy hisobotlarni quyidagi muddatlarda taqdim etadilar: choraklik moliyaviy hisobotlar uchun hisobot choragidan keyingi oyning 25 sanasiga qadar; yillik moliyaviy hisobotlar uchun hisobot yilidan keyingi yilning 15 fevralidan kechiktirmay. Kichik korxonalar va mikrofirmalar faqat yillik moliyaviy hisobotini hisobot yilidan keyingi yilning 15 fevralidan kechiktirmay taqdim etadilar (Adliya vazirligida 2000 yil 3 iyulda 942-son bilan ro‘yxatga olingan nizomning 4-bandi). Soliq to‘lovchilar oylik soliq hisobotlarini har oy yakuni bo‘yicha Soliq kodeksida belgilangan muddatlarda taqdim etadilar. Soliq hisoboti dastlabki tarzda kameral nazorat qilinmasdan va uning mazmuni muhokama etilmasdan qabul qilinadi. Soliq hisoboti quyidagi hollarda davlat soliq xizmati organiga taqdim etilmagan deb hisoblanadi, agar unda: soliq to‘lovchining identifikatsiya raqami ko‘rsatilmagan yoki noto‘g‘ri ko‘rsatilgan bo‘lsa; soliq davri va (yoki) soliq yoki boshqa majburiy to‘lov summasi ko‘rsatilmagan bo‘lsa; Soliq to‘lovchi tomonidan belgilanmagan shakldagi soliq hisoboti taqdim etilgan taqdirda, davlat soliq xizmati organi hisobot olingan kundan e‘tiboran 125 3 (uch) kun ichida bu haqda soliq to‘lovchiga yozma bildirgi yuboradi va aniq fikr- mulohazalarni ko‘rsatgan holda uni yakuniga etkazish uchun qaytaradi. Kamchiliklari tuzatilgan soliq hisoboti uni taqdim etishning belgilangan muddati tugagunga qadar taqdim etilgan taqdirda, soliq to‘lovchiga nisbatan javobgarlik choralari qo‘llanilmaydi. Davlat soliq xizmati organlariga taqdim etilgan moliyaviy va soliq hisobotlari bo‘yicha kameral nazorat o‘tkazishni tashkil etish. Davlat soliq xizmati organlariga taqdim etilgan moliyaviy va soliq hisobotlarni to‘g‘ri to‘ldirilishini tekshirish: Bunda, soliq to‘lovchilar tomonidan davlat soliq xizmati organlariga topshirilishi lozim bo‘lgan soliq hisobotlari o‘rganilganda: moliyaviy va soliq hisobotlarini davlat soliq xizmati organlariga taqdim etish muddatlariga amal qilinishi; soliq to‘lovchilar soliq solishning qaysi toifasiga mansubligi; moliyaviy hamda soliq hisobotlarining (soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarning har bir turi bo‘yicha) to‘liqligi; hisobotlarda mansabdor shaxslarning imzosi va soliq to‘lovchining muhri (muhr mavjud bo‘lgan taqdirda) mavjudligi; hisobotlarning barcha majburiy rekvizitlari to‘ldirilishi (soliq to‘lovchilarning identifikatsiya raqami, pochta manzili, sanasi va sh.k.); soliq davri ko‘rsatilishi, soliq hisoboti shakllarida nazarda tutilgan barcha ko‘rsatkichlarning, shu jumladan soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar summalarining to‘ldirilishi; moliyaviy va soliq hisobotlarni to‘g‘ri to‘ldirilganligi o‘rganilayotganda, ushbu hisobotlarni to‘ldirishda Adliya vazirligida 2003 yil 24 yanvarda 1209-son bilan ro‘yxatga olingan ―Moliyaviy hisobot shakllarini to‘ldirish bo‘yicha qoidalar‖ga rioya qilinganligi o‘rganiladi. 126 Moliyaviy va soliq hisobotlardagi raqamlarni shakl va ma‘lumotlardagi raqamlar bilan bir-biriga muvofiqligini tekshirish: - moliyaviy va soliq hisobotlaridagi raqamlarni shakl va ma‘lumotlardagi raqamlar bilan bir-biriga muvofiqligini tekshirishda, quyidagilarning to‘g‘riligi tekshiriladi: ko‘rsatkichlarning arifmetik hisob-kitobi; ilova va ma‘lumotlardagi ko‘rsatkichlarning asosiy hisob-kitobga to‘g‘ri o‘tkazilishi; - moliyaviy va soliq hisobotining barcha shakllarida ko‘rsatilgan tegishli ko‘rsatkichlarning bir xilligini o‘rganish taqdim etilgan moliyaviy va soliq hisobotlarning har bir shakllaridagi o‘xshash ko‘rsatkichlarni taqqoslash yo‘li bilan amalga oshiriladi. Bunda: sof tushum miqdori (―Moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobot‖ 2-son shakl (010-qator))ning yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i hisob- kitobidagi (5-ilovaning 010-qatori, 10-ilovaning 010-qatori), qo‘shilgan qiymat solig‘i hisob-kitobidagi (2-ilovaning 010-qatori, 4-ilovaning 010-qatori), byudjetdan tashqari majburiy ajratmalar hisob-kitobidagi (010-qator), yagona soliq to‘lovi hisob-kitobidagi (hisob-kitobning va 6-ilovasining 010-qatori) xuddi shunday ko‘rsatkichlar bilan muvofiqligi. Bundan tashqari davlat maqsadli jamg‘armalar bo‘yicha faoliyat turlariga qarab ―Moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobot‖ 2-son shakl ko‘rsatkichlari bilan solishtirish; ―Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot‖ 2-son shakldagi (240-qator) foyda solig‘i to‘lashga qadar foyda (zarar) miqdorining foyda solig‘i hisob-kitobidagi (010-qator) solishtirish; yil boshidan daromad olgan jismoniy shaxslar, jismoniy shaxslarning daromadiga solinadigan soliq bo‘yicha soliq hisobotlarini ―hisoblangan va haqiqatda to‘langan daromadlar hamda jismoniy shaxslarning daromad solig‘ini ushlanib qolgan summalari haqida‖gi soliq hisoboti shakllariga muvofiq ishlovchilar soni (001 qator) asosiy ish joyi bo‘yicha ishlovchilar (002 qator) shu jumladan 127 o‘rindoshlar (003 qator), o‘tgan davrdagi (oldingi hisobotdagi) jismoniy shaxslar soni bilan taqqoslab, uning o‘sish yoki kamayish sabablariga aniqlik kiritish, korxonada ishlovchilar soni ishlab chiqarish hajmi va faoliyat turiga mosligi; jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i va jamg‘arib boriladigan pensiya badali bo‘yicha hisobot davri boshiga qarzdorlik summasi, oldingi hisobotdagi hisobot davri oxiriga qarzdorlik summasiga muvofiqligi; buxgalteriya balansining 1-son shakl hisobotdagi debitorlik va kreditorlik qarzdorliklari o‘tgan davrda (oldingi hisobotda) ko‘rsatilganligiga nisbatan oshganligi, shuningdek, buxgalteriya balansiga ilova etilgan ―Muddati o‘tgan debitorlik va kreditorlik qarzlari rasshifrovkasi qayd etilgan miqdorlar‖ balans hisobotdagi (211 qator) ko‘rsatkichlarga mosligi; hisobotlar ―nol‖ qilib topshirilgan taqdirda, mavjud boshqa ma‘lumotlar asosida haqiqatda ushbu hisobot davrida ish hajmi bajarilmaganligini; O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 23 fevraldagi PQ-2796- sonli qaroriga asosan mulkdorlarning o‘zlariga tegishli qurilishi tugallanmagan ob‘ektlar hamda foydalanilmayotgan ishlab chiqarish maydonlari uchun mulk va er soliqlarini ikki karra oshirilgan stavka bo‘yicha hisoblanishini ta‘minlaydi. Hisobot davri uchun jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i bo‘yicha hisoblangan summani bir xodimga o‘rtacha qanchadan hisoblanganligini aniqlash lozim. Bunda hisobot davri uchun faoliyat ko‘rsatgan holda ish haqi hisoblamaslik yoki ish haqi miqdori 1-razryaddan (eng kam oylik ish haqi miqdori*2,476) ko‘p hisoblangan bo‘lishi lozimligi o‘rganiladi. Jismoniy shaxslarga hisoblangan daromadlar bo‘yicha imtiyozlar summasi o‘tgan davr bilan taqqoslanib, o‘sishi yoki kamayishi sabablari o‘rganilishi lozim. Har bir soliq turi bo‘yicha oldingi (oylik, choraklik va hokazo) hisobot davrida taqdim etilgan hisobotlarda ko‘rsatilgan hisoblangan soliq va majburiy to‘lovlar summalarini kamayib ketishi sabablari (soliq bazasini kamaytirib ko‘rsatish, arifmetik xatolik, eksport kamayganligi hisobiga boshqa sabablar) o‘rganiladi. 128 Soliq solish ob‘ektlariga soliq stavkalarini to‘g‘ri qo‘llanilishini tekshirish soliq stavkalari qo‘llanilishining asoslanganligini nazorat qilish hisob-kitoblarda ko‘rsatilgan soliq solish ob‘ektlarini va tegishli quyida ko‘rsatilgan ko‘rsatkichlarni taqqoslash yo‘li bilan mazkur hisobot davrida amalda bo‘lgan qonun hujjatlari asosida amalga oshiriladi. Bunda, soliq stavkalarini qo‘llashning asoslanganligi nazoratini amalga oshirishda quyidagilarni aniqlash lozim: soliq to‘lovchining faoliyat turi; erkin konvertatsiyalanadigan valyutada tovarlar, ishlar va xizmatlar eksporti hajmi; foydalanilgan suv resurslari manbalari (er osti, er usti); soliq to‘lovchining mol-mulki (soliq solish ob‘ekti). Soliq kodeksining 352-moddasiga muvofiq, o‘tgan yil yakunlari bo‘yicha asosiy (soha) faoliyat turi savdo faoliyati va umumiy ovqatlanish sohasidagi faoliyat bo‘lgan yuridik shaxslar belgilangan tartibda hisobot yili boshidan boshlab yagona soliq to‘lovini to‘lashi kerak. Savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari sifatida ro‘yxatdan o‘tkazilgan yangi tashkil etilgan yuridik shaxslar yagona soliq to‘lovini davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan sanadan e‘tiboran joriy yil tugaguniga qadar, 1 oktyabrdan keyin ro‘yxatdan o‘tkazilgan yuridik shaxslar esa keyingi yil tugaguniga qadar to‘laydi. Agar yuridik shaxslar hisobot yili yakunlari bo‘yicha Soliq kodeksining 350- moddasida belgilangan shartlarga javob bermasalar, ular kelgusi yil boshidan boshlab umumbelgilangan soliqlar to‘lashga o‘tishlari kerak, soliq solish tartibini tanlash huquqi saqlab qolinadigan mikrofirmalar va kichik korxonalar bundan mustasno. Turli soliq solish ob‘ektlari va (yoki) yagona soliq to‘lovi stavkalari belgilangan bir necha faoliyat turlari bilan shug‘ullanadigan yagona soliq to‘lovini to‘lovchilar shu faoliyat turlari bo‘yicha alohida-alohida hisob yuritishlari hamda soliq to‘lovchilarning tegishli toifalari uchun belgilangan stavkalar bo‘yicha yagona soliq to‘lovini to‘lashlari lozim. 129 Soliq va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha berilgan imtiyozlardan to‘g‘ri foydalanishni tekshirish soliq imtiyozlari qo‘llanilishining asoslanganligini o‘rganishda ushbu imtiyozlar Soliq kodeksi, boshqa qonunlar va O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarorlari bilan belgilanganligi o‘rganiladi. Bunda, soliq va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha quyidagilarga e‘tibor berilishi lozim: Soliq kodeksining 32-moddasiga muvofiq, soliq to‘lovchilar tomonidan taqdim etiladigan imtiyozlarini qo‘llash uchun imtiyoz olish huquqini tasdiqlovchi hujjatlarni mavjudligi; Adliya vazirligida 2005 yil 2 mayda 1463-son bilan ro‘yxatga olingan ―Yuridik shaxslarga soliqlar, bojxona va majburiy to‘lovlarni byudjetga to‘lash bo‘yicha berilgan imtiyozlarni rasmiylashtirish va buxgalteriya hisobida aks ettirish tartibi to‘g‘risida‖gi nizomda belgilangan tartibda va shaklda ulardan foydalanish to‘g‘risidagi hisob-kitobni davlat soliq xizmati organlariga taqdim qilinganligi; soliq va majburiy ajratmalar bo‘yicha maqsadli berilgan imtiyozlarni qo‘llash natijasida bo‘shagan mablag‘larni ishlatilishi o‘rganilib, maqsadsiz ishlatilganlik holati aniqlangan taqdirda imtiyoz summasini (hisoblangan penya bilan birgalikda) undirib olish choralari ko‘riladi. Shuningdek, korxonalar tomonidan qo‘llanilgan imtiyozlarni haqiqatda korxonaning amalga oshirayotgan faoliyat turiga mosligi; Adliya vazirligida 2003 yil 24 yanvarda 1209-son bilan ro‘yxatga olingan ―Moliyaviy hisobot shakllari va ularni to‘ldirish qoidalari‖ning 5-bandiga muvofiq, yillik moliyaviy hisobotga tushuntirish xatini mavjudligi o‘rganiladi. Soliq to‘lovchilar tomonidan soliq turlari bo‘yicha hisobotlarda qo‘llanilgan imtiyoz asosi bo‘yicha asos bo‘luvchi me‘yoriy hujjatlar to‘g‘ri ko‘rsatilganligi, asossiz imtiyoz qo‘llanilmaganligini o‘rganish lozim. Kameral nazorat natijalari va ko‘rilgan choralar bo‘yicha hisobotlar ―Tahlika tahlil‖ (Risk analiz) dasturiy mahsuli tarkibidagi ―Tadbirkorlik sub‘ektlari faoliyatida kameral nazorat natijalari hisobini yuritish‖ (Kameral ARM 4) moduliga kunlik kiritib boriladi. |