Ularning malakasini oshirish hududiy markazi aniq va tabiiy fanlar metodikasi kafedrasi biologiya fanidan amaliy

61 


Xulosa: Bu laboratoriya mashg`ulotida hujayrada fiziologik eritmalar 
ta’sirida yuzaga keladigan plazmoliz va deplazmoliz jarayonlari bilan
tanishdik.Izotonik, gipertonik, gipotonik eritmalarning o‘simlik hujayralariga 
ta'sirini hamda osmos jarayonni kuzatdik.Bunda natriy xlor osh tuzi ta’sirida
hujayra sitoplazmasidagi suv hujayra tashqarisiga chiqib ketishi, hujayraning 
tarangligi yo`qoloishi ya’ni plazmoliz hodisasini va toza suv ta’sirida hujayra
ichiga suvning kirishi, hujayra tarangligining qaytadan tiklanishi ya’ni deplazmoliz 
hodisasini kuzatdik.

10-SINF BIOLOGIYA

1-LABORATORIYA MASHG’ULOTI 

Mavzu. Umumbiologik qonuniyatlarga doir masala va mashqlar yechish. 

Maqsad: 
Hayotning 
molekula
va

hujayra
darajasidagi 

umumbiologik
qonuniyatlarga doir masalalar yechish orqali biologik ob’ektlarda boradigan 
jarayonlarni kuzatish, tajribalar o‘tkazish va xulosa qilish kompetensiyasini
shakllantirish. 


Jihozlar: 
Hayotning 
molekula
va

hujayra
darajasidagi 

umumbiologik
qonuniyatlarni aks ettiruvchi rangli rasmlar, slaydlar.


Ishni bajarish tartibi; 
I. DNK va RNK ning tuzilishiga doir masalalar yechish.
II. Oqsil biosinteziga doir masalalar yechish.
III. Hujayrada energiya almashinuviga doir masalalar yechish.
IV. Hujayra tirik organizmlarning tuzilish, funksional, rivojlanish va irsiy birligi
deganda nimani tushunasiz? 


I. DNK va RNK ning tuzilishiga doir quyida berilgan masalalarni yeching.
1) DNK molekulasi 6000 nukleotiddan iborat. Shu DNK molekulasining uzunligini 
aniqlang.
BERILGAN: 6000 ta nukleotid.(AGCT) 
DNK uzunligi= ?

---

62 
YECHISH: 6000* 0.34=2040 nm 

2040 : 2= 1020 nm

JAVOB: DNK uzunligi 1020 nm 
2) DNK molekulasi 3000 nukleotiddan iborat, shundan 650 tasini sitozinli 

nukleotidlar tashkil etadi. Shu DNK molekulasining uzunligini va boshqa

nukleotidlar sonini aniqlang. Shu DNK molekulasining uzunligini aniqlang.
BERILGAN : DNK uzunligi- 3000 nm. 

C = 650 ta

DNK uzunligi=? 
G, T, A soni =?
YECHISH: 650 ta sitozin bo`lsa, 650 ta guanin bo`ladi. (G=C) 
650+650= 1300 ta G va C
3000 – 1300=1700 ta A va T
Ya`ni : 850 ta A va 850 ta T
3000*0.34=1020 nm
1020:2=510 nm
JAVOB: DNK uzunligi = 510 nm 
650 ta G, 850 ta A, 850 ta T
3) Bir zanjirida GTCATGGATAGTCCTAAT nukleotidlar ketma- ketligi bo`lgan 

DNK molekulasidagi vodorod bog`lar sonini aniqlang.

G T C A T G G A T A G T C C T A A T 

″′ ″ ″′ ″ ″ ″′ ″′ ″ ″ ″ ″′ ″ ″′ ″′ ″ ″ ″ ″

C A G T A C C T A T C A G G A T T A 
C va G o`rtasida 3 ta vodorod bog`
T va A o`rtasida 2 ta vodorod bog`
JAVOB: 7*3=21 ( G va C)

---

63 
11*2= 22 (A va T) 

21+22= 43 ta vodorod bog` bor.

4) Tekshirishlar natijasida i-RNK tarkibida 34% guanin, 18% uratsil, 28% sitozin, 

20% adenin borligini aniqlandi.Mazkur i-RNK uchun matritsa bo‘lgan DNK

tarkibidagi nukleotidlarning % larini aniqlang. 
BERILGAN: G - 34% , U – 18%, C- 28%, A – 20%
DNK dagi nukleotidlar =? 
YECHISH: i-RNK DNK (I zanjir) DNK(II zanjir)
G – 34% C – 34% G - 34% 
U – 18% A – 18% T – 18%
C – 28% G – 28% C – 28% 
A – 20% T – 20% A – 20%
1) 

28%+34%=62% 2) 18%+20%=38%

62% : 2 = 31% G va C 38%:2=19% A va T 
JAVOB: DNK zanjirida 31% guanin, 19% adinin, 31% sitozin, 19% tinim bor.
5) DNK molekulasining uzunligi 850 nm ga teng. DNK molekulasidagi 

nukleotidlar sonini aniqlang.

BERILGAN: DNK uzunligi 850nm. 
Nukleotidlar soni= ?
YECHISH: 850:0.34 = 2500 ta (bitta zanjirda) 
2500*2= 5000 ta
JAVOB: DNK da 5000 ta nukleotid bor.