Uluslararasi sempozyumu

442 Eskişehir ve Civarına Yapılan Selçuklu/Oğuz (Türkmen) Göçleri 

şahısların adına Porsuk, Bozan, Kaymaz, Hasan Bey gibi; bazısı da Sultan 

Deresi, Söğüd, Söğüd Eyüğü, Kara Eyük, Çukur Viran gibi bölgenin coğrafi 

özelliğine göre verilmiştir.

18

  Osmanlı Devleti de kuruluşundan itibaren, göçe-

be Türk boylarını, Anadolu’nun çeşitli yerlerinde iskan etmiş, XVI. yüzyılın 

ilk çeyreğinden itibaren yerleşik hayat hızlanmıştır. Eskişehir’de konar-gö-

çerlerin en yoğun olduğu yer Seyitgazi yöresidir. Kaynaklarda çok daha net 

olarak izleyebildiğimiz cemaatlerin XVI. Yüzyıldaki konumları dikkate de-

ğer sonuçlar vermektedir.

19

Görüldüğü gibi, tarihî bir yerleşim yeri olan Eskişehir, Selçuklulardan baş-

layarak çeşitli Türk boylarının yerleşim yeri olmuştur. Tarih boyunca Anado-

lu’ya göç eden 24 Oğuz boyunun hemen hepsinin yerleşim yeri olan Eski-

şehir’de, çoğunluk boyların yerleşim zamanlarının tespiti olukça zordur. Bu 

gerçeği göz önünde bulundurarak, Türk boylarının yerleşim yerlerine göre 

yapılacak çalışmalar ve konuşulan yöre ağızları, bize bazı ipuçları verebilir 

diye düşünüyoruz.

Selçuklu bakiyesi olan toplulukları bugün Manavlar, Türkmenler ve Yö-

rükler diye adlandırıyoruz. Eskişehir ve civarında yaşayan bu toplulukları, 

Türk boy, soy, aşiret isimlerini hatırlatan yer isimlerini, ilçelere göre tasnif 

ederek yerleşim haritaları ve dil (ağız) yapıları incelenerek bazı sonuçlar elde 

edebiliriz. Nitekim bu konuda yapılan ve devam eden bir projede Eskişehir 

ve civarında yaşayan Manav, Yörük ve Türkmenlerin kabaca bir yerleşim ha-

ritası çıkarılmıştır.

20

 Bu çalışmadan yararlanarak, Eskişehir civarına yapılan 

Selçuklu Oğuz/Türkmen göçlerinin günümüzdeki durumu hakkında bir kana-

at sahibi olabiliriz.

Eskişehir’deki Manav Yerleşimleri

11.  yüzyılda  Orta  Asya’dan  gelen  ve  göçebe  hayat  yaşayan  Oğuzlar, 

İran’dan geçerek, Malazgirt Zaferi’nden sonra Anadolu’ya geldiler. Burada 

da eski hayat tarzlarını aynen devam ettirdiler. Anadolu’nun İslâmlaşması ve 

Türkleşmesi sırasında, Oğuz boyları, Anadolu’nun her tarafına yayıldı. Bir 

kısmı yerleşik hayata geçerek Manav veya Türkmen adını aldı, bir kısmı da 

göçebe hayatını sürdürüp Yörük adıyla anıldı. Sakarya ve Marmara bölgesin-

18    Halime  Doğru,  Osmanlı  İmparatorlunda  Yaya-Müsellem-Taycı  Teşkilatı  (XV.  Ve  XVI. 

Yüzyıllarda  Sultanönü  Sancağı),  Eren  Yayınları,  İstanbul  1990,  s.  73;  Erol  Altınsapan, 

Ortaçağ’da  Eskişehir  ve  Çevresinde  Türk  Sanatı  (11.-15.  Yüzyıllar  Mimarisi),  Anadolu 

Üniversitesi Yayını, Eskişehir 1999, s. 194.

19   Y. Say, agm., s. 1909.

20   “Erdoğan Boz-Semra Günay Aktaş, 112 K 405 No’lu Eskişehir İli Dil Atlası” adlı proje 

malzemesinden alınmıştır.

---

443

                                                   Hasan Hüseyin ADALIOĞLU 

de yaşayan ve kendilerine “Manav” denilen halkın aslı da Yörük olup çoğu 

Antalya bölgesinden geldikleri için bu adı almışlardır.

21

Manavlar, orta, batı ve kuzeybatı Anadolu’da yaşayan göçebeliği asırlar 

önce  bırakmış  daha  ziyade  Hanefi-Sünni  yerleşik  Türkmen  grubudur.  Os-

manlı kaynaklarında Manavlar, Manavlı (Manavlu), Manavlar Parakendesi 

biçiminde Yörükân Taifesi’ne bağlı bir topluluk olarak gösterilmektedir. Ada-

pazarı,  Bilecek,  Balıkesir,  Bursa,  Çanakkale,  Kastamonu,  Kocaeli, Afyon, 

Zonguldak  ve  Eskişehir’de  yoğun  olarak  yaşayan  Türkmenlere  Yerli  veya 

Manav denilmektedir. Türkologlara göre Manavlık, Anadolu’da ilk yerleşik 

hayata geçen Türkleri tanımlamada kullanılan bir sıfattır. Bu sıfat, yerleşik 

hayatı benimsemiş Türkmen ve Yörükler’i, Osmanlı’nın son dönemlerinde 

yerleşik hayata geçmeyen Tükmenler’den ve Anadolu dışındaki Osmanlı top-

raklarından gelen müslüman halktan ayırmak için kullanılmıştır. Eskişehir ve 

civarında kendilerini “Manav” olarak adlandıran Türkmenlerin yerleşimlerini 

gösteren harita bu konuda bize bir fikir vermektedir.

Eskişehir ve civarında Manav yerleşim yerleri.

22

Eskişehir’deki Yörük Yerleşimleri

Türkmenlerin bir kısmına 15.-16. yüzyıllardan itibaren göçebe anlamın-

da Yörük adı kullanılıyordu. Fakat daha sonraki yüzyıllarda Yörük kelimesi 

gerçek anlamını kaybetmiş Batı Anadolu ile Güney Batı Anadolu oymakları-

21  Faruk  Sümer,  Oğuzlar  (Türkmenler)Tarihleri-Boy  Teşkilatı-Destanları,  Ankara 

Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları: 170, İkinci Baskı, 1972 Ankara, s. 

174-175.

22

   Harita 1 

“Erdoğan Boz-Semra Günay Aktaş, 112 K 405 No’lu Eskişehir İli Dil Atlası” 

adlı projeden alınmıştır.

---

444 Eskişehir ve Civarına Yapılan Selçuklu/Oğuz (Türkmen) Göçleri 

nın umumi adı olmuş ve zamanımıza kadar gelmiştir. Anadolu’da hâlâ yay-

lak-kışlak hayatı yaşayan Türkmen aşiretleri (obaları) için bu ad kullanılır. 

Türk, Türkmen ve Yörük adı ile vasıflandırılan topluluklar arasında kavmî 

hiçbir fark olmayıp hepsi Oğuz (Türkmen) kavminin torunlarıdır.

23

 “Cesur, 

muhârip, iyi yürüyen, eli ayağı sağlam” gibi mânâları ifade eden “Yörük” ke-

limesi, genel olarak konar-göçer hayat yaşayan Oğuz boyları için alem (özel 

isim) olmuştur. Anadolu halkının çok önemli nüfus çoğunluğunu oluştururlar. 

Yörükler Anadolu’nun bazı bölgelerinde hâlâ, mevsimlere göre ova veya yay-

lalarda kurdukları çadırlarda yaşayıp, geçimlerini hayvancılıkla sağlamakta-

dırlar. Yörüklerin geçim kaynakları koyun ve keçi gibi küçükbaş hayvanlar 

olduğundan, aşiret ve oba isimlerinde genellikle koyun ve keçi kelimelerini 

barındırırlar. “Karakeçili”, “Sarıkeçili” gibi. Aynı zamanda Koyunlu Yörük-

ler diye bilinen Akkoyunlu ve Karakoyunlu aşiretlerinin isimleri, bu obaların 

nerede yaşadıklarını da belli eder. Örneğin Eskişehir bölgesinde Karakeçi-

li aşiretinin adı bununla ilgilidir. Aşağıdaki harita, Eskişehir ve civarındaki 

“Yörük” yerleşimini göstermektedir.

Eskişehir ve civarında Yörük yerleşim yerleri.

24

Eskişehir’deki Türkmen Yerleşimleri

Türkmen, 10. ve 11. yüzyıllarda Maveraünnehir Müslümanları tarafından, 

Müslüman olan Oğuzları gayr-i müslim Oğuzlardan ayırmak için verilen bir 

ad idi. Müslüman Türk anlamında kullanılıyordu. Kaşgarlı Mahmud: “Oğuz-

lar bir Türk boyudur. Oğuzlar Türkmendirler. Bunlar 22 bölüktür…” diyerek 

23  F. Sümer, age.,  s. 174-175.

24 

 Harita 2. 

“Erdoğan Boz-Semra Günay Aktaş, 112 K 405 No’lu Eskişehir İli Dil Atlası” 

adlı projeden alınmıştır.

---