Uluslararasi sempozyumu
Yüklə 26,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bir İslam Mütefekkiri Olarak Mevlana’nın Çevreye Bakışı
482 Türkmen ŞairDevletmammet Azadî’nin Şiirlerinde Dini Temalar “Taňrynyň hoşnulygydyr bäş namaz Hem melekler dostlugydyr bäş namaz. Bu namazdyr enbiŷalaryň ŷoly, Magrypet bossanynda açan güli. Bu namaz bilgil heman asly-iman, Kim okysa köňlünde galmaz güman” 24 . ............ “Ŷakdy dinin kim namaz terk eyledi, Ŷa dilinde lafzy-küfri söŷledi” 25 Burada şunu da belirtmek gerekir ki, Azadi’nin yaşadığı bölge, şii kül- tür coğrafyasına çok yakın olmasına rağmen, onun şiirlerinde şii unsurlara rastlanılmaz. Ki bu durum, diğer Türkmen şairler ve mütefekkirler için de geçerlidir. Azadi’nin hayat felsefesini, dünya görüşünü onun en büyük eseri olan oğlu Mahtumkulu Firaki’nin babasını anlattığı “Atamın” adlı şu şiirde buluruz: “Agyr döwletlere köňül goŷmadı, Bu jahanyň eşretini söŷmedi, Eski şaldan artyk puseş geŷmedi, Ahret öŷi boldy kasdy atamyň. Diŷrdi:’Dünŷa durmaz, ömre baky ŷok, Gündiz roza, gije bolsa uky ŷok, Müňker bilmez, muhlyslaryň şeki ŷok’, Pygamber destidir desti atamyň. Älem içre adam galmaz, at gezer, Bu syrlardan jahan halky ŷat gezer, Jaŷy cennet içre, gökde şat gezer, Ŷerde hoşwakt ŷatar posty atamyň” 26 24 Azady, age, s. 249 25 Azady, age, s. 251 26 Magtymguly, s. 41-42 Bir İslam Mütefekkiri Olarak Mevlana’nın Çevreye Bakışı Hüseyin AYDIN 1 İnsan-çevre ilişkilerini Tanrı-doğa-insan ilişkileri çerçevesinde bütüncül bir yaklaşımla ele almak gerekliyken, yaşananlar insanın dünyasının bu çer- çeveden kopmuş, bölünmüş bir yapı üzerinde yükseldiğini gösterir. Tabiat- la uyumlu olacak yerde, durmadan onunla çatışan modern insan ile tabiat arasında, topyekûn bir dengesizlik mevcuttur. Bu dengesizliğin sebebi insan ile Allah arasındaki armoninin bozulmasıdır. Tabiatla barışık olmak manevi alanda barışık olmaya bağlıdır. Nitekim burada ortaya çıkan kaosun tabiatla da barışık olmamaya yol açacağını Hz Peygamber söyle dillendiriyor: “Fâcir bir kul öldüğü zaman kullar, ülkeler, ağaçlar, hayvanlar ondan rahat ederler.” 2
Maddî kirliliğin köklerini manevi alanda bulmak mümkün. Günahlar ma- nevi kirlilik olmakla beraber maddi kirlenmenin de sebebi sayılabilir. Manevi pislik, maddi kirlilikten daha tiksindiricidir. 3 Fahreddin er-Razî (v.606/1210) pis ve temizi ikiye ayırmaktadır. l- Maddi 2- Manevi olan. Manevi pisliklerin en çirkini cahillik ve günah; manevi temizliklerin en temizi de Allah’ı tanı- mak ve O’na itaattir. 4 Kur’ân’da Cenab-ı Hakk günahların kir olduğunu şöyle ifade buyuruyor: “ Hayır hayır, öğle değil, aksine onların kazandığı günahlar kalplerinin üzerinde pas tutmuştur.” 5 Hz. Peygamber (a.s)’de günahların kal- bi karartan kirler olduğunu şöyle anlatır: “Kul bir günah işlediği vakit kalbin- de siyah bir nokta, bir leke yapar, eğer tövbe edip vazgeçer, mağfiret dilerse kalbi yine temizlenir. Döner tekrar yaparsa o leke artar, nihayet kalbini ele geçirir.” 6 İşte Kur’ân’da Allah’ın zikrettiği “rân” budur. 7 Günah üzerine gü- nah işleyen kulun kalbi kararır, zira günahlar kalbini ihata eder. 8
Mevlânâ kötü ahlâklı kimselerin davranışlarının tabiata doğrudan zarar verdiğini şöyle dile getirir: 1 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 2 Müslim, Cenâiz, 61. 3 Carrel, Hayat Hakkında Düsünceler, çev. Cahit Begenç, İstanbul, 1988, 133. 4 Râzi, Fahreddin, Tefsiru’l-Kebir, Tahran, t.y. XII/103. 5 Mutaffifin, 83/ 14. 6 el- Münzirî, Abdülazim b. Abdilkavî, et-Tergîb ve’t- Terhîb, Beyrut, 1968, III/ 311. 7 İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân, Sahîh, Beyrut, 1993, VII / 27. 8 Kurtubî, Ebû Abdillah, el-Cami‘, Beyrut, 1996, XIX/170 484 Bir İslam Mütefekkiri Olarak Mevlana’nın Çevreye Bakışı “Şuayb gibi biri nerde ki dua etsin de dağ gibi kayayı, ekin ekmek için toprak haline getirsin? Yahut nerde Mukavkıs ki, Peygamberden dilesin de taslık, düzgün, verimli bir tarla olsun? Şu kötü kişiyse çarpma mıhladızı olmuş; verimli toprağı bile taştopaç ke- ser.” 9
pihlerle kolaylıkla anlatan ve bu konuların herkes tarafından anlaşılması hu- susunda erişilmez bir başarıya sahip olan Mevlânâ, dünya-insan, gönül-günah ilişkisi konusunda da belirtilen özelliğinin en güzel örneklerinden birini daha bizlere sunar. Söyle ki, O’na göre dünya-insan ilişkisi, gemi ile su arasındaki iliksi misalidir. Bunlardan biri yoksa beklenilen faydayı sağlamak açısından diğeri de bir anlam ifade etmez. İste bu manada geminin fonksiyonunu icra etmesi, yol alması, menziline ulaşması, nasıl üzerinde bulunduğu suya bağ- lıysa ve nasıl onsuz olmuyorsa, insan için de dünya ve dünya hayatı; böyle bir hayatî öneme ve fonksiyona sahiptir. Bir zorunluluk olarak geminin yolu deryadan, insanın yolu da dünyadan geçer. İste bu zorunluluk ve bağımlılık, arzulanan hedefe güvenli bir biçimde ulaşabilmek açısından beraberinde bir- takım önlemlerin alınması mecburiyetini getirmiştir. Bunlar, suyun geminin altında olması, hiçbir şekilde onun içine sızmaması gibi değişmez şartlardır. 10 Aksi halde gemiyi yüzdüren ve onu menziline ulaştıran su; bir yolunu bu- lur da içeri sızar ve geminin içine girerse bu sefer onu batırır ve onun helakine neden olur. İste bunun gibi dünya da insan için böyledir. Bu sebeple insan da gönül teknesine dünya deryasından onu helake sürükleyecek bir sızıntı sok- mamalı, dünyevi olan her şeyi, meşruiyet ilkesini zedelemeden araç olarak kullanmalı, hiçbir zaman amaç haline getirmemelidir. Bu koşulla kâinattaki tüm nimetlerin onun emrine ve hizmetine sunulduğunu bilmelidir. Bu itibarla, kalbe sokmamak, onların esiri olmamak koşuluyla her ne tür- den olursa olsun, geminin altındaki su misali eğer bu nesneler insan için bir fayda sağlıyorsa, sahip olunan şeylerin çokluğu hiç de önemli değildir. Yeter ki sahip olunan her şey, anlamlı bir hayatın yaşanmasına katkı sağlamış ol- sun. Hiç kuskusuz böyle bir kazanım sağlıklı olarak dengelerin kurulmasına, sorumluluk bilinciyle hareket edip her durumda doğru tercihler yapılmasına, 9 Mevlânâ, Mesnevî (Gölpınarlı), II/242, b. 1647–1649. 10 Mevlânâ, Mesnevî, (Gölpınarlı), I/242, b. 990. Yüklə 26,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|