Uluslararasi sempozyumu

470 Pîr-i  Türkistan Ahmed Yesevî’nin Hayatı, Eseri  ve Etkileri  

den de uzun uzun bahseder ve yeri geldikçe bu Yesevî fukarâsı dervişler ile 

ilgili menkıbeleri de eserine tek tek ve ayrıntıları ile kaydeder.

Evliyâ  Çelebi’nin  isimlerini  kaydettiği Yesevî  mürşîd  ve  dervişlerinden 

hiçbirisi bugünkü Nevşehir’de adı ile anılan kasabaya yerleşen Hacı Bektaş 

Velî kadar ün kazanmamıştır. Evliyâ Çelebi’nin saygı dolu ifadelerinden ko-

layca anlaşıldığı gibi, 17. yüzyılda Anadolu Türkleri arasında Hazret Sultan 

Yesevî ve Hacı Bektaş Velî arasında doğrudan ilişki kuran ve Yesevî silsile-

sine müntesib dervişlerin manevî bir görev ile Diyâr- Rûm’a gelmeleri hak-

kındaki rivayetlerle örülen kapsamlı bir Bektaşî menkıbesi teşekkül etmişti. 

Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nin birçok yerinde Yesevî etkisinin kurucusu 

Hacı Bektaş Velî üzerinden Osmanlı coğrafyasında gelişen Bektaşîlik tari-

katına etkisinin derinliğini gösteren veriler de sunulmaktadır. Evliya Çelebi, 

Osmanlı’nın kuruluş yıllarının Orhan Gazi dönemini anlatırken Horasan’dan 

gelerek Anadolu’da irşad postuna oturan Hacı Bektaş Veli hakkında şunla-

rı yazar: Orhan Gazi’nin “zaman-ı hilafetinde cedd-i izâmımız Türk-i Tür-

kan Hoca Ahmed-i Yesevî hazretleri Horasan’dan halifesi olan Hacı Bektaş-ı 

Veli’yi üçyüz fukarasıyla sahib-i seccade idüp deff ve kudüm ve alem saraf 

virüp “Var Orhan Beğ ile Rûm fatihi ol yâ Bektaş” diyü nefes idüp Hacı Bek-

taş-ı Veli üçyüz er ile Horasan’dan Orhan Gazi’ye gelüp mülakat olduğı gibi 

Bursa üstüne gelüp feth itdiler…”

22

Hacı Bektaş Velî hakkında yazılmış olan muhtelif velâyet-nâme’ler, bazan 

büyük ayrılıklar gösterse de Hazret Sultan Yesevî ile ilgili izler taşır.

23

 15. 

yüzyılın  sonlarında  kaleme  alındığı  tahmin  olunan  Hacı  Bektaş Velî Velâ-

yet-nâmesi  ile  Künhü’l-Ahbâr’da  Hacı  Bektaş’ın  Şeyh  Lokman  Perende 

mürîdi olduğu ve Lokman Perende’nin ise Ahmed Yesevî’den el aldığı an-

latılırken Hacım Sultan Velâyet-nâmesi’nde ve Fevâid’de Hacı Bektaş Velî 

doğrudan doğruya Ahmed Yesevî halîfesi olarak zikredilir.

Evliyâ  Çelebi,  gezdiği  Osmanlı  coğrafyasında  izlerini  tesbit  edebildiği 

Ahmed Yesevî’ye mensup sayılan birçok velînin türbelerini ziyaret etmiştir. 

Evliyâ  Çelebi’nin  makamlarını  tesbit  edip  eserinde  bahsettiği  Yesevî  der-

viş-gâzileri arasında Anadolu’da irşad postuna oturan Hacı Bektaş Velî; Mer-

zifon’da medfûn Pîr Dede, Bursa’daki Geyikli Baba Sultan, Dâvûd Baba

24

 ve 

Abdal Musa, Karadeniz kenarında Batova’daki Akyazılı, İstanbul Unkapa-

nı’nda medfûn Horoz Dede, Bozok Sancağı Yozgat’taki Emîr-i Çin Osman, 

22 EÇS, 1. Kitap, s. 34.

23 Vilâyet-nâme: Manâkıb-ı Hacı Bektaş-ı Velî, Yay. Abdul-Bakî Gölpınarlı, İnkılâp Kitabevi, 

İstanbul, -tarihsiz-, s.14-20.

24 Dâvûd Baba: Fukarâ-yı Yesevidir. EÇS, 2. Kitap, s. 34.

---

471

Hayati BİCE  

Tokat  il  merkezindeki  Gaj-Gaj  (=  Gıj-Gıj)  Dede  ve Arık-ova’dan  kuzeye 

gidip  Çamlıbel’i  aştıktan  sonra  vardığı Tokat’ın  Zile  ilçesindeki  Horasanlı 

Şeyh Nusret, Aksaray’daki Pertevi Sultan

25

 yer almaktadır. Evliya Çelebi bu 

Yesevî dervişlerinin isimlerini sıraladıktan sonra, tarihî olarak önem taşıyan 

bir noktaya temas ederek  bu makamlarda tasavvufi bir hayatın gereklerini 

Yesevîyye tarikatı adâbına göre yaşayan Yesevî fukarası ile sohbetlerinden 

bahseder.  Evliya  Çelebi’nin  Balkanlar’daki  seyahatlerinde  tesirlerine  tanık 

olduğu ve türbeleri ile karşılaştığı ismi bilinen Yesevî dervişleri, Yesevî iz-

daşları ise Deliorman’daki Demirci Baba, Filibe yolu üzerinde Adatepe’de 

medfûn Kıdemli Baba Sultan, Varna yakınındaki adına tekke ihdas olunmuş 

Karadeniz kenarında Batova sahrasında muazzam tekkesi mevcut ve men-

kıbeleri meşhur olan Akyazılı Sultan olarak Evliya Çelebi’nin seyahatname-

sinde yer almaktadır. 

Rumeli’nin fethinin manevî öncüsü olan Sarı Saltık da asıl adı Muham-

med Buharî olan bir Yesevî dervişidir. Evliyâ Çelebi, Sarı Saltuk’ın Kara-

deniz kıyısında Romanya’nın Silistre bölgesindeki türbesini ziyaret ettiğini 

belirtmiştir. Sarı Saltuk için yapılan bir makâm ise İstanbul Boğazı’nın Rû-

meli yakasındaki Rûmeli Feneri’nde yer almaktadır. Evliyâ Çelebi’nin tesbit 

ettiği şekle göre Batı Türkleri arasında eskiden beri ünlenmiş olan Sarı Saltuk 

Menkıbesi, bunun güzel bir örneğidir. 

Azerbaycan’ın  kuzey  bölgesindeki  Şirvan  Hanlığı  sahasındaki  Niyâza-

bad’daki türbesi ziyaretgâh olan Avşar Baba âsitânesi de Evliya Çelebi’nin 

Yesevî dervişleri ile karşılaştığı yerlerdendir.  Evliya Çelebi, Avşar Baba’yı 

ziyaretini  Ziyaret-i Avşar  Baba,  başlığı  ile  anlatıyor:  “Avşar  Baba,  cedd-i 

izâmımız Türk-i Türkân Hoca Ahmed-i Yesevî hazretlerinin halifelerindendir. 

Tarik-i Yesevî, Acem’de makbul olmağıla yüz aded fukarâ Yesevî âsitânesinde 

taat [u] ibadete meşgûllerdir.”

26

Seydî Alî Reis’in Mir’âtü’l-Memâlik kitabında verdiği bilgiler, 16. yüzyıl-

da şimdiye kadar anılan yerler dışında Hârezm, Ejderhan ve Batı İran’da da 

Yesevî şeyhlerine rast landığını göstermektedir. 

Osmanlılar ile Yesevîyye ilişkisinde önemli bir isim ise bir Yesevî şeyhi 

olarak 16. yüzyılda İstanbul’u ziyaret eden ve devrin hükümdarı tarafından 

ağırlanan Yesevî şeyhi Hazînî’dir.  Hazînî ilk kez Sultan II. Selim zamanında 

İstanbul’a gelir. Daha sonra Hacc’a gittikten sonra tekrar İstanbul’a döner. 

Bu sırada Osmanlı tahtına Kanuni’nin torunu III. Murad geçmişti. Hazînî’nin 

25  “Şeyh  Pertevi  Sultan:  Aksaray’da  “  …Dâr-ı  Ervah  nâm  mekân-ı  ruhanide  …eş-Şeyh 

Pertevi Sultan:bunlar tarîk-i Yeseviyye’de ulu erdir…” EÇS, 3. Kitap, s. 118.

26 EÇS, 2. Kitap, s. 147.

---