Uġlyam folkner
Yüklə 4,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
38 6 Sual: Missisipi Ģtatını təsvir edərkən bütövlükdə Cənub haqqında nə dərəcədə yazmısınız? Folkner: Mən bu haqda yazmamıĢam. Ġnsanlar barədə yazmağa çalıĢmıĢam və bu vaxt mənə məlum olan yeganə vasitədən faydalanmıĢam, yəni tanıdığım, bildiyim diyarı təsvir etmiĢəm. Mən sosioloji tədqiqat yazmağa can atmamıĢam və belə bir Ģey yazmamıĢam. Sadəcə, insanlar haqda yazmıĢam – mənim üçün baĢlıcası onlardı. Yalnız insan qəlbi haqqında yazmıĢam, ideyalar haqda yox. Mənim ideyalardan baĢım çıxmır və onlara o qədər də inanmıram. <...> Ġkinci məĢğələ. 15 fevral 1957 <...> Sual: Sizin fikrinizcə, yazıçı üçün ali təhsil nə dərəcədə vacibdir? Folkner: Bilirsiniz, bu, isti bir otağın yazıçı üçün nə qədər vacib olduğunu müəyyənləĢdirməyə cəhd etmək kimi bir Ģeydi. Bəzi yazıçılar, yaxud ümumiyyətlə, insanlar üçün universitet təhsili çox vacibdi, necə ki, soyuq otaqda iĢləyə bilməyən insanlar da var. Ancaq bu suala cavab vermək mənim üçün çətindi: özüm belə bir təhsil almadığım halda, bu haqda necə fikir yürüdə bilərəm? Sual: Dünən bir kitab oxudum, orada deyilir ki, filoloq müəllimlər Amerika ədəbiyyatının yaradıcı impulsunu boğmuĢ, onu toz basmıĢ akademik zirzəmilərdə gizlətmiĢlər. Folkner: Məncə, doğru deyil. Mənə elə gəlir ki, insanlar kolleclərin malik olmadıqları xüsusiyyətləri onlara aid etməyə meyillidilər. Əgər təhsil yazıçıya özünü, öz yolunu tapmaqda kömək edirsə, bu onun
üçün
vacibdi, ancaq kolleclər hər Ģeydən əvvəl humanist Ġnsan yetiĢdirməlidi, çünki humanist olmayan kəs yazıçı ola bilməz, buna görə də əgər kollec insanda humanizm tərbiyə edirsə, onda təhsil hədsiz dərəcədə vacibdi. Amma əgər yazıçı bu keyfiyyəti kollec divarlarından kənarda özünə aĢılaya bilibsə, ona təhsil lazım deyil. Beləliklə, mənə elə gəlir ki, təhsilin insanı sənətkar edə bildiyini, yaxud onun içindəki sənətkarı öldürə bildiyini söyləmək düzgün deyil. Sual: Deməli, yaradıcı maya bu və ya baĢqa Ģəkildə, onsuz da, özünü göstərəcək? Folkner: ġübhəsiz. Mən deyərdim ki, təhsilin köməyi ola bilər, amma o, öz-özlüyündə yazıçı ola bilməyəcək insanı yazıçı edə bilməz.... <...>
Sual: Siz yazarkən hansısa müəyyən bir oxucunu nəzərdə tutursunuzmu? Folkner: Yox. Uzun illərdi, tanımadığım adamların məni oxuyacağı barədə düĢünmədən yazmıĢam, özümü bu fikrə heç cür alıĢdıra bilməmiĢəm. Ġndi də o cür yazıram, 38 7 çünki məni narahat edən Ģeyləri kağız üzərində ifadə etməyə, onlardan azad olmağa məcburam. <...> Dördüncü məĢğələ. 25 fevral 1957 Sual: Mən bir qadın tanıĢımla müzakirə etdiyim məsələ barədə sual vermək istərdim. O, yazıçıdı və çox vaxt bir əsəri əvvəlcə baĢdan ayağa bütöv Ģəkildə düĢünüb-daĢınır, sonra isə demək olar ki, heç nəyi dəyiĢmədən onu kağıza köçürür. Siz də bu cür iĢləyirsiniz, yoxsa baĢqa tərzdə? Folkner: Bəzən mən də o cür iĢləyirəm. Amma mənə elə gəlir ki, necə yazmağın, yaxud əsəri hansı Ģəkildə qurmağın ciddi, pozulmaz qaydası yoxdu. Əlbəttə, baĢlıcası odur ki, yazıçı, necə deyərlər, yazmağın “xəstəsi” olsun. O, sadəcə, yazmalıdı, səbəbi məlum olmasa da yazmalıdı, vəssalam. Bəzən o bu zərurətdən qurtulmaq istəyir, amma bacarmır. Əsər nədən baĢlayır? Bəzən real hadisədən, bəzən də bir obrazdan. Mən heç vaxt ideyadan baĢlamıram, çünki cürbəcür ideyalarla o qədər tanıĢ deyiləm, sadəcə olaraq, onlar məni maraqlandırmır. Məni insanlar maraqlandır, hərçənd bir yazıçı kimi əsaslandığım təcrübə ola bilsin ki, xeyli məhduddu. Ancaq məni hər Ģeydən əvvəl insanlar – özü ilə, baĢqaları ilə, öz dövrü, öz mühiti ilə münaqiĢədə olan insan maraqlandırır. Belə hesab edirəm ki, necə yazmağın heç bir qaydası yoxdu. Sual: Yazıçı yenicə yazmağa baĢlayan müəlliflərə nəyi öyrədə bilər? Folkner: Heç kəs heç kimə nəyisə öyrədə bilməz, yazıçı hər Ģeyi özü öyrənir və əgər o, bu iĢin “xəstəsidirsə”, yazmaq istəyirsə, səbəbini özü də bilmədən yazmalıdı, bu yolda qarĢısına çıxan hər Ģey onun üçün faydalı olacaq. O, özündən yaĢca böyük adamlardan öyrənəcək, digər yenicə yazmağa baĢlayan müəlliflərdən öyrənəcək; amma məhz öyrənəcək, çünki yazıçı olmağı öyrətmək mümkün deyil. Bundan əlavə, mənə elə gəlir ki, yazıçı insanlara nəsə demək istəyirsə, onun dərs almağa vaxtı yoxdu, bütün fikri-zikri öz peĢəsini mənimsəməklə məĢğuldu, bilir ki, ona nə lazımdı, instinkti isə kimdən nəyi götürməyi özü ona deyəcək. Yəni onun oturub ustad dərsləri dinləməyə, sadəcə, vaxtı qalmır. Sual: Üslub məsələsinə qayıdaq. MəĢğələlərin birində dediniz ki, 18 –19 yaĢlarınızda Dostoyevskini, Konradı tez-tez oxuyurdunuz. Sizə elə gəlmirmi ki, ifadə quruluĢunda çox Ģeyi Konraddan götürmüsünüz? Hekayələrinizdə, “Ayı” povestinin bəzi epizodlarında Konradı xatırladan ritmlər eĢidilir. Mən onun “Yeniyetmə çağı” əsərindən “apaydın və qaĢqabaqlı, təhdidedici və ümidverici” ifadəsini xatırlayıram. Sizin əsərlərinizdə də oxĢar sifət sıralamalarına rast gəlmiĢəm. 38 8 Folkner: Bəli, bəli, tamamilə doğrudur. Mən Konraddan və siz cavanların, bəlkə də, adını eĢitmədiyiniz bir adamdan çox Ģey götürmüĢəm. Bu, Tomas Birdi 43 . Bəlkə, bu ad sizə məlumdu? Sual: Mən tənqidçi Tomas Biri tanıyıram. “Çəhrayı onillik” əsərini o yazıb. Folkner: Elədi. Ondan çox Ģey öyrənmiĢəm, mənə elə gəlirdi ki, onda düzgün fəndlər, dəqiq tapılmıĢ sözlər, fakta düzgün yanaĢma var. Burda əvvəl də dediyim kimi, mən belə hesab edirəm ki, yazıçı prinsipsiz Ģəxsiyyətdir. O, özünə lazım olan hər Ģeyi götürür, hardan istəsə götürür, özü də bunu açıq-aĢkar Ģəkildə, vicdanla eləyir; ümidvardır ki, onun da kitabları baĢqalarının istifadəsinə layiqdi, hətta bunu təĢviq etməyə də hazırdı, çünki bir Ģeyə əmindi: özündən əvvəlki ən yaxĢı yazıçılar da onun onlardan nəsə götürməyini hökmən bu cür təĢviq edərdilər. Sual: Nə üçün siz “O gün Ģər qarıĢanda” hekayəsindəki zənci oğlanı Ġsus 44
Folkner: Bunda bir qədər də oxucunu qəsdən heyrətləndirmək arzusu vardı. Amma Missisipi Ģtatında yaĢayan zəncilər arasında Ġsus, ümumiyyətlə, adi bir addı, yəni tez-tez rast gəlinməsə də, onda müstəsna, qəribə heç nə yoxdu. Hətta bununla oxucunu heyrətləndirməkdən daha çox, belə bir fikrimi vurğulamaq istəmiĢəm ki, özünü ağ ailəyə həsr etmiĢ zənci qadın bilir ki, ağır məqamında köməyə ehtiyac duyarkən ağ adamlar ona kömək etməyəcəklər. <...>
Sual: Bu və ya digər personaj haqqında bütün həqiqəti söyləməyi zəruri hesab edirsinizmi? Folkner: Yox. Mənə elə gəlir ki, bir əsəri lazımi istiqamətdə inkiĢaf etdirə bilmək üçün insan xarakterinin hansı cəhətinin mənə lazım olduğunu, təxminən on kitab yazandan sonra anlamağa baĢladım, buna görə də bir əsər üçün xarakterin bir, o biri üçün isə digər xüsusiyyətini götürə bilərəm. Bu mənim üçün eyni obrazdı, hərçənd oxucuya elə görünə bilər ki, onun xarakteri dəyiĢib – mənim üçün isə o, eynilə əvvəlki kimi qalır. Sadəcə, həmin an personajda mənə nə lazım olduğunu vurğulamaq üçün öz müəlliflik hüququmdan istifadə etmiĢəm. Sual: Sizin fikrinizcə, yazıçının öz qəhrəmanlarının taleyinə olan marağı onun real insanların həyatına real Ģəkildə cəlb olunması ilə bağlıdır? Folkner: Mənə elə gəlir ki, bunun yaradıcılıqla heç bir əlaqəsi yoxdu. Yazıçı insanlarla sıx Ģəkildə bağlı ola bilər; o, içki düĢkünü də, qumarbaz da – nə istəsən ola bilər, ancaq bu onun yaradıcılığına heç cür təsir etmir. Mən lal-dinməz və Ģöhrətsiz Miltonun var olduğuna
43
Tomas Bir (1889-1940) – Amerika yazıçısı, Stiven Kreynin bioqrafiyası, həmçinin Kreyn və onun 1890-cı illərdəki çevrəsi barədə “Çəhrayı onillik” kitabının müəllifi 44
Yüklə 4,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|