Uġlyam folkner
Yüklə 4,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
39 1 hissəsi olan oxuculardadı. Və çox güman ki, onların hamısının udduğu hava da kitaba öz təsirini göstərir. Əgər insanlar sadə və aydın olan qədim yunan qaydalarına əsasən yazsaydılar, çox gözəl olardı, amma indi bu, köhnəlmiĢ görünərdi. Bir vaxtlar belə yazıblar, indi o cür yazmırlar, amma əgər həyat doğrudan da siklvari inkiĢaf edirsə, ona hələ qayıdacaqlar. <...>
Sual: Mən “Avqust iĢığı” romanı haqda sual vermək istəyirəm. Haytauerin həyat tarixçəsini nə üçün romanın əvvəlində, o, meydana çıxanda deyil, əsərin sonunda verdiyinizi izah edə bilərsinizmi? Folkner: Bunun səbəbi belə ola bilər: əgər bir kitabda, məsələn, macəra romanındakı kimi, ardıcıl inkiĢaf etdirilən süjet xətti yoxdursa, o, epizodlar seriyasını əks etdirir. Bu, bir vitrini tərtib etmək kimidir. Bütün əĢyaları elə yerləĢdirməlisən ki, onların hər biri digərinin yanında kölgədə qalmasın, aydın seçilsin, bunun üçün isə müəyyən təsəvvür və zövq sisteminə malik olmaq lazımdı. Mənə elə gəldi ki, həmin hissə üçün ora ən uğurlu yerdi: Kristmasın tarixçəsinin faciəviliyini onun əksini təĢkil edən qəhrəmanın faciəsi ilə bir az da qabartmaq istəyirdim. Haytauer öz gözündə yaxĢı olmağa çalıĢan adamdı. Ailə həyatında iflasa uğrayıb və ona qalan son Ģey Allaha qulluq etməkdi, buna görə də özü üçün təsəllini keçmiĢdə, nəslinin cəsur bir üzvünün öz Ģansını əldən buraxmadığı dövrdə axtarır. Mən bu tarixçəni kitabın sonunda yerləĢdirdim, məncə, o burada daha uduĢlu görünür. Sual: Necə bilirsiniz, kiĢi xarakterinə nisbətən, qadın xarakterini yaratmaq daha çətindirmi? Folkner: Qadınlar haqqında yazmaq daha maraqlıdı, çünki qadınlar qəribə məxluqdular, mən onları pis tanıyıram, bəli, kiĢilərə nisbətən qadınlar haqqında yazmaq maraqlıdı, amma həm də çətindi. <...>
Sual: “Emili üçün qızılgül” hekayəsinin qəhrəmanları – Homer Berron və Emiliyə ġimalla Cənubun mücəssəməsi kimi baxmaq olarmı? Nə dərəcədə siz burada ġimalla Cənub arasındakı toqquĢmanı və rəmzi mənada Emili ilə təmsil olunan Cənubun həmin toqquĢmadan məğlub olmadan çıxdığını – hətta ən qeyri-adi vasitələrlə olsa belə – göstərmək niyyətində olmusunuz? Folkner: Əgər belədirsə, bu, təsadüfən alınıb. Mənə elə gəlir ki, yazıçı birdən canlana, hərəkətə gələ bilən personajlar yaradarkən özünü tamamilə bu iĢə sərf edir, buna görə də onun öz yazdığına hansısa rəmzi məna verdiyi, ümumiyyətlə, bütün bunlardan hansı məna çıxarıla biləcəyi haqda düĢünməyə vaxtı qalmır. Yəni çətin ki, eyni bir müəllif eyni vaxtda həm inandırıcı, dolğun xarakterlər yaratmağa, həm də müəyyən bir ideyanı həyata keçirməyə qadir olsun, buna görə də seçim etməli olursan: ya müəyyən bir ideyanı həyata keçirirsən, ya da əzab 39 2 çəkən, mübarizə aparan insanların dolğun, canlı xarakterlərini yaradırsan. Hər bir insan öz keçmiĢinə söykənir, öz-özlüyündə mövcud deyil, o öz keçmiĢinin məhsuludu, əgər belə bir ifadə sizi qane edirsə, həm də gələcəyin məhsuludu. Cənubla ġimal arasındakı mübarizə, bunu nə dərəcədə dərk etməyimdən asılı olmayaraq, yəqin ki, mənim mənəvi irsimin, təcrübəmin tərkib hissəsidir. <...>
Sual: Əvvəlki məĢğələlərin birində siz necə oldusa, dediniz ki, romanlarınız, adətən, hansısa bir, yaxud da bir neçə obrazdan baĢlayıb. Bəs hekayələriniz? Onlar da bu cür yaranır? Folkner: Bəzən hər Ģey insan obrazından, bəzən də faktdan baĢlayır, amma böyük kitab kimi qısa hekayəni də ətraflı düĢünürsən. Yazı ustasının üzləĢdiyi ilk Ģey demək istədiyini mümkün qədər qısa və sadə tərzdə ifadə etməkdi, əgər o, məsələn, Çexov kimi əsl, birinci dərəcəli sənətkardısa, buna iki-üç min söz sərf edəcək, yox, əgər belə bir bacarığı yoxdursa, bunun üçün ona səkkiz-on min söz lazım ola bilər. Bununla belə, hər iki yazıçı tipi bir-birinə bənzəyir, axı ikinci də onun içini tərpədən, ona doğru görünən Ģeyi mümkün qədər qısa yazmağa çalıĢır, gec-tez son nöqtəni qoyur. DüĢünmürəm ki, hansısa yazıçı – istər kiĢi, istərsə də qadın olsun – masanın arxasına əyləĢib özünə desin: “Bax indi hekayə yazacam”, yaxud “Ġndi də roman yazmağa baĢlayım”. Hansısa bir fikir, obraz, fakt yazıçıya ideya verir, həmin ideya elə o andaca, ildırım sürətilə müəyyən bir forma almağa baĢlayır və sənətkar dərhal anlayır ki, yazdığından hekayə, yoxsa roman alınacaq. Bəzən belə olur. Bəzənsə baĢqa cür. Bəzən fikirləĢirsən ki, hekayə alınacaq, amma onu yaza bilmirsən. Yaxud sənə elə gəlir ki, roman alınacaq, amma bir az iĢləyəndən sonra əmin olursan ki, hər Ģeyi iki min – beĢ min sözün köməyi ilə deyib qurtara bilərsən. Burada elə bir qayda yoxdu. <...>
Sual: Yazıçının xüsusi bir dil yaratmağa – məsələn, Coys, ya da Eliot kimi – haqqı varmı? Axı onlar qəbul olunmuĢ ifadə normalarının öz məqsədlərinə uyğun gəlmədiyini görəndə məhz belə eləyiblər. Folkner: Yazıçının bir Ģərtlə buna haqqı var: bu zaman kiminsə onu anlayacağına iddia etməməlidi. Mən Uitmenin sözləri ilə demək istəyirəm, məncə, məhz o deyib: “YaxĢı Ģairlərin olması üçün yaxĢı oxucular olmalıdı”, ya da nəsə buna bənzər bir Ģey... Bu ifadə kimi yadındadı? Sual: Uitmen “yaxĢı dinləyicilər” deyib. Folkner: Beləliklə, yazıçı elə yazmalıdı ki, onu anlaya bilsinlər, bu onun borcudu, öz istedadından irəli gələn borcu... Bu heç də o demək deyil ki, səni hər cür ağıldankəm, ibtidai məktəb korafəhmi də anlamalıdı, ancaq bütün insanlar üçün eyni məna daĢıyan sözlərdən ibarət olan ümumi dildən istifadə etmək lazımdı. “Finneqana ehsan” və “Uliss”in, yəqin ki, yaĢamaq Yüklə 4,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|