Uġlyam folkner
Yüklə 4,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Onuncu məĢğələ. 15 aprel 1957
- On dördüncü məĢğələ. 6 may 1957
39 5 impuls məhz bu obraz olub? “Hay-küy və qəzəb” romanı üçün ilkin impuls ağaca dırmaĢmıĢ balaca qız obrazı olduğu kimi? Folkner: Yox. Bu romanın əsasında Lina Qrouvun – gənc, kasıb, hamilə, amma qəti Ģəkildə öz sevgilisini axtarıb tapmaq qərarına gələn bir qadının tarixçəsi durur. Mən qadınların cəsarəti və mətinliyi qarĢısında öz heyranlığımı ifadə etmək istərdim. Roman yazıldıqca ona yeni-yeni materiallar əlavə etmiĢəm, amma bu kitabın əsasında Lina Qrouvun tarixçəsi durur. Sual: “Məbədgah” romanındakı Dombalangöz obrazı müasir mənfəətcil dünyanı simvolizə edir? Folkner: Yox, bu mənim üçün daha bir itirilmiĢ məxluqdu. Əgər o, müasir dünyanda Ģərin rəmzi kimi qəbul edilirsə, bu, adi bir təsadüfdü. Mən insanlardan yazıram, ideyalardan, yaxud da simvollardan yox. Sual: “Avqust iĢığı” romanının adı “hamiləliyin sonu” mənasını bildirən danıĢıq ifadəsindən gəlirmi? Folkner: Yox, sadəcə olaraq, mənim vətənimdə avqust iĢığının xüsusi bir keyfiyyəti var, adın bütün mənası da bundadı. Bu adın, ümumiyyətlə, kitabın süjeti ilə birbaĢa əlaqəsi yoxdu.
Sual: Sizin uydurduğunuz əyalətin adı necə tələffüz olunur? Folkner: Əgər hecalara bölsən, çox sadə: Yok-na-pa-to-fa. Bu söz çikaso hindu tayfasının dilindən götürülüb, “vadidə su sakit axır” mənasındadı. <...>
Sual: “Avqust iĢığı” romanında Haytauer belə bir hisslə ölür ki, artıq nicata nail olub? Folkner: O ölmür. O öz həyatını məhv edib. Nikahda uğursuzluğa düçar olub. Öz ümidlərini doğrultmayıb, amma, hər halda, yenə də nəyisə qalıb: cəsur babası haçansa at belində Ģəhərə hücum edib, yankilərin anbarlarını yandırıb; ona qalan yalnız budu. Bundan savayı hər Ģeyini itirib, amma keĢiĢ olduğu və hələ də özünü Allahın qulluğunda saydığı üçün intihar edə bilmir. O, həyatını məhv edib, amma özünü məhv edə bilməz, buna hüququ yoxdur. Buna görə də cəsur babası haqqında təmiz və gözəl bir xatirəni yaddaĢında saxlayaraq yaĢamağa, dözməyə məcburdu. <...>
Sual: “Avqust iĢığı” romanındakı gözlənilməz üslubunuz, xüsusən də hadisələrin keçmiĢ zamanda deyil, indiki zamanda nəql edilməsi çoxlarında təəssürat oyadıb. Bu, xüsusi bir məna daĢıyırmı, yoxsa sadəcə olaraq, yeni nəql üsulundan istifadə etməyə çalıĢmısınız? Folkner: Mənə elə gəldi ki, bu əhvalatı belə daha yaxĢı danıĢmaq olar. Mən Ģüurlu olaraq üslub dəyiĢməmiĢəm. Ümumiyyətlə, üslub barədə o qədər də fikirləĢən deyiləm. Mənə elə gəlir ki, yazıçının qəlbində çox Ģey yığılıb qalanda onun üslub haqqında düĢünməyə vaxtı
39 6 olmur. Əlbəttə, əgər sadəcə yazmaq xoĢuna gəlirsə, stilist də ola bilərsən, amma yazıçının qəlbində insanlara danıĢmaq istədiyi çox Ģeylər yığılıb qalanda onun vaxtı və gücü yalnız yör- yöndəmsiz, məsələn, Balzak kimi yazmağa çatır. <...>
bilərmi? Folkner: Sizə necə deyim, mənə elə gəlir ki, əgər insanı – istər real Ģəxsi, istərsə də yaratdığın personajı yaxĢı tanıyırsansa, onun barəsində müəyyən hökm çıxarmağın qaçılmazdı. Biz burada nədəsə Allahı xatırladırıq. Hökm çıxarmaq lazım gəlir, özün yaratdığın qəhrəmanları çox sevmək və onlara çox nifrət etmək lazımdı. Sual: Uzun cümlələrdən istifadə etməklə hansı məqsədi güdürsünüz? ġüur axını təsəvvürü yaratmaq istəyirsiniz, yoxsa öz fikrinizi bu yolla ifadə etmək sizin üçün daha asandır? Folkner: Bu, eynilə dülgərin, əlindəki iĢ üçün hansı alətin daha uyğun olacağını seçməsi kimi, texniki məsələdi. Bundan əlavə, hər bir insanda öz ölümünü qabaqcadan hiss etmək duyğusu var: bilirsən ki, iĢ üçün ayrılan vaxtın azdı, buna görə də insan qəlbinin bütün tarixini bir iynə gözündə yerləĢdirməyə çalıĢırsan. Bir də ki, hər halda, mənim üçün insan öz-özlüyündə mövcud deyil, o, öz keçmiĢinin məhsuludu. KeçmiĢ, faktiki olaraq, nəsə “vardı” kimi mövcud deyil, o, “var”a keçib. Hər kiĢidə, hər qadında, hər anda keçmiĢ var. Buna görə də insan, əsərdəki xarakter istənilən fəaliyyət anında onu məhz bu Ģəklə salan Ģeylərin hamısını özündə əks etdirir. Uzun cümlə bütün keçmiĢi, imkan daxilində isə həm də gələcəyi qəhrəmanın hansı bir addımısa atdığı yeganə anda cəmləĢdirmək cəhdidi. <...>
Sual: “Emili üçün qızılgül” baĢlığının mənası nədir? Folkner: ġəxsi həyatı olmayan adi bir qadın vardı. Atası heç vaxt onu çölə-bayıra buraxmırdı, sonra bir sevgilisi – məĢuqu peyda oldu, o da onu atıb qaçmaq istədi, buna görə də onun həmin adamı öldürməkdən baĢqa əlacı qalmadı. Beləliklə, bu, sadəcə, Emili üçün Qızılgüldü, vəssəlam. <...>
39 7 <...> Sual: “Avqust iĢığı” romanındakı Co Kristmas 51 obrazında xristian rəmzi mənası mövcuddurmu? Folkner: Yox, yenə də bütün məsələ ondadır ki, yazıçı deməyə çalıĢdığı Ģeyləri ifadə etmək üçün, sadəcə olaraq, öz ehtiyatından həmin anda ona ən uyğun görünən materialı götürür. Bu isə belə bir təsəvvürə aparıb çıxarır ki, faktiki olaraq süjetlər azdı və hər bir yazıçı gec-tez, artıq istifadə olunmuĢ süjetdən istifadə edir. Ġsa peyğəmbərin tarixçəsi isə bütün dövrlər ərzində bəĢər tərəfindən uydurulan – əlbəttə, əgər bunu uydurulmuĢ hesab edərsək – ən yaxĢı tarixçələrdən biridi və insanların təkrar-təkrar ona qayıtmaları qaçılmazdı. Ġsa peyğəmbərin tarixçəsini və ilahi ehtirasları öz xristian irsinin tərkib hissəsi hesab edən hər kəs vaxtı gəldikcə ondan bəhrələnəcək, material götürəcəkdir. Mən isə Ġsa peyğəmbərin tarixçəsini Ģüurlu Ģəkildə təkrar danıĢmaq niyyətində olmamıĢam. Mən, sadəcə, insanlar haqqında yazmağa çalıĢmıĢam. Rəmzi məna isə sonradan gəlir. Sual: Ġsa peyğəmbərin adını nə üçün Co Kristmas kimi yaramaz bir adama vermisiniz? Folkner: Nə etmək olar. Məncə, bu və ya baĢqa bir insan haqqında onun yaramaz, yaxud yaxĢı adam olduğunu söyləmək çox çətindi. Müəyyən istisnalar olduğunu qəbul edirəm, amma ümumiyyətlə, insan öz naturasının, mühitinin, ətrafının qurbanıdı və heç kim haqqında demək olmaz ki, o pisdi, ya da yaxĢıdı. Ġnsan öz imkanları daxilində yaxĢı olmağa çalıĢır. Kristmas isə, məsələn, heç kim olduğunu da bilmir. O baĢa düĢür ki, bunu heç vaxt öyrənə bilməyəcək və özüylə birlikdə yaĢaya bilmək üçün onun yeganə xilas yolu insanlıqdan imtina etmək,
vermir – insanlar imkan vermirlər. Mən onu pis adam hesab etmirəm, o faciəvi adamdı. Faciəsi də bundadı ki, kim olduğunu bilmir, heç vaxt da bilməyəcək və məncə, bu – kim olduğunu bilməmək insanın düĢə biləcəyi ən faciəvi vəziyyətdi. <...>
Sual: Ġnsanlara olan sevginizə baxmayaraq, haçansa onlara qarĢı o dərəcədə qəzəbləndiyiniz olubmu ki, ürəyinizdən Menken 52 üslubunda nəsə yazmaq, yəni insanlara möhkəm bir Ģapalaq vurmaq keçsin? Folkner: Mən deyə bilmərəm ki, insanları sevirəm. Əlbəttə, onların yaxĢı, gözəl olduqlarını düĢünmək istərdim. Ġnsana, onun əzab və əziyyətlərinə, səhvlərinə böyük Ģəfqətlə yanaĢıram, amma deyə bilmərəm ki, insanları sevirəm. Mənə elə gəlir ki, Menken kimi yazmaq üçün insanın düĢdüyü vəziyyətə qarĢı dərin təəssüf və nifrət hissi keçirməlisən. Bu vəziyyətə nifrət etmək mümkündü, bir Ģərtlə ki, insanın onu dəyiĢdirmək istədiyinə, dəyiĢdirməyə
51
Əvvəldə də qeyd edildiyi kimi Ġsa peyğəmbərin ingilis dilində adı Ġsus Kristdir (Jesus Christ), Kristmas həm də xristianların Ġsa peyğəmbərin anadan olması günü münasibətilə keçirdikləri dini Milad – Yeni il bayramının adıdır. 52
Menken, Henri (1880–1956) – Amerika tənqidçisi Yüklə 4,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|