17
o‘lchash
deyiladi. Jumladan o‘lchash rezistorining 20°S dagi elektr qarshiligi va
harorat koeffisientlari uning qarshiligini turli haroratlarda bevosita o‘lchash
ma’lumotlari bo‘yicha topiladi.
O‘lchashlar yana mutlaq va nisbiy o‘lchashlarga bo‘linadi.
Bitta yoki bir necha asosiy kattaliklarni fizik
konstantalar qiymatlaridan
foydalanib yoki foydalanmasdan bevosita o‘lchash
mutlaq o‘lchash
deb ataladi.
Masalan, shtangensirkul yordamida bajarilgan o‘lchashlar mutlaq o‘lchashdir, chunki
unda o‘lchanayotgan kattalik qiymatini bevosita olinadi.
Biror kattalikning shu ismli birlik vazifasini bajarayotgan kattalikka nisbatini
o‘lchash yoki kattalikni shu ismli birlik kattalik deb qabul qilingan kattalik bo‘yicha
o‘lchash
nisbiy o‘lchash
deb ataladi. Masalan, haroratni termoelektr effektdan
foydalanishga asoslangan o‘lchash yoki
massani tortish usuli bilan, ya’ni massaga
mutanosib bo‘lgan og‘irlik kuchidan foydalanish usuli bilan o‘lchash
nisbiy
o‘lchashdan iborat. Nisbiy o‘lchashdan katta aniqlik zarur bo‘lgan hollarda
foydalaniladi.
O‘lchashlar o‘lchash asosini aniqlab beradigan fizik hodisalarga asoslanib olib
boriladi.
Masalan,
moddaning
kengayishi
bo‘yicha
haroratni
o‘lchash,
muvozanatlashtiruvchi suyuqlik ustunining ko‘tarilishi bo‘yicha siyraklanish
(vakuum)ni o‘lchash. O‘lchashning biror asosini amalga
oshirish uchun turli texnik
vositalar qo‘llaniladi. O‘lchashlarda qo‘llaniladigan va normallashgan metrologik
xossalarga
ega bulgan texnik vositalar
o‘lchash vositasi
deyiladi. O‘lchash
asosi va
vositasini belgilab beradigan usullar majmui
o‘lchash usuli
deyiladi.
O‘lchashlarda bevosita baholash,
differensial, o‘lchov bilan taqqoslash va nol
(kompensasion) usullar keng tarqalgan.
Dostları ilə paylaş: