19
strelka mavjud bo‘lib, uning uchi bo‘linmali shkala bo‘yicha siljiydi — bu
o‘zgartirishning uchinchi bosqichidir
∆φ→∆
a
, u o‘lchanayotgan kattalikning son
qiymatini olishga imkon beradi. Umumiy holda hamma o‘zgartirishlarni
bunday
yozish mumkin:
a
l
P
∆
→
∆
→
∆
→
∆
ϕ
O‘lchash o‘zgartkichi
— o‘lchashlar vositasi sifatida o‘lchash o‘zgartirishi
∆
R
→∆
a
ni amalga oshirishga imkon berdi. Kattalikning ketma-ket o‘zgartirishlar
qatoridan bittasi yuz beradigan o‘lchash vositalari elementi
o‘zgartirish elementi
deb
ataladi. O‘zgartirish elementi har doim ham konstruktiv ajralib turmaydi, ya’ni
o‘lchash vositasi tuzilishining ayni bitta elementi ikki va undan ortiq o‘zgartirish
elementiga ega bo‘lishi mumkin.
O‘lchash axboroti signali hamma o‘zgarishlarining amalga oshishini
ta’minlovchi
o‘zgartirish elementlari to‘plami o‘lchash
vositasining
o‘lchash maqsadi
deyiladi. O‘lchash zanjirida bevosita o‘lchanayotgan kattalikning ta’sirida bo‘lgan
birinchi o‘zgartirish elementining qismi
sezgir element
deyiladi. Sezgir elementning
o‘lchash vositasini aniqlashda e’tiborli bo‘lish va
uni ximoya armaturasi bilan
chalkashtirmaslik kerak, chunki bu armatura o‘lchanayotgan kattalikka bevosita tegib
turadi. «O‘lchash o‘zgartirishi» tushunchasi
«o‘lchov o‘zgartkichi» tushunchasiga qaraganda ancha keng ma’noga ega, chunki
ayni bir o‘lchov o‘zgartirishi o‘lchov o‘zgartkichlarning ish (ta’sir) prinsipi turlicha
bo‘lgan ketma ketlik bilan bajarilishi mumkin. 1.1-rasmda ayni bir xil .harorat
o‘lchash o‘zgartirishini
mexanik
∆
l
siljishga o‘zgartiradigan turli o‘zgartkichlarga
misollar keltirilgan. Birinchi holda bu simob ustunining harorat ko‘tarilishi natijasida
kengayishidagi siljishi bo‘lsa, ikkinchi holda — qatlamlari turlicha bo‘lgan harorat
kengayish koeffisientiga ega bo‘lgan bimetall plastinkalarning siljishi; uchinchi holda
— harorat o‘lchanadigan muhit bilan bevosita aloqada bo‘lgan sezgir element bilan
bog‘liq asbob ko‘rsatkichining (strelkasining) siljishi.
SHunday qilib, o‘lchash
o‘zgartirishining ko‘rsatmasi nimani va nimaga aylantirish kerak, degan savolgagina
javob beradi, aniq o‘lchash o‘zgartkichlarining ko‘rsatishi esa buni tabiatan qanday
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
20
bajarish mumkin, degan savolga javob beradi. Aslida o‘lchash o‘zgartkichi bir
xususiy o‘lchash o‘zgartirishini baja-ruvchi ma’lum amal
prinsipida yasalgan texnik
qurilmani ifodalaydi.
O‘lchash o‘zgartkichining asosiy xarakteristikalaridan biri o‘zgartirish
koeffisienti bo‘lib, u o‘lchanayotgan kattalikni akslantiruvchi o‘zgartkichning
chiqishidagi signalning o‘zgartkich kirishidagi signalga nisbatini ifodalaydi.
Funksional vazifasiga ko‘ra o‘lchash o‘zgartkichlarini quyidagi turlarga
ajratish qabul qilingan: birlamchi, oralik, masshtabli, uzatuvchi va boshqalar.
Dostları ilə paylaş: