Umumiy doc

Suyuqlik tarkibini tahlil qilishning optik usuli 
Optik analizatorlarda
tahlil qilinayotgan suyuqlik tarkibi bilan shu suyuqlik 
orqali yorug‘likning tarqalish qonunlari o‘rtasidagi bog‘lanishdan foydalaniladi. 
Eritmalarni tahlil qilishning optik usullari suyuqliklar optik xoccalarining sindirish va 
qaytarish 
koeffisienti, 
optik 
zichligi, 
qutblanish 
burchagi 
va 
boshqa 
ko‘rsatkichlarning 
tekshirilayotgan 
modda 
konsentrasiyasiga 
bog‘liqligiga 
asoslangan. Eng ko‘p tarqalgan optik analizatorlarga fotoelektrik refraktometrar, 
fotoelektrik kalorimetrlar, fotoelektrik nefelometrlar va fotoelektrik polyarimetrlar 
kiradi. 
Refraktometrlarda
tahlil yorug‘likning bir muhitdan ikkinchi bir muhitga 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

232 
o‘tishida (bu muhitlarning optik xossalari turlicha bo‘lganligi sababli) o‘z 
yo‘nalishini o‘zgartirish xususiyatlaridan foydalaniladi. Agar muhitlardan birining 
optik xossasi o‘zgarmasdan qolsa (etalon muhit), ikkinchisining xossasi esa 
suyuqlikdagi 
komponentlarning 
o‘zgarishi 
bo‘yicha 
bu 
komponentning 
konsentrasiyasini o‘lchash mumkin. 
YOrug‘lik nurining chetga chiqishini (sinish ko‘rsatkichini) aniqlashning bir 
nechta usuli mavjud bo‘lib, ulardan asosiylari spektrometrik va to‘la ichki qaytarish 
usullaridir. 
Spektrometrik usul
yorug‘lik oqimining nazorat qilinayotgan shisha 
prizmalarda eng kam chetga chiqish burchagi bo‘yicha yorug‘likning sinish 
ko‘rsatkichini aniqlashga asoslangan. 
6.26- rasmda avtomatik refraktometrning prinsipial sxemasi ko‘rsatilgan 
bo‘lib, unda tahlil qilinayotgan eritma ikki kyuvet 4 va 6 dan iborat differensial 
kyuvet orqali o‘tkaziladi. Har ikki kyuvet umumiy devorcha 5 ga ega prizmadan 
iborat. Kyuvet 4 orqali tahlil qilinayotgan eritma o‘tkaziladi, kyuvet 6 da esa etalon 
suyuqlik turadi. 
YOrug‘lik manba 1 dan 
linza 
2 
va 
diafragma 
3 
yordamida yorug‘lik polosasi a 
ga 
o‘zgaradi, 
u 
ikkala 
kyuvetdan 
o‘tib, 
qo‘shalok 
fotorezistor 7 ga tushadi. Agar 
4 
va 
6 
kyuvetlardagi 
suyuqliklarning optik xossalari 
bir xil bo‘lsa, chiqayotgan yorug‘lik oqim b ning yo‘nalishi yorug‘lik oqimi a ning 
yo‘nalishi bilan bir xil bo‘ladi. Bu holda har ikki fotorezistor bir xilda yoritilgan va 
ularning qarshiliklari teng bo‘ladi. 
Tahlil qilinayotgan suyuqlikning optik xossalari o‘zgarganida yorug‘lik oqimi 
o‘z yo‘nalishini ikki marta o‘zgartiradi: etalon kyuvet 6 ga kirishda va undan 
chiqishda. Nurning 
v
yo‘nalishda siljishi natijasida pastki rezistorning yoritilganligi 
6.26 – 
расм
.