Umumiy doc

 
 
4.7-§. SUYUQLIK VA GAZLAR MIQDORINI O‘LCHASH 
Suyuqlik va gazlar miqdorin o‘lchashga mo‘ljallangan hisoblagichlar 
o‘zlarining ishlash prinsipiga ko‘ra hajm, tezlik va vazn hisoblagichlariga bo‘linadi. 
Ko‘proq hajm va tezlik hisoblagichlari ishlatiladi. Gaz miqdorini o‘lchashda hajm 
hisoblagichlaridan foydalaniladi. 
Vaqt oralig‘i t
1
— t
2
dagi oqim, massa va energiya yig‘indisini ko‘rsatuvchi 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

142 
o‘lchash asbobi hisoblagich deb ataladi. Hisoblagichlar o‘z funksiyasini quyidagi 
ifodaga muvofiq bajaradi: 
τ
τ
τ
d
g
Q
⋅
=
∫
2
1
(4.26) 
bu erda, Q — vaqt oralig‘ida sarflanadigan modda mikdori; g — vaqt birligi ichida modda yoki energiya sarfi. 
Hajm hisoblagichlari modda miqdorini hajm bo‘yicha, tezlik hisoblagichlari 
esa oqim tezligi bo‘yicha o‘lchaydi. Ikkala hisoblagich ham moddaning asbob ishlab 
turgan vaqtda undan o‘tgan umumiy miqdorini ko‘rsatadi. Ma’lum vaqt oralig‘idagi 
modda miqdorini aniqlash uchun olingan vaqt oralig‘ining boshlanishi va oxiridagi 
hisoblagich ko‘rsatishini belgilash kerak. Hisoblagich ko‘rsatishlarining farqi shu 
vaqt oralig‘i ichida asbobdan o‘tgan modda miqdoriga teng bo‘ladi. 
Hajm hisoblagichlarining ishlash prinsipi
suyuqlik yoki gaz oqimi muayyan 
miqdorga — porsiya (doza) larga bo‘linib sarflanishi va bu porsiyalar sonini 
hisoblash yo‘li bilan sarflanayotgan modda miqdorini aniqlashga asoslanadi. 
Sarflanayotgan porsiyalar soni yig‘indisi hisoblash mexanizmi yordamida 
aniqlanadi. Hajm hisoblagichlari asosan toza, mexanik aralashmalarsiz bo‘lgan 
suyuqlik va gazlar miqdorini o‘lchashga mo‘ljallangan. Ularning asosiy afzalliklari 
o‘lchash xatoligining kichikligi va o‘lchash chegarasining kattaligidir. 
Tuzilishiga ko‘ra hajm hisoblagichlari ovalsimon shesternyali, rotasion, 
porshenli, diafragmali, barabanli va boshqa xil turlarga bo‘linadi. 
Suyuq moddalar miqdorini o‘lchash uchun ovalsimon shesternyali va porshenli 
hisoblagichlar keng qo‘llaniladi. 4.11-rasmda ovalsimon shesternyali hisoblagichning 
prinsipial sxemasi ko‘rsatilgan. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

143 
I
1
II
2
1
III
1
2
IV
3
2
V
2
4.11 – rasm.