23
tufayli ruy beradigan kecha va kunduz, yil fasllari, suv kalkishi, kabilar misol
buladi.
Takrorlanib turish vakti bir xil bulmagan jarayonlar siklik deyiladi. Kuyosh
aktivligining uzgarish sikli urta xisobda 11 yil 15 oy mobaynida kaytarilib turadi.
Bunga boglik xolda iklimning tebranib turishi, daryo, daryo
suvlarining
kamayib, kupayib turishi va boshkalar siklli jarayonlarga kiradi. Turtinchidan,
geografik kobikning sferalari bir-biridan ajralgan xolda emas, balki uzaro uzviy
alokada va rivojlanishga ega bulgan guyo bir yaxlit zanjirdir. Shu sababli agar
uning biror kismiga ta'sir etib, notugri uzgartirilsa, kolgan komponentlar tabiiy
xolatida xam uzgarishlar yuz berish mumkin. Masalan, sunggi yillarda geografik
kobik komponenti xisoblangan urmonlar betartib kesish tufayli uning maydoni
20% ga kiskardi, okibat natijada 2 mlrd gektar maydondagi tuprok erroziyaga
duchor buldi.
Bu esa geografik kobik tabiiy resurslaridan planli va okilona foydalanib,
ularni
muxofaza kilib, kayta tiklab borishga aloxida e'tibor berishni talab etadi.
Beshinchidan geografik kobikning yana bir xususiyati undan organik xayotning
mavjudligidir.
Organik xayotning vujudga kelishi esa geosferalar tabiiy xolatida uzgarishlar
bulishiga sababchi buldi. Organik xayot geografik kobikdagi tabiiy muvozanatni
doimo buzib turuvchi faktor xisoblanadi. Oltinchidan, geografik kobik kishilik
jamiyatining yashash va xayot kechirish makonidir. Okil zakavotli insonning
vujudga kelishi, bu geografik kobik rivojlanishining eng yukori boskichidir.
Yettinchidan geografik kobikning yana bir xususiyati uning territoriyasining
diferensillanishi (tabakalanishidir). Chunki geografik kobik yuzasi okean va
kuruklik, tog
va tekislik, xar-xil geografik zona, katta va kichik bulgan (Turon
tekisligi, Turkiston tizmasi, Karshi chuli) tabiiy territorial va tabiiy akvatorial
komplekslar (TTK va TAK) dan tashkil topgandir. Bu tabiiy territorial komplekslar
xam geografik kobik singari bir butun (yaxlit) xususiyatga ega bulib, ularning
rivojlanishi bir-biridan ajralgan xolda emas, balki uzviy uzaro boglangan xolda ruy
beradi. Ular orasida uzluksiz modda va energiya almashinuvi, bir-biriga ta'sir etib
turishligi tabiiy territorial komplekslarni yagona moddiy sistemaga birlashtiradi.
Bu moddiy sistemaning butun komponentlari bir-biri bilan shunchalik boglanib
ketganki, agar usha komponentlardan birontasida uzgarish bulsa, u
butun geografik
kobikda aks etadi. Geografik kobikdagi tabiiy territorial komplekslar tabiatini
urganish bilan regional tabiiy geografiya shugullanadi.
Dostları ilə paylaş: