Urganch davlat universiteti geodeziya, kartografiya va kadastr kafedrasi zamonaviy geodezik asboblar va jihozlar

3Н3КЛ Nivelir kompensatori
Kompensatorli nivelirni tekshirish sotib olish paytida amalga oshiriladi, shuningdek yiliga bir 
marta majburiydir.
Dumaloq adilak o'rnatilgandan so'ng, kuzatuvchi reyka bo'ylab 0,1 mm aniqlik bilan sanoq 
oladi, so'ngra ko'taruvchi vint bilan nivelir ob'ektiv tomon va orqaga buriladi, shundan so'ng 
ular yana reyka bo'ylab sanoq olinadi. Ushbu amallarni 4 ta og'ishning har biri uchun 12 marta 
takrorlang (ob'ektiv/okulyar tomon va chapga/o'ngga). O'lchov natijalari jadvalda qayd etiladi. 
O'lchovlardan so'ng ular hisoblashni boshlaydilar:
1. Har bir ustun uchun o'rtacha qiymat 0,01 mm aniqlik bilan topiladi.
2. O'rtacha qiymatdan og`ishlarni toping v= sr-i
3. Og`ish v kvadratga o'rnatiladi
4. V2 miqdorini toping 
=√Σ 
−
5. Bessel formulasi yordamida ko'rish o'qini o'rnatish uchun o`rta kvadratik xatoni hisoblaymiz: 
=
6. Ko'rish o'qini burchak o'lchovida o'rnatish uchun o`rta kvadratik xatoni topamiz:
7. Olingan qiymat chekli xatolik bilan taqqoslanadi.
Talaba mustaqil ravishda o`zlashtirishi kerak:
- 3N3KL nivelirini tuzilishini o'rganish;
- kompensatorli nivelirni o'rganish bo'yicha amaliy ko'nikmalarni egallash;
- kompensatorli nivelir uchun o'tkazilgan tekshiruvlarning qisqacha tavsifini bering;
- 3N3KL nivelirining texnik xususiyatlarini keltiring;
- kompensator tushunchasini aniqlang, kompensatorning maqsadi va ishlash printsipini 
tavsiflang.
- Auditoriya va mustaqil mashg'ulotlar oxirida o'qituvchi talabaning kompensatorli nivelirni 
o'rganish qobiliyatini, talabalarning 3N3KL nivelirining asosiy qismlarini bilishini tekshiradi.
-Amaliy ish bo'yicha test o'tkazish uchun rasmiylashtirilgan amaliy ishini, ko'rish chizig'ini o'z-
o'zini o'rnatish xatosini hisoblab chiqadigan jadvalni taqdim etish va test savollariga og'zaki 
javob tayyorlash kerak.
Test savollari:
1. Kompensator nima?
2. Nivelir uchun qanday tekshirishlar amalga oshiriladi?
3. Ko'rish o'qini o'z-o'zidan to`g`irlashning aniqligini hisoblash uchun qanday formulalar 
qo'llaniladi?

---