Urganch davlat universiteti «iqtisodiyot» fakulteti

3.2. Valyuta kursining mazmuni va uni kotirovkalash

Turli mamlakatlarning valyutalari hamda xalqaro pul birliklari tuzilgan xalqaro bitimlarga xizmat ko‘rsatish jarayonida o‘zaro almashtiriladi va har qanday ayirboshlashda bo‘lgani kabi bu yerda ham ularning bahosini, aniqrog‘i, valyutalar kursini aniqlash muhim hisoblanadi.
valyuta kursi valyuta tizimining asosiy elementi hisoblanadi, shuningdek, tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishda turli mamlakatlar valyutalari nisbatining o‘zgarishi ma’lum bir qiymatda ifodalanishini talab qiladi. valyuta kursi tovarlar, xizmatlar savdosida, kapitallar, kredit harakatida valyutalarni o‘zaro ayirboshlash uchun zarur. Eksportyor chet el valyutasidagi tushumini o‘z milliy valyutasiga almashtiradi, chunki boshqa mamlakatlarning valyutasi ushbu davlat ichida qonuniy to‘lov va sotib olish vositasi sifatida qatnasha olmaydi. Importyor milliy valyutani chet el valyutasiga xorijda sotib olgan tovarlarga to‘lash uchun almashtiradi.
Jahon bozorida tovarlarni sotganda milliy mahsulot xalqaro qiymat me’yorlariga ega bo‘ladi. Shuningdek, valyuta kursi jahon xo‘jaligi doirasida tovarlarni absolut almashuvini namoyon qiladi. valyuta kursi qiymatining asosi jahon narxlarii ostida yotuvchi, jahon bozoriga asosiy mahsulot yetkazib beruvchi mamlakatlarning va boshqa ishlab chiqaruvchilarning milliy narxiga asoslanadi. Xalqaro kapital harakatining keskin o‘sishi valyuta kursiga nafaqat tovar, balki moliyaviy aktivlar orqali hamda valyutalarni sotib olish qobiliyati orqali ham ta’sir ko‘rsatadi.
Chet el valyutasining milliy valyutadagi kursini aniqlash va o‘rnatish kotirovka deb ataladi. Kotirovka valyutani sotish va sotib olishda, bir valyutani ikkinchi valyutaga almashtirish jarayonida zarur bo‘lib, unga aniq valyutaga bo‘lgan talab va taklif ta’sir ko‘rsatadi. Boshqacha aytganda, valyuta bozorida valyutaga bo‘lgan talab va taklif bir valyutaning ikkinchi valyutaga bo‘lgan nisbatining o‘zgarishiga ta’sir qiladi va kotirovka asosida valyutalarning kursi belgilanadi.
Shuning uchun bozor kotirovkasi rasmiy kotirovkadan farq qiladi. Jahon amaliyotida kotirovkalashni amalga oshirishning 2 xil usuli mavjud:

1. 
   To‘g‘ri kotirovkalash. Agar xorijiy valyuta birligining bahosi milliy valyutada ko‘rsatilsa, bu to‘g‘ri kotirovkalash deb ataladi. Masalan, 2012-yilning 20-martida 1 AQSH dollariga nisbatan o‘zbek so‘mining kursi 1839,40 so‘mni, 1 Rossiya rubliga nisbatan 62,65 so‘mni tashkil etdi. 1 AQSH dollari = 1839,40 so‘m. Bu to‘g‘ri kotirovkalash hisoblanadi va bunday kotirovkalash hozirgi vaqtda jahondagi ko‘plab mamlakatlarda qo‘llanilmoqda.
   
2. 
   Milliy valyutaning xorijiy valyutaga nisbatan bahosi egrikotirovkalash deb ataladi. Egri (teskari) kotirovkalashda bir birlik milliy valyutaning xorijiy valyutalardagi miqdori o‘rnatiladi, ya’ni bir birlik milliy valyutaning xorijiy valyutadagi bahosi ko‘rsatiladi, masalan:
   

Bank kotirovkasi bilan banklararo bozor kotirovkasi o‘rtasidagi farq marja deyiladi va u bankning valyuta bo‘yicha pozitsiyasi, uning bitimlarining summasi, salmog‘i va boshqa omillarga bog‘liq bo‘ladi. valyuta kurslarining turlari ko‘p bo‘lib, ularni quyidagicha tavsiflash mumkin.