Urmaiov N. J., R o ‘ziyev O. A., Gulmatov J. Q., Berdiyev S. R. Qishloq xo‘jaligiiqtisodiyoti «tafakkur»

11.3-chizma.
Mamlakatimizda joriy etilgan davlat ehtiyojlari uchun xarid 
qilinadigan qishloq xo‘jalik mahsulotlari ishlab chiqarilishini imtiyozli kreditlar
231
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

orqali moliyalash tartibi fermerlarimizda haqiqiy mulkdorlik hissini 
rivojlantirish va moliyaviy resurslardan unumli foydalanish imkonini 
bermoqda.
Davlat ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan qishloq xo‘jalik 
mahsulotlaridan boshqa barcha mahsulotlar esa erkin holda, shartnomaviy 
baholarda sotiladi. Bunda, qishloq xo‘jalik korxonalari o‘z mahsulotlarini 
biijalarda, ko'rgazmalarda, yarmarkalarda, kimoshdi savdolarida, dehqon 
bozoriarida, o'zining ichki sotish tizimi orqali, tayyorlov va qayta ishlovchi 
korxonalarga sotishi mumkin.
Hozirgi bozor munosabatlari sharoitida qishloq xo‘jalik korxonalari 
o‘z mahsulotlarini sotishni to‘g‘ri tashkil etishlari lozim. Mamlakatimizda 
yetishtiriladigan qishloq xo‘jalik mahsulotlari o‘zining sifati, vitaminlarga 
boyligi va ta'mi bilan butun dunyoga mashhurdir. Shu sababli ulami xorijiy 
mamlakatlarga ham eksport qilish imkoniyatlaridan unumli foydalanish lozim. 
Bunda qishloq xo'jalik mahsulotlarini saqlovchi va qayta ishlovchi 
infratuzilmani rivojlantirish maqsadga muvofiqdir.
Erkin baho bozorda mahsulot sotuvchi va uni sotib oluvchilar 
o‘rtasida, ulaming iqtisodiy manfaatlari hamda bozor talabi va taklifi asosida 
shakllanadi. U tarmoqlarning mahsulot oldi-sotdi munosabati bo'yicha tuzilgan 
shartnomalarida o‘z aksini topadi. Shuning uchun erkin baholar shartnomaviy 
baholar deb ham ataladi. Uning absolyut miqdori mahsulot sotish davriga, unga 
boigan talabga hamda mahsulot sifatiga bogiiq.
Mahsulotlar ayrim hollarda iste'molchilarga erkin baholarda ulguiji 
holda, 
ya’ni ko‘p miqdorda, katta partiyalarda ham sotiladi. Bunda 
qoilaniladigan erkin baho ulgurji baho deb ataladi.
Qishloq xo‘jalik mahsulotlari xorijiy xaridorlarga jahon bozori 
baholarida ham sotilmoqda. Uning mutlaq miqdori jahondagi ixtisoslashgan 
yirik birjalarda belgilanib, mahsulot eksporti va importi shartnomalarida aks 
ettiriladi. Qishloq xo'jalik mahsulotarining jahon bozori baholari darajasiga 
jahondagi yirik tovar ishlab chiqaruvchilar hamda ulami sotib oluvchilar ham 
ta'sir ko'rsatadi. Shu bilan birga baho darajasiga dunyo miqyosidagi siyosiy va 
iqtisodiy barqarorlik ham ta’sir etadi.
Paxta tolasining o'rtacha jahon bozori bahosi asosan yirik xalqaro tovar 
birjalaridagi savdolarda belgilanadi. Lekin keyingi yillarda mamlakatimizda 
paxta tolasini sotishni takomillashtirish borasida islohotlar amalga oshirildi va 
Prezidentimiz tashabbusi va rahnamoligi asosida 2005-yil 10-11-oktabr kunlari 
Toshkent shahrida I Xalqaro 0 ‘zbekiston paxta yarmarkasi o'tkazildi. Bu 
mamlakatimiz hayotida muhim voqea boTib, o‘zbek dehqonlari o'zlari 
yetishtirgan paxta tolasini o‘z yurtida sotish imkoniyatiga ega boTdilar. 
Ushbu holat ko‘plab ortiqcha xarajatlaming tejalishiga olib keldi. Mazkur 
paxta yarmarkasini 
an’anaviy tarzda Toshkent shahrida o‘tkazishga
232
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kelishib 
olingan edi. 2009-yilning 14-15-oktabr kunlari 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiya va savdo vazirligi, 
“0 ‘zpaxtasanoat” uyushmasi hamda “Sifat” markazi hamkoriigida Toshkent 
shahrida V Xalqaro 0 ‘zbekiston paxta yarmcurkasi bo'lib o‘tdi. Ko‘rgazmada 
dunyo paxta va to‘qimachilik sanoati mutaxassislari, to‘qimachilik korxonalari 
vakillari hamda treyderlar ishtirok etdilar. 2007-yilgi yarmarkada dunyoning 30 
davlatidagi 169 ta kompaniyalardan vakillar tashrif buyurgan, 2008-yilgi 
yarmarkada esa dunyoning 49 davlatidagi 250 ta kompaniyalardan vakillar 
qatnashgan bo‘lsa, 2009-yilda yarmarkada dunyoning 34 mamlakatidagi 300 ga 
yaqin firma va kompaniyalaridan 515 nafar vakillar bevosita tadbiming 
ishtirokchisiga aylandilar. Ular e'tiboriga paxta tolasining mingdan ortiq 
namunalari namoyish etildi hamda paxta tolasini tayyorlash hamda xaridorlarga 
yetkazishga xizmat qiluvchi terminallar faoliyati tanishtirildi. Mazkur yarmarka 
mamlakatimiz dehqonlari tomonidan yetishtirilgan paxta tolasi bahosining 
erkin raqobat ta'sirida shakllanishiga o'zining ijobiy ta'sirini ko‘rsatadi. Ushbu 
yarmarkada bir million tonnadan ortiq paxta tolasini sotib olish bo'yicha 
shartnomalar imzolandi. Tolamizga, ayniqsa, to'qimachilik sanoati rivojlanib 
borayotgan Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlari korxonalari katta qiziqish 
bildirmoqda. Uning salmoqli qismi Xitoy, Eron, Hindiston, Pokiston, 
Bangladesh, Janubiy Koreya, Singapur, Vyetnam davlatlariga sotilgani bunga 
misol boTa oladi. Mazkur yarmarka 2010-yilda ham muvaffaqiyatli o‘tkazildi.
Qishloq xo‘jalik mahsulotlarining baholari ma’lum omillar ta'sirida talab 
va taklif muvozanatining buzilishi natijasida o‘zgarib turadi. Masalan, 
qurg‘oqchilik, qahraton sovuq, yogTngarchilikning me’yordan ko‘p boTish va 
boshqa tabiiy ofatlar yuz berishi natijasida biror turdagi qishloq xo‘jalik 
mahsulotini ishlab chiqarish hajmi keskin kamayib ketishi mumkin. 2008-yilda 
mamlakatimizda bahor oylarida yogTngarchilikning ancha kam boTishi 
mamlakatimizda g ‘alla yetishtirishning ancha kamayishi, buning natijasida esa 
bug‘doy, sholi kabi mahsulotlaming bahosi ko‘tarilishiga olib keldi. 2007-yilda 
qishning juda sovuq kelishi esa mamlakatimizda uzum, anor, xurmo kabi 
mahsulotlami yetishtirishning kamayishiga olib kelgan edi. Bu esa ulaming 
bahosiga o‘z ta'sirini ko'rsatmasdan qolmaydi. Xuddi shunday holatni jahon 
bozorida ham kuzatish mumkin. Bu esa mamlakatimizga chetdan olib 
kelinadigan qishloq xo‘jalik mahsulotlarining bahosi keskin oshishiga olib 
kelishi, mamlakatning oziq-ovqat xavfsizligiga salbiy ta'sir ko‘rsatishi 
mumkin. Shuni e'tiborga olgan holda mustaqillikning ilk davridan boshlab 
hukumatimiz tomonidan o‘zimizni eng muhim oziq-ovqat mahsulotlari bilan 
toTiq ta’milashga qaratilgan tadbirlar amalga oshirib kelinmoqda. Bunda 
Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi bilan qabul qilingan Don mustaqilligi 
dasturi, qishloq xo'jalik ekinlari tarkibining takomillashtirilishi, oziq-ovqat 
mahsulotlari yetishtirishni ko‘paytirish bo'yicha qabul qilingan me'yoriy
233
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

hujjatlar hamda ular asosida amalga oshirilayotgan tadbirlami alohida ta'kidlab 
o‘tish lozim.
Turli omillar ta’sirida jahon bozorida bug'doy bahosi keyingi yillarda 
oshib bormoqda. 2007-yiIning 28-avgust holatiga dunyo bo‘yicha bug'doy 
bahosining 
0
‘sishi O'zbekistonda 117 foiz, Avstraliyada 123,3 foiz, AQShda 
154,4 foiz, Yevropa Ittifoqida 164,3 foizni tashkil etgan (11.4-chizma).
r 
» 
•' ,v;' ’^>Sj
2007-yilning 28-avgust holatiga dunyo bus’doy bozorida 
■
j j j.,- 
i 
I' inirxlarning o'sishi, % 
1 , ■
'
O 'zbekiston
' ■
j 
A vstraliya
AQSh
Y evropa ittifoqi
G erm aniya
' 
.1." "■■■ 
.:■ 
I ’ ! ■"■■Vv
i 
• '
l l 1 7
' 
i>-
'■ ■
■
■'
■
 r.
;
■
.'. ■• ■'•,' 1 ■
■
v
1123,3
■
’■
' ■/. ■
►
' ■
■ f
11 5 4 ,4 .
1164.3 
"
rl 
' ‘ V
■ i * .
-. , , ■.
■
Vlk'
l l f i W
- M
'.'is '. v '4
‘
/ J ' i ' 4 s *, 
•> 
" v