Uygarlik tariHİ Server Tardlli
Yüklə 1,37 Mb.
|
Parti, özellikle 1969'dan sonra gençliğe büyük önem verdi. Hazırladığı özel programda gençliği, kurmak iste diği düzenin ana hazırlayıcısı saydı. Halk arasında ve ba sında üyelerine komando adı verilen gençlik kollarını (Ülkü Ocakları) kurdu. Bu gençleri silahlı eğitimden ge çirdikten sonra parti hizmetinde kullanmaya başladı.
Partinin, zaman zaman adı değiştirilen bu "yan kuru luşları", terörün başta gelen öğeleri olacaktır. 1973 seçimlerinde oy sayısını % 3'ten (1969) % 4'e çıka ran MHP, 1977 seçimlerine değin, Parlamento'da üç mil- letvekilince temsil edilmiş; bu seçimlerde ise temsilci sayı sını 16'ya çıkarmıştır. 1965'ten sonra grafiği gitgide yükselmeye başlayan te rörün içinde yer alan MHP, özellikle 1977 seçimlerinden sonra sağ terörün başta gelen odağı olmuş; düşüncesi, ör gütlenmesi ve eylemi bakımından, faşist bir parti niteliği ni -kuşkuya hiç yer bırakmayacak biçimde- ortaya koy muştur.
1975 yılından başlayarak, Türkiye'de, sağ kanat partile rin -birkaç istisnasıyla- aralarında birleşip bir hükümet kurmaları dikkatleri topluyor. Gerçekten, CHP-MSP Ko- alisyonu'nun bozulmasından sonra -DP dışında kalan- dört sağcı parti (AP, CGP, MSP, MHP), "Milliyetçi Cep he" adı altında bir hükümet kurmuş; aynı ortaklık 1977 seçimlerinden sonra yinelenmiş; son olarak, 1979 Ekim se çimlerinin ertesinde AP'nin kurduğu hükümet, MHP'ce "kayıtsız şartsız" ve MSP'ce -"kerhen" de olsa- sonuna değin desteklenmiştir. "Komünizmle mücadele" gerekçesinin yanı sıra, "is tikrarlı hükümet" kurma gerekçesine de dayanan bu or taklıklar, çeşitli bakımlardan, üzerinde önemle durulması gereken bir olaydır. - Önce şu noktayı belirtelim: "İstikrarlı hükümet" so runu, Türkiye'de, genel olarak burjuva iktidarının gelip dayandığı noktaya ilişkindir. Türkiye, artık Batı'daki bir çok ülke gibi istikrarsız, güçsüz hükümetler dönemine girmiştir. Nedeni de, "sosyal yapıda"dır bunun. İktisadi ve sosyal sorunlara, artık, kapitalizm çerçevesinde ve bur juva iktidarlarınca geçerli ve sürekli bir çözüm getirileme mektedir. Üstelik, geri ve dışa bağlı kapitalizmin yarattı ğı sorunlar gittikçe büyüyor ve büyüyecek; dar boğazlar daha da daralıyor ve daralacak. Genel bir deyişle, Türki ye'de üretim güçleriyle üretim ilişkileri çelişkisi keskinle şiyor. Ve bunun sonucu, halk kitlelerinin ve işçi sınıfının mücadelesi hızlanıyor, yayılıyor. İstikrarsız hükümetlerin birinci nedeni bu. Sermaye sınıfları arasındaki çekişme ve sürtüşmelerin yarattığı "iktidar boşluğu", istikrarlı ve süreli hükümetle rin kurulmasını önleyen bir ikinci neden. - Aslında, sağ kanatta böyle bir birleşmeyi, başta bü yük sermaye çevreleri istemektedir. Bunun gibi, kapita lizmin dünyanın üçte birini sosyalizme kaptırarak daral mış olan alanının daha da daralmasını ve bu arada Türki ye'nin sola kaymasını önlemeye kararlı Amerika da böyle bir birleşmeyi ister. Sağ kanattaki bütünleşmenin ilerde daha da yoğunla şacağı bir gerçektir. Gelişmelerin, sağcı partileri tek bir parti çatısı altında birleşmeye götürmesi de uzak bir olası lık değil. Egemen sınıfların kendi içindeki sürtüşme ve çe kişmelerin temel, uzlaşmaz çelişkiler olmadığım da unut mamak gerekir. AP, MSP ve MHP arasındaki ayrımlar ke sin ve derin değildir. "Komünizmle mücadele", "mukad- desatçılık" ve "ırkçılık" arasında uzlaşamayacak ne var dır? Böylece, egemen sınıfların birbirinden ayrı görünen eğilimleri, giderek bir potada eriyip kaynaşarak daha açık ideolojik ve siyasal bir bütünleşmeye yönelebilir ya da bi ri ötekilere egemen duruma gelebilir. Önemli olan, böyle bir gelişme karşısında, ilerici de mokrat ve devrimci güçlerin durumu, onların bilinç, ör gütlülük ve gelişme düzeyidir. DAHA ÇOK BİLGİ Abdi İpekçi, Liderler Diyorlar ki (röportajlar), İstanbul, 1969. Kerem Noyan, Faşizmin Yalanları, İstanbul, 1978. Muzaffer Sencer, Türkiye'de Partilerin Sosyal Temelleri, İstan bul, 1971. Erdoğan Teziç, Siyasi Partiler (Partilerin Hukuki Rejimi ve Tür kiye'de Partiler), İstanbul, 1976. Tarık Zafer Tunaya, Türkiye'de Siyasi Partiler, İstanbul, 1952. SAĞ, MİLLİYETÇİLİKTEN NE ANLIYOR? Ağızlarda en sık dolaşan etiket olarak en sık kullanılan "Mil liyetçilik" kavramını alalım. Hepsi milliyetçidirler ama, hepsi nin milliyetçiliği aynı mıdır? Adalet Partisi, milliyetçiliği, eskiden beri bir "Kalkınma coş kunluğu" ve kalkınmada aranması gereken bir "Milli heyecan" olarak almıştır. Barajlar, yollar yapıldıkça, fabrika bacaları yük seldikçe, Türk ulusu da yükselecektir. Kalkınmanın özel giri şimle gerçekleştirilmesi ve kullanılan yöntemlerin özel çıkarlara yaraması bu heyecanı azaltmaz, tersine artırır. "Her mahalleye bir milyoner" felsefesidir bu. Adalet Partisi'nin milliyetçiliğinde bir yabancı düşmanlığı, içteki azınlıklara karşı bir burukluk, toplum adına devleti ön plana çıkarma yönünde bir eğilim bu lamazsınız. Ama bütün bunlar, Milliyetçi Hareket Partisi'nin milliyetçiliğinde vardır, hem de fazlasıyla vardır. Coşku, Türki ye sınırlarını aşar, uzaklardaki bir "Büyük Türkiye" hayaline ulaşır. Disiplinli toplumculuk, nerdeyse sermaye düşmanlığı na kadar varan bir planlı devletçilikle karışıktır. Yine bu anla yışa göre Türk, kendine dönüp titreyince, azınlıklara da piliyi pırtıyı toplayıp gitmek düşecektir. Aynı çelişkileri Cumhuriyetçi Güven Partisi'nin ya da Milli Selamet Partisi'nin milliyetçilik anlayışlarını deştiğiniz zaman da görürsünüz. CGP, Cumhuriyet Halk Partisi'nin eski sağ ka nadı olarak, hâlâ modası biraz geçmiş Kemalizm anlayışının etkisindedir. Kemalizm'i, ileriye dönük biçimiyle değil de kuru lu düzeni sürdürmeye yarayacak biçimiyle benimser. Hatta, da ha da ileri giderek, onu sol düşmanlığı için rahatça kullanılabi lecek bir silah haline getirmiştir. Ama CGPTilerin "Atatürk Mil liyetçiliği" dedikleri şey bile, MSP'nin "Milli görüş"ünden fer sah fersah uzaktır. Orada, din ve dolayısıyla "Ümmet" düşün cesi ön plana geçer. Milliyetçilik, bu anlayışla bağdaşabildiği öl çüde vardır. Onunla çatışmaya başladığı andan itibaren, MSP de milliyetçilikle külahları değiştirmeye hazırdır. Milliyetçilik konusundaki nüansları, hatta nüanstan da öte ye, bir çatışma noktası olarak ortaya çıkan başkalıkları daha ar tırabilirsiniz. Bunlar daha da artabileceği içindir ki, Cephe partilerinin ko nuyu öbür ucundan alıp "Anti"ler üzerinde, "Olumsuzluklar" çevresinde bir yakınlaşma aramalarından daha doğal bir şey olamaz. Başka bir deyimle, milliyetçiliğin tanımlanması konu sunda vakit kaybedeceklerine, "Sola karşı olmak"la işin için den çıkmaları daha kolaydır. ...Birbiriyle çatışmamak için bir şey "yapmak"tan kaçınan ve sadece "karşı olmak"la yetinen partilerden kurulu bir Cephe, "so la karşı siper kazıyorum" derken, kendi çukurunu da kazmış olur. (Mümtaz Soysal, "Cephe Gerisi", Milliyet, 3 Mayıs 1975) SORULAR
SOSYAL DEMOKRASİ 14 Ekim 1973 ve -onu izleyen- 9 Aralık seçimlerinde el de ettiği umulmadık sonuçlar, Cumhuriyet Halk Parti- si'nin yapısı, nereden nereye geldiği, ne gibi bir sınıfsal değişme geçirdiği ve bugün de hangi sınıfların temsilcisi olduğu sorularını gündeme getiriyor. Gerçekten de, 1950, hele 1960 sonrasında hız kazanan kapitalist gelişme, en çok CHP'yi etkilemiş görünüyor. 1923'ün Halk Fırkası, 1943'ün Cumhuriyet Halk Partisi ve 1972'nin yeni CHP'si -aynı çizginin devamı olmakla birlikte, sınıfsal dayanakları bakımından- birbirinden ol dukça farklı siyasal kuruluşlardır. Bu farklılık, doğrudan doğruya, toplumun geçirmekte olduğu ekonomik ve sos yal değişmeye bağlıdır. CHP'nin doğuşu Halk Partisi'ni, 1923'te Atatürk, "bir sınıfın değil bütün ulusun partisi olacağı"nı bildirerek kurdu. Bu ülkenin teme linde, Türkiye'de farklı sınıfların var olmadığı görüşü yatı yordu. Ama, sosyal gerçek bu muydu? Halk Fırkası, gerçek ten de bütün bir ulusun partisi miydi? Olabilir miydi? Halk Partisi'nin kuruluşundaki sınıf dayanaklarının in celenmesi, aslında Türkiye'de 1908'lerde başlayan ve 1923'te gelişen "burjuva demokratik devrimi"nin ince lenmesi anlamına gelir. Burada son derece önemli olan bu konuyu bir yana bırakarak, Kurtuluş Savaşı'nm ve 1923 hareketinin -kendine özgü koşullar içinde gerçekleşen- bir "burjuva demokratik devrimi" olduğunu söylemekle yetinelim. Ancak, 1923 burjuva demokratik devriminin mutlaka belirtilmesi gereken tarihsel özelliği, devrimin temel sınıfı olan burjuvazinin güçsüzlüğüdür. Burjuvazinin bu tarihsel güçsüzlüğü, asalaklığı ve ba ğımlılığı, devrimin fiilî gücü haline gelen küçük burjuva bürokratlarına, asker-sivil aydınlara ulusal burjuvazinin görevlerini de yüklemiştir. Böylece Halk Partisi, -ana çizgileriyle- güçsüz burjuva zinin ve onun güçsüzlüğü yüzünden burjuva demokratik devriminde burjuvazinin görevlerini üstlenmiş olan kü çük burjuva bürokrat kesiminin siyasal örgütü olarak doğmuştur. Hdlk l’artisi'nin ideolojisi, devrimin yapısına uygun olarak bir "burjuva ideolojisidir": Halk Partisi'nin altı okunu oluşturan ilkeleri yani cumhuriyetçilik, laiklik, milliyetçilik, inkılapçılık ve -özel koşulların zorunlu so nucu olan- halkçılık ve devletçilik, devrimini gerçekleş tirmeye çalışan burjuvazinin klasik ilkeleridir. Halk Partisi, bu sınıfsal yapısıyla, 1950'lere -hatta bir ölçüde- 1970'lere değin, ikili bir dengeyi içinde barındır mıştır: Bir yanda, ulusal burjuvazinin görevlerini yükle nen bürokrat küçük burjuva kesimi, öte yandan uluslar arası kapitalizmle bütünleşmekte ve komprador burjuva zinin yerini almakta gecikmeyen dışa bağımlı burjuvazi. Halk Partisi'nin tarihindeki, "Terakkiperver Cumhu riyet Fırkası" (1924) ve "Serbest Fırka" (1930) muhalefet leri, dışa bağımlı büyük sermayenin, ulusal burjuvazinin görevlerini yüklenen küçük burjuva bürokratlarına karşı tepkisinin ve iktidara ağırlık koyma mücadelesinin ör nekleridir. Kısaca özetlenecek olursa, Kurtuluş Savaşı ve sonrası -genel çizgileriyle- bir burjuva devrimi olarak nitelenme- lidir. Cumhuriyet döneminin bütün uygulamaları, burju vaziyi güçlendirmeye ve kapitalist toplumu kurmaya yönelmiştir. 1930 sonrasının iç ve dış koşullarının zorladı ğı bir uygulama olan "ekonomik devletçilik", yani "devlet kapitalizmi" de güçsüz burjuvaziyi güçlendirmeyi, yerli sermaye için koruyucu bir şemsiye görevini görmeyi amaçlamaktadır. İktidardan muhalefete II. Dünya Savaşı ve sonrası, Türkiye tarihinde olduğu gibi, CHP tarihinde de bir dönüm noktasıdır. Savaşın baş ladığı yıllarda, CHP ve iktidar içindeki ikili denge varlığı nı sürdürmekle beraber, devletçi kanadın siyasal ağırlığı ve etkinliği tartışılmaz. Ancak, II. Dünya Savaşı'nın sonu na doğru -özellikle savaş koşullarının gerektirdiği- ola- ğanüstü önlem ve sınırlamalar, CHP'ye karşı hoşnutsuz luğu artırmıştır. Savaş yıllarında ortaya çıkan spekülatif servetler, karaborsa kârları, kapkaççı sermayeler, küçük burjuva köktenciliği ve CHP'nin devletçiliği karşısında güçlü bir cephe oluşturmuştur.
Genel çizgileriyle burjuvazinin siyasal örgütü olan CHP içinde, uzun süreden beri devam eden ikili yapı, 1945'te artık çatlama noktasına gelmiştir. Demokrat Par ti, işte bu çatlamanın sonunda, dışa bağımlı büyük ticaret sermayesinin ve toprak sahiplerinin temsilcisi, siyasal ör gütü olarak doğar, gelişir ve 1950'de iktidara gelir. iktidara geldikten sonra, büyük sermayeye ve toprak sahiplerine borçlarını -bol bol- ödeyen DP, -daha önce anlattığımız nedenlerle- 1960'ta, 27 Mayıs hareketiyle ik tidardan indirilir. 27 Mayıs hareketini izleyen günlerde, artık planlı ve sa nayiyi ön sıraya koyan bir kapitalistleşmeden yana olan sermaye kesimi, CHP'nin -İnönü'nün başkanlığında- ye niden ağırlık kazanmasına engel olmadı. Böylece, bir yan dan küçük burjuva bürokratlarını tatmin etmiş, öte yan dan da kırk yılın sermayeye yontan "devletçi" si İsmet Pa- şa'yı bu kez de tekelci kesimin planlı gelişmesinin vasisi durumuna getirmiş oluyordu. Giderek CHP, 1960 sonra sında -ve en son arınmanın gerçekleştiği 1972'ye değin- bürokrat küçük burjuvazinin, öteki bazı küçük burjuva kesimlerinin ve "sanayiciliği ağır basan" bir bölüm te kelcinin partisi oldu. 1960-1970 arası, istatistik verilerin büyük bir açıklıkla gösterdiği gibi, sanayinin tarım ve ticarete üstün geldiği; sanayi çıkarları ön plana geçerken, tarım çıkarlarının ve bir bölüm ticaret çıkarlarının zedelendiği, kemirildiği bir dönemdir. Bu dönemde ekonomide sanayi kesiminin pa yı artarken, uluslararası tekelci kapitalizmin ortağı tekelci kesimin zorunlu yeğlemesi de sanayi doğrultusunda ol muştur. 1965 seçimlerine doğru İsmet Paşa'nm "ortanın solu" sloganını atması, bir yandan Türkiye İşçi Partisi oylarını bölmek için bir taktik olarak görülebileceği gibi, sanayiye yönelen tekelci kesimin uzun vadeli siyasal çıkarlarının gerçek güvencesi olabilecek bir sosyal demokrasi adımı olarak da görülebilir. "Ortanın solu" sloganının parti için de yarattığı büyük çalkantıya ve gruplaşmalara karşın, büyük sermayenin CHP içinde kalan sözcüleri partiyi terk etmek gereğini duymamışlar, hatta "ortanın solu" sloga nını savunmuşlardır. 1970'ler, sanayiye yönelen büyük sermayenin yeni bu nalımlarla karşı karşıya olduğu bir dönemdir. Tekelci ke sim, bir yandan öteki sermaye kesimlerine karşı, öte yan dan da 1961 sonrasının -görece- demokratik ortamından yararlanarak gelişen ve bilinçlenen işçi sınıfına, yoksul köylülüğe, küçük burjuvazinin bürokrat ve teknokrat bö lümlerine karşı iktidarını pekiştirmek zorundadır. Bu zor luğun sonucu olan 12 Mart olayı ve sonrası, CHP içinde ki en büyük dönüşüme yol açmıştır.
getirir böylece. Ve -İnönü de idinde olmak üzere- büyük sermayenin temsilcileri partiyi terk ederler. CHP, bugün hangi sınıfların temsilcisidir?
12 Mart sonrasının ve üç yıllık olağanüstü dönem uy gulamasının koşullarından da yararlanarak, -o sıralarda kendi siyasal örgütlerine sahip bulunmayan ve hızla bi linçlenmekte olan işçiler başta olmak üzere- bütün de mokratik güçlerin ve tekelciliğe karşı kesimlerin oyları nı da toplamayı bilmiştir. En fazla oy aldığı ya da oy artır dığı bölgelerin incelenmesi bu yargıyı doğrulamaktadır. CHP nedir, ne değildir? Programına bakılırsa, CHP ne işçi sınıfı ideolojisini be nimsemiştir, ne de dünya görüşü sınıfsal bir mantığa otu rur. Bilimsel sosyalizm ile CHP arasındaki kesin sınır böy lece oluşur. CHP, "sosyal demokrat" olmak sayındadır ve "Sosya list Enternasyonal"e üyedir. Ne var ki, Batı'daki sosyal de mokrat partilerden ayrı nitelikleri vardır CHP'nin. Batılı sosyal demokrat, çağımızda tekelci kapitalizm ile bütün leşmiştir. Programında kapitalizme karşı "demokratik devrim" den söz açan CHP gibi bir örgütle, Batılı sosyal demokratlar arasında derin bir çelişki vardır. CHP'nin çıkmazı buradadır! Böylece, Türkiye'deki demokratik sol parti emperyaliz min örgütlerine boyun eğdikçe, hem uluslararası kapita lizme bağımlılaşır, hem Türkiye'de komprador kapitaliz miyle bütünleşir; hem programına ve halka ters düşer, hem de "demokratik devrim" yolunda yaya kalır. CHP'nin 22 aylık hükümet deneyimi, bu gerçeği acı bir bi çimde gözler önüne sermiştir. CHP, bu çemberi kırabilir miydi? Ne yazık ki, CHP hükümet döneminde, ülkenin içine düştüğü çemberi parçalayacak bir strateji ve taktik sapta- yamamıştır. Parti içi muhalefetin görüşleri ise -"sol kanat- çılar" da içinde olmak üzere- bir türlü berraklaşmamış; sen-ben kavgasından ileriye geçememiştir. Böyle bir or tamda, Ecevit'in kişiliği, yine tek toparlayıcı ağırlık olarak kalmıştır. CEIP için, bugün artık salt birtakım genel doğruları söylemekle kalan bir "orta sol" parti görünümüyle yetin me dönemi sona ermiştir. Bugünkünden çok daha iyisini ve ilerisini isteyen bir Türkiye'de, CHP de dün önerdiklerinden daha sağlıklı, daha tutarlı ve ileri dönük olanları ortaya koyma zorunlu luğundadır. Üstelik, ilk deneyin acılığı açık seçik öğret miştir ki, sözler ve sloganlar da bazen tek başına hiçbir an lam taşımayabilirler. Partiler, ancak toplumun "değişime açık" sosyal güçleri ya da sınıfları arasında yaptıkları se çimler, kurdukları bağlantılarla, "çağdaş" ve "inandırıcı" olabilirler. 1970'lerin kanlı arenasında olanlar bitmiştir. Şimdi, bütün bunların arasından, demokratik atılımla- ra ve derlenişlere yönelmiş bir başka CHP'yi yaratma sa vaşına girişilmesi gereken günler başlamıştır. DAHA ÇOK BİLGİ Muammer Aksoy, Sosyalist Enternasyonal ve CHP, İstanbul, 1977. Bülent Ecevit, Ortanın Solu, 7. Bası, İstanbul, 1975. Bülent Ecevit, Sömürü Düzeninde Yeni Aşama, 2. Bası, Ankara, 1980. Bülent Ecevit, Türkiye'nin İktisadi Kalkınmasında Sosyal Adalet ve Demokratik Devletçilik, İstanbul, 1963. OKUMA
TÜRKİYE'DE SOSYAL DEMOKRATLIĞIN ANLAMI Alman Sosyal Demokrat Partisi (SPD) lideri Willy Brandt, CHP Genel Başkanı Ecevit'in gezisi nedeniyle bir demeç vererek iki parti arasında geniş bir işbirliği önermiştir. Brandt'm bu ko nudaki sözleri ilginçtir: Geniş alanlarda benzer amaçlara yönelmeleri, birbirleriy- le bağlar kurup danışmaları, ilerdeki politikalarıyla yönelecek leri yeni biçimler açısından bir işbirliğini geliştirmeleri, her iki parti bakımından yerinde olur..." Alman Sosyal Demokrat Partisi, tarihsel kökleri geçen yüzyı la uzanan bir kuruluştur. Bugün Avrupa'nın çeşitli ülkelerinde, İngiltere, Fransa, İsveç vb, birbirine benzer sosyal demokrat partiler vardır. Bu örgütlerin geçmişleri ve bugünleri arasında ortak yanlar bulunabilir. Ama Ecevit'in CHP'si ile Brandt'ın SPD'si arasında ne geçmiş ne bugün ne de gelecek bakımından bir benzerlik bulunduğunu sanıyoruz. Gerçi SPD ile CHP ara sında bir işbirliği çeşitli açılardan yararlı olabilir ama, işbirliğini yaratan nedenlerde yanlışa düşmemek yerinde olur. SPD, 1860'larda Marx ve Engels'in devrimci ilkelerinden esinlenerek kurulmuştu. Zaman içinde bazen yeraltında, bazen yerüstünde çalışan parti, bir süre sonra devrimci niteliğini yi tirdi. Kapitalizmin yedeğinde ılımlı işlevini sürdürmeye baş ladı. Parlamentoda güçlü bir orta direk olan SPD'nin bugünkü durumu artık belirgindir: Amerika'ya bağlı bir Avrupa kavramında ve yüksek dü zeyde bir kapitalizmde sosyal adaleti gerçekleştirmek... Bazı sivri dilli eleştiriciler, Avrupa sosyal demokratlarının sermaye sınıfının aşırı kârlarından doğan rüşvetle yaşadıkla rını ileri sürerler. Belki insafsız bir suçlamadır bu; ama yeryüzü emekçileri göz önüne alınırsa, Alman işçilerinin burjuvalaştı- ğını söyleyebiliriz. Düşünmeliyiz ki, Federal Almanya'da çöp çülük yapan bir Türkün ücretiyle Türkiye parlamentosundaki bir milletvekili maaşının arasında pek fark yoktur. Bunun yanı sıra Alman Sosyal Demokrat Parti'nin gündeminde şu üç sorun bulunmamaktadır:
|