Uygarlik tariHİ Server Tardlli
Yüklə 1,37 Mb.
|
Tarımda feodal ilişkiler, toprakların bütününe kişi, aile ve sülalelerin sahip olması ya da ortakçılık biçimin de kendini belli etmektedir. Köy envanter etütlerine göre, toprakların bütünü bir kişiye, bir aile ya da bir sülaleye ait köylerin sayısı, top lam köy sayısına oranla % 2'den daha küçük bir rakam dır. Bu oranın en yüksek olduğu iller Doğu ve Güneydo ğu bölgelerinde yer almaktadır. Türkiye'de bu tip köyle rin 700 dolayında olduğu ve bunun da % 70'inin altı ilde olduğu düşünülürse, bu kalıntının % 2 oranında bir ağır lık taşıdığı söylenebilir. Ortakçılık biçiminde tarımsal üretimde bulunan aile lerin sayısına gelince... Köy envanter etütlerine göre, bu sayı 71.077'dir; 1970 tarım sayımı sonuçlarına göre ise, 77.543 aile Türkiye'de ortakçılık yapmaktadır. Bu tür iş letme biçiminin en yaygın olduğu iller Urfa, Diyarbakır, Adana, Adıyaman, Mardin ve Erzurum'dur. Tüm ortakçı aileleri feodal kalıntı varsayarak, 70 bin dolayındaki or takçı ailenin, 3 milyon 800 bin çiftçi ailesi içindeki ağırlığı % 1,8'dir. Ortakçılıkla işlenen tarım topraklarının genişli ği ise, 3 milyon 415 bin dönümdür. Türkiye'de 280 milyon dönüm toprağın tarımsal üre timde kullanıldığı düşünülürse, feodal kalıntıların işle- nen toprak açısından ağırlığının % l'den biraz daha bü yük olduğu görülür. Ayrıca, Türkiye'deki tüm ortakçılık kumrularına feodal kalıntı demek de oldukça güçtür. Sonuç olarak, tarımda feodal kalıntıların % 2 dolayında bir ağırlık taşıdığını söylemek olasıdır. Bu da büyük bir ağırlık demek değildir. DAHA ÇOK BİLGİ
OKUMA
TARIM İŞÇİLERİNİN DRAMI Türkiye'deki tarım işçileri sorunu, o çok sözü edilen toprak reformundan bile belki daha önemlidir. Rakamlar ve gerçekler incelendiğinde, toprak reformundan sağlanacak yararların ekonomi geliştikçe azaldığını görüyoruz. 1923'ün, 1945'in bir toprak reformu çok daha etkili olabilecek ken, günümüzün toprak reformu ancak Güneydoğu'da ve Orta Anadolu'nun bir bölümünde yararlı olabilecek. Toprak refor mundan beklenen sonuçların önemli bölümü, örneğin ağalık düzeninin tasfiyesi, toplumun normal gelişme sürecinde fakat gecikme pahasına gerçekleşebiliyor. Reformun bu sürece kata bileceği hız zamanla azalıyor. Ekonomik gelişme oranında reformun önemi küçülürken, bu na karşılık, tarım işçilerinin sayısı ve önemi -aynı gelişmeden ötürü- hızla artıyor. Tarımdaki makineleşme ve kapitalist işlet- melerin kuruluşu, eskiden kendi küçük toprağında çalışanları ya hut ağaların yanında ortakçılık gibi işler bulanları, bir anda top raklarından ve eski usullerden koparıyor. Onları, emeklerinden başka satacak bir şeyi olmayanların kategorisine dahil ediyor. Bu gelişmeyi rakamlardan izlemek mümkün: 1950 yılında tarım kesiminde bulunan "topraksız" ailelerin sayısı 90.000 olarak belirtilmektedir. Türkiye'nin kapitalistleşme sürecinde hız kazandığı ve tarımda makine kullanımının başladığı 1950'yi izleyen 13 yılda, topraksız ailelerin sayısı % 400 artarak 1963'te 400.000'e ulaşıyor. Aynı rakam, 1969'da 600.000 olarak belirtili yor. Hiç toprağı olmayan bu köylü ailelerine bir de çok az top rağı olup da geçimini ırgatlıkla sağlayanlar eklenince (1963'te 400.000), ülkemizde 1 milyondan fazla köylü ailesinin "tarım işçisi" kategorisine girdiği anlaşılıyor. Gene istatistiklere göre, bu topraksız ailelere her yıl 50.000 aile daha ekleniyor. Tarım işçilerinin sayısal artış oranı da eko nomik gelişme paralelinde büyüyerek 1952'de toplam tarım nü fusunun % 9'uyken, 1963'te % 17'ye, 1968'de % 29'a varıyor... Tarım işçilerinin bu artan önemine karşılık, ekonomik ve sos yal durumları her dönem ihmal edilmiş, haklan hiçe sayılmıştır. Geri kalmış ülkeler edebiyatının "toprağın lanetlenmişleri" deyi mi, bizim tarım işçilerimizin bir bölümü için rahatlıkla kullanıla bilir. Türkiye'nin tarım işçisi, yıllardır, hiçbir güvenliği olmaksızın ağalar ve aracılar tarafından sömürülmüş, perişan edilmiştir. Tarım işçilerinin günümüzdeki sorunları, en basite indirildi ğinde, şu üç noktada özetlenmektedir: asgari ücretlerin sapta nıp fiilen uygulanması; "dayı", "kâhya" gibi deyimlerle tanım lanan aracıların ortadan kaldırılması; tarım işçilerine sosyal güvenliğin sağlanması. Gerçekten, tarım kesimindeki işçi ücretleri görülmemiş ölçü de düşüktür... Mevsimlik tarım işçilerinin yüz binlere ulaştığı bölgelerde, örneğin Çukurova'da emek arzı ile talebin dengesizliği, güçlü bir aracı zümre yaratmıştır. Belirli işler için toprak sahibi adına işçi toplayan bu aracılar, komisyonlarını işverenden alır gözü küp aslında işçi ücretinin % 10 kadar bir bölümüne sahip çık maktadırlar. Şöyle ki, haftalık ücretinde 80 lira alacağı bir du rumda, aracı işçiye 70 liralık ücreti kabul ettirmekte ve aradaki 10 lirayı patrondan almaktadır. Bir milyonluk tarım işçileri kitlesinin sosyal hakkı, güvenliği ise yok gibidir. Tarım işçilerinin bir bölümüyle mevsimlik ve geçici işlerde çalışmaları, dağınık işletmelerde küçük topluluklar halinde bu lunmaları ve güçlü örgütlere yeni yeni sahip olmaları, bu kesi me bir çalışma düzeni getirilmesini zorlaştırmıştır. Önümüzde hazırlıkları yapılan "Tarım İş Kanunu Tasarısı" ise, başarılı olduğu ve uygulama imkânı bulduğu ölçüde tarım işçilerinin sorunlarını bir ölçüde cevaplayacaktır. Tasarı, asgari ücretleri, aracıların yerini devlet kuruluşlarının almasını ve sosyal güvenlik kurallarını bu kesime getirip yerleş tirebilirse, bir milyonluk bir kitlenin dertleri bir oranda azalacak tır. En az toprak reformu kadar önemli olan bir sorun kamu oyunda etraflı şekilde tartışılır ve asıl ilgililerin uyarıları dikkate alınırsa, tarım işçilerinin durumu belki bir ölçüde düzelecektir. "Toprağın lanetlenmişleri", artık bütün dünyada benzeri azalan, yok olan bir insan türüdür. Bu tanımın Türkiye'de hâlâ var olması, geçmişin olduğu gibi günümüzün de sırtına yüklen miş bir sorumluluktur. (İsmail Cem, "Tarım İşçileri", Milliyet, 8 Mart 1972) SORULAR
BÖLÜM III TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE SORUNLARI Türkiye'nin siyasal yaşamının, bugün göze ilk çarpan özelliklerinden biri şu: Demokrasi, siyasal idealler içinde "egemen" olanı. Siyasal tablo, "demokrasi adına" yapılan mücadeleler ve onların doğurduğu sorunlarla dolu. Sınıflı bir toplum olmanın zorunlu bir sonucu olarak ortaya çıkan çeşitli si yasal güçlerin büyük bir çoğunluğu, "demokrasiden ya na" olduklarını ileri sürüyor. Otoriter eğilimler -hatta "12 Mart Rejimi"nde olduğu gibi faşist uygulamalar- siyasal yaşamı zaman zaman karanlığa gömse de, geniş zaman boyutları içinde ele alındığında, Türkiye -gözle görülür biçimde- bir demokratikleşme süreci içindedir. Ne zaman girer bu sürecin içine Türkiye? Ve nasıl gi rer? Bugün hangi aşamasında bulunuyoruz bu sürecin? "Demokratik oyun"un hukuksal kuralları nelerdir? Siya sal yaşamımızda rol almış siyasal güçler hangileridir ve demokrasiyi nasıl bir "yorum"a tabi tutmaktadırlar? Son olarak, Türkiye'de, demokratik mücadelenin ortaya çıkar dığı sorunlar nelerdir? Ve nasıl bir gelecek beklemektedir demokrasimizi? Türkiye'de, demokrasi ve sorunları, aslında II. Dünya Savaşı'ndan sonra siyasal gündemin başına geçer. Ne var ki, gündemi o içeriğe kavuşturan daha önceki geliş melerdir. TÜRKİYE'DE DEMOKRASİNİN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ
Türkiye, demokratikleşme sürecine ne zaman girer? Bu süreci, tarihimiz içinde hayli gerilerden başlatanlar vardır. Örneğin Profesör Bahri Savcı, bu sürecin başlangıcını Ko- çi Bey Risalesi'ne değin götürmektedir.1 Götürülebilir de bir bakıma. Ama, asıl anlamlı çizgiler 19. yüzyıldaki geliş melerin içinde ortaya çıkıyor. 19. yüzyılın Türk toplumu için başta gelen iki özelliği vardır: "Kapitalizm"in girişi ve "Batı kurumları"mn ka bulü. Birbirine bağlı bu iki olay Türkiye'de hemen bütün kurumlardaki değişikliği belirlerken, demokrasinin iktisa di ve sosyal çerçevesiyle tipini de belirler. Bu tarihsel ve sosyal çerçeve içinde demokratikleşme nin, önce anayasacılık hareketleri ile yakın bir ilişkisi var. Anayasacılık hareketleri de, bizde, 19. yüzyılın sonlarına doğru doğar. Bunları, "Batı'daki anayasacılık hareketleri nin birer serpintisi" saymak doğrudur. Ne var ki, sınıfsal temellerden yoksun birer serpintidirler aslında... Gerçekten, Batı'daki anayasacılık hareketleri, o top- lumların temel yapılarındaki köklü bir değişikliğin sonu cu olarak göründüğü, daha açık bir deyişle, burjuvazinin -daha 18. yüzyılda- devlet yönetimine sahip çıkma çaba sıyla ilişkili olduğu halde, Osmanlı İmparatorluğu'nda 19. yüzyılın ikinci yarısında beliren anayasacılık hareketleri böyle sınıfsal bir nitelik taşımıyor. Niçin?
Çünkü, daha önce de belirttiğimiz gibi, Osmanlı İmpa ratorluğu'nun başta iç dinamiği, Batı'daki gibi bir burjuva sınıfının ortaya çıkıp siyasal iktidarı ele geçirmesine engel olmuştur. Başlangıçtaki ıslahat fermanları ve ondan sonra gelen hareketler, daha çok, "bürokrasiden gelen bir avuç insanın" çökmekte olan devleti kurtarmak için düşünebil dikleri ve genellikle Batı'dan aktardıkları çarelerden baş ka bir şey değil. Öyle olunca da, yenileşme hareketleri gi- * Bahri Savcı, "Demokratik Yapı Sorunumuz", Cumhuriyet, 5 Mart 1974. bi, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki anayasacılık hareketleri, giderek "demokratikleşme" çabalan da "halkın dışında" -hatta "halka karşın"- yürütülen yüzeysel birer çaba ol maktan öteye geçememiştir. - Bizde, modern anlamıyla ilk anayasa, 1876 tarihli "Kanun-ı Esasi"dir. Gerçi, Osmanlı İmparatorluğu'nda, 19. yüzyılın ilk yıl larında, hatta 18. yüzyılın sonlarında "ıslahat" ve yenileş me hareketleri başlamış, giderek "meşveret usulü" doğ muş ve bununla ilgili kurumlar ortaya çıkmıştır. Ama bunlar, olsa olsa, mutlak otoritenin, işlerin daha iyi bilen lere danışılarak yürütülmesini sağlayan yardımcı organ larıdır. Ve ne bunlar ne de 1839 tarihli "Gülhane Hatt-ı Hümayunu" ile başlayan Tanzimat döneminin fermanla rı, iktidarı sınırlama niteliğini taşımadıkları gibi, böyle bir amaçları da yoktur. Tanzimat fermanlarının gerisinde asıl zorlayıcı gücün "dış baskı" olduğu da çok açıktır. 1876 Anayasası ile, ilk kez "parlamentolu" bir düzene geçilir. Anayasa, "Meclis-i Umumi" adını taşıyan iki meclisli bir parlamento kurmaktadır. Meclislerden "Heyet-i Âyan'Tn üyeleri, padişahça -ve ömür boyunca görevde kalmak üzere- atanmaktadır. "Heyet-i Mebusan"ın üye lerini ise halk seçmektedir. Ne var ki, "iki dereceli" ve "kısıtlı oy"a dayanan bir seçimdir bu. 1876 Anayasası, "parlamentolu" bir düzen getirmiştir, ama "parlamenter" değildir o düzen: Bakanlar, giderek hükümet, hükümdardan başka kimseye hesap vermek zo runda olmadığı gibi, padişahın durumu da, gelişmiş par lamenter sistemlerde görülen "sembolik devlet başka- nı"nm durumundan çok farklı. Fiilen olduğu gibi hukuk sal bakımdan da, yasamanın ve yürütmenin dizginleri as lında padişahın elinde. Mutlakıyetten meşrutiyete geçil miştir ama, bir yerde sadece bir ad değişikliğidir bu. Osmanlı İmparatorluğu'nda, parlamentolu düzenin -hiç olmazsa biçim bakımından- "parlamenter" bir nitelik kazanması, İkinci Meşrutiyet'in ilanından (1908) sonra gerçekleştirilen çeşitli anayasa değişiklikleri ile mümkün olacaktır. Hükümdarın parlamenter bir düzende görül meyen" yetkileri kaldırılacak, hükümet de, Meclis-i Me- busan'a sorumlu duruma getirilecektir. - Osmanlı İmparatorluğu'nda meşrutiyet denemeleri
Gerçekten, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin toplan masıyla, devlette egemenliğin kaynağı ve kullanılışı ba kımından köklü bir değişiklik olmuştur: Egemenlik mille tindir ve tüm iktidar meclistedir. 2 Nisan 1920'de Ankara'da kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi, yalnızca yasama yetkisini kullanan basit bir parlamento değildir; bütün yetkiler onda toplanmıştır (meclis hükümeti sistemi). Artık, hükümdarlı ve parla- mentolu bir "meşruti sistem" yerine, doğrudan doğruya "meclis üstünlüğü"ne dayanan bir ihtilal yönetimi söz konusudur. 1921 Anayasası, işte bu ihtilalci yönetim biçimini dü zenler. Bu gelişimi, Cumhuriyet'in ilanı tamamlar. Ve meclis hükümeti sistemi ile parlamenter sistemi bir araya getir me çabasında olan 1924 Anayasası gelir arkadan. 1945'lere dek, Cumhuriyet'in siyasal yaşamı "tek parti li" dir. 1945'1 erde, yeni bir döneme girmektedir Türki ye'nin siyasal yaşamı: "Çok partili" düzene geçilmekte dir. Kurtuluş Savaşı sonrasının özel koşullarına göre yapı lan 1924 Anayasası tek partili dönemde rahatlıkla işler. Fakat, 1945'ten sonra ağır bir yük altına girer Anayasa: "Çok partili" bir düzene çerçevelik edecektir artık. Bunun için birtakım değişiklikler geçirmesi gerekirdi; onlar da yapılmamıştır. Böylece, çok partili dönemde, anayasanın aksaması ka çınılmazdı. Nitekim öyle oldu. Tek partili paşamdan çok partili yaşama II. Dünya Savaşı ertesinde, Türkiye'nin iktisadi ve sos yal tablosu hayli ilginçtir. Siyasal iktidar, Cumhuriyet'in ilk yıllarından beri asker-sivil bürokrat kadroların elin dedir. Ne var ki, o yıllardan bu yana -bir ölçüde- burjuva laşmış olan bu kadrolar -daha önce de belirttiğimiz gibi— toplumda çeşitli sınıf ve zümrelerin muhalefeti ile karşı karşıyadır: Başta, ticaret ve maliye burjuvazisi olmak üzere, eşraf ve toprak ağaları muhalefet etmektedir. Daha önemlisi, küçük memuru, işçisi ve fakir köylüsü ile büyük halk yığınları memnun değildir iktidardan. Bu tepkilere, II. Dünya Savaşı sonlarında totaliter rejimlerin yıkılışı ve demokrasinin üstünlüğü de eklenir. İç ve dış zorunluluklar, tek partili dönemden çok parti li döneme geçişi gerektirmektedir böylece. Ve "ideolojik" bir engel de yoktur buna Asker-sivil aydın bürokrasinin bir siyaset felsefesi olarak kabul ettiği, devlet-toplum iliş kilerinde de uyguladığı "Kemalizm" bu geçişe engel de ğildir. Aslında Kemalizm, pozitivist, laik, milliyetçi ve anti- emperyalist niteliklerinin yanı sıra, "çok partili demokra si" ye de inanıyor. Cumhuriyet'in ilk yıllarından başlaya rak bir "tek parti" yönetimine gidilmişse, toplum düzeni ni değiştirmek için gerekli görülmüştür de ondan bu. Yoksa asıl amaç, çağdaş uygarlık düzeyine varmak, Ba- tı'ya karşın Batı gibi olmak ve Batı'nm en büyük özelliği olan "çok partili demokrasi"ye geçmek. Nitekim, Atatürk daha yaşarken, iki kez denemesi de yapılmış bu geçişin: 1925'te "Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası", 1930'da da "Serbest Fırka" kurulmuş. Ne var ki, her ikisi de başarı sızlıkla sonuçlanan denemeler bunlar. Demokrat Parti'nin doğuşu (7 Ocak 1946) böyle bir or tamda olur ve kısa zamanda gelişir. Halk yığınlarının ge niş ilgi ve desteğini de görse, özünde "halka karşı" bir ha rekettir. Çünkü çıkarları geniş halk kitlelerinin çıkarlarıy la zıtlaşan sınıf ve zümrelerin sözcüsüdür. Dışa bağımlı büyük sermayenin sözcüsü olarak çıkmıştır tarih sahne sine. Ve toplumdaki en geri ve kapitalizm öncesi kesim lerle bağlaşıklığını sağlamlaştırır; onların sömürü ağı için deki geniş halk yığınlarına dayanarak iktidara gelir (14 Mayıs 1950). İktidara geldikten sonra da, sözcülüğünü yaptığı sınıf ve zümrelere borçlarını ödeyerek, Türkiye'yi -yeniden- emperyalizme bağımlı bir ülke haline getirir. Daha baş larda kendisini gösteren ve gitgide yoğunlaşan muhalefe te karşı da tahammül etmemeye başlar. Parti, "demokrat" adını taşımaktadır, ama demokrasiyi de yanlış biçimde yorumlamaktadır. 1924 Anayasası'nın aksayan yönleri de siyasal yaşamın bunalımını yoğunlaştırmaktadır. 1924 Anayasası'nın, çok partili dönemde en çok aksa yan yönleri neler olmuştur? Milli kurtuluş hareketinin meclisli bir yönetim sayesin de başarılması yepyeni bir egemenlik anlayışı doğurmuş, ulus iradesiyle meclisin iradesini birbirine kaynaştıra rak, meclis dışında bir ulusal irade aranmasını olanaksız- laştırmıştı. 1921 ve 1924 Anayasaları -Türk tarihinde ilk kez- "ulusal egemenlik" kavramını, parlamentonun var lığıyla kaynaştırılmış bir biçimde, siyasal felsefesinin te mel kuralları arasına koyuyordu. Böyle bir yorum, tek partili bir yönetimde aksaklık doğurmayabilirdi, nitekim doğurmamıştır. Ama çok partili bir düzende, mecliste ço ğunluğu ele geçiren bir partinin kendisini ulusal iradeyle bir tutması gibi bir sapmaya da yol açabilirdi. Nitekim açtı da... Demokrat Parti, 1950'de, büyük bir çoğunlukla iktida ra gelince, kendi çoğunluğunun iradesini ulusal irade ile özdeşleştirdi ve -aslında ulusal iradenin bir parçasını temsil eden- muhalefete karşı üvey evlat muamelesi yap maya başladı. Böylesine bir zihniyetin egemen olduğu bir ortamda, parlamenter düzenin gerektirdiği ve büyük bir kısmı Meclis içtüzüğünde zaten bulunan davranış kural larının uygulanmasına olanak yoktu. Aslında, Anaya- sa'nın yeni bir yorumla, giderek yapılacak bir değişiklik le, çok partili yeni döneme uydurulması olasıydı. Ve Ana- yasa'da bir değişikliğin gerektiği yıllar da asıl o yıllardı. Ne var ki, Demokrat Parti'nin temsil ettiği çıkarlar, öylesi ne bir yorum ya da değişikliği sürgit önleyecekti. Önledi de... Ve ortam bu olunca, tartışmalar da anayasa sorunları üzerinde toplandı. Ancak, Türkiye'nin sorunları, doğrudan doğruya ana yasa sorunları olmaktan çok, iktisadi ve sosyal yapı sorun larıyla ilgili idi. "Demokrasinin ön koşulları"nı, ancak bu sorunların çözülmesi sağlayabilirdi. Sorunları yalnız ana yasa sorunlarından ibaret saymada -türlü etkenlerin yanı sıra- o yılların siyasal kadrolarının yetersizliği de rol oy namıştır elbette. 27 Mayıs öncesindeki tablo budur.
1959 yılına gelindiğinde Demokrat Parti ve büyük ser maye bir çıkmazın içindedir. Tarım ve ticaret alanlarında çok dar bir kesimin elinde tekelleşmiş sermayenin çıkarla rı dışında kalan bütün toplum kesimleri, başta kapitaliz min 1950 sonrası gelişmesinden gerekli payı alamamış sa nayi kesimi olmak üzere, küçük burjuvazinin bürokrat kesimleri, köylülük, kent orta sınıflan DP'ye cephe al maya başlamışlardır. Muhalefete karşı tahammülsüzlüğü zaten çok daha ön ceki yıllarda başlamış olan DP, son yıllarda çevresindeki muhalefet yoğunlaştıkça daha da tahammülsüz olmuştur. Aldığı önlemlerle sosyolojik anlamda olmasa bile, hukuk sal anlamda "meşruluğunu yitirmeye başlamıştır." Egemen sınıfların içine girdiği bunalıma çözüm, 27 Mayıs 1960 darbesi ile bulunur. 27 Mayıs hareketinin vurucu gücü, bürokrasinin silahlı kanadı, destekçisi ise, genellikle DP iktidarı döneminde uy gulanan ekonomi politikasından en fazla zarar görmüş öteki bürokrat aydın kesimler olmuştur. Bununla birlikte uluslar arası kapitalizmin ve arük sanayiye yönelme eğilimindeki yerli tekelci kesimin darbeye karşı çıküğı söylenemez. 27 Mayıs hareketi, büyük sermayenin kendi iç çelişkilerini çö zümleyebilmesine bir vesile olmuştur. Ama öte yandan, kü-
Bu köktenciliğin, özellikle 1961 Anayasası'nın "ilerici" bir nitelik kazanmasında büyük payı olacaktır. 27 Mayıs'tan sonra, hemen ilk günden başlayarak, Tür kiye, yoğun bir "anayasacılık hareketi"nin içine girer. Ak la ilk gelen yeni bir Anayasa yapmaktır. Bunun için faali yete geçilir. Anayasa'nm yapılması, her şeyden önce bir "bilim işi" sayıldığından, İstanbul'da çalışacak bir bilim kuruluna havale edilir. Daha sonra bir "Kurucu Meclis" toplanır (6 Ocak 1961). Ve çeşitli görüşmelerden sonra, 27 Mayıs 1961 günü yeni Anayasa'yı kabul eder. 9 Temmuz 1961'de halkoyuna sunulan Anayasa'yı halk da kabul eder.
Ve yine 1924 Anayasası'nda olmayan bir "güvenceler sistemi" getirerek... 27 Mayıs'tan 12 Mart'a 1960-70 dönemi tarihimize başlıca iki özelliğiyle geçe cektir:
Bunun bir sonucu olarak da, iç ortakları üstündeki gü cünü artırmak niyetindedir. Tekelci kesim dışında kalan Anadolu burjuvazisinin ve tefeci-tüccar kesimlerin çıkarları ile tekelci sermaye nin çıkarları da çatışmaya başlamıştır. Bu çatışma, 1969 seçimlerinden sonra somut sonuçlarını verir: Aracı-tefeci tüccarlığın temsilcileri Adalet Partisi'nden ayrılarak De mokratik Parti'yi kurarlar. Büyük sermayenin parlamenter iktidarı zaafa uğra mıştır.
Tekelci sermayeyi ve öteki sömürücü kesimleri asıl kaygılandıran nokta da budur. Egemen sınıfların güçlenmekte olan sosyalist harekete ve emekçi uyanışına uygulamakta oldukları politika, bir yandan İsmet Paşa'nm denetiminde bir Ortanın Solu icat ederek sol potansiyeli denetlemek; öte yandan sosyalist ler üzerine gizli açık saldırılar düzenleyerek, sosyalist ha reketi sindirmek biçimindedir. Sosyalistler arasındaki bölünmeler, hareketin henüz işçi sınıfına bütünüyle mal olmamış bulunması, küçük burjuva niteliğinin çeşitli ke simleriyle ağır basması da bu planı kolaylaştırmaktaydı. Ayrıca dünyada o yıllarda yaygınlaşan öğrenci hareket leri ve küçük burjuva terörizmi de, egemen sınıfların işi ni kolaylaştırdı. Yine de, sol hareketin bölünmesi, şiddet eylemlerinin yoğunlaşması, kendisine yeni çıkış yolları ve gelişme olanakları arayan büyük sermaye kesimi için -olsa olsa- bir bahane olmuştur. Türkiye, 1971 yılına, işte böyle bir ortamda girdi. Ortamda bir bunalım vardı. Ama bu bunalım, gerçek te egemen sınıfların bunalımıydı; onların çözümsüzlü ğüydü. 12 Mart Muhtırası, bunalıma bir çözüm getirmek ister. 12 Mart 1971 tarihinde başlayıp 14 Ekim 1973 seçimle rine değin süren ve adına kısaca "12 Mart Rejimi" denen dönem, tarihimize çeşitli özellikleriyle geçecektir. Onları teker teker belirtmenin yeri burası değildir. 12 Mart Reji- mi'nin konumuz yönünden başlıca özelliği, yaptığı deği şikliklerle, 1961 Anayasası'nm, gerçekten demokrat, öz gürlükçü, giderek "sola açık" sistemini altüst etmesidir. Bu değişiklikler, Anayasa'yı kurulu düzenin savunulması için çok daha rahatlıkla kullanılabilecek bir metin duru muna getirir. Özetle, 12 Mart Rejimi, karşı-devrimci güçlerin bü yük fırsatlar yakaladığı bir dönem olmuş, 1961 Anayasa- sı'na karşı olan çevreler, 27 Mayıs'ın sağladığı özgürlük leri kısıtlama olanağı bulmuşlardır. Bununla da yetinil memiş, devrimci güçlerin tasfiyesine girişilerek, rejim, sola kapatılmak istenmiştir. Ama bütün bunlara karşın, toplumun ilerici ve demokrat güçleri, 12 Mart'tan sonra uygulanan "parlamenter faşizm"e direnmesini bilmiş ler; geriye doğru zorlanan çarkı ileriye çevirmek gücünü göstermişlerdir. 14 Ekim 1973 seçimlerine böyle ulaşılmıştır. 1973 seçimlerinin anlamı 14 Ekim 1973 seçimlerinin, Türkiye'nin demokrasi tari hinde birkaç bakımdan özel bir anlamı ve kendine özgü bir yeri vardır:
Bahis konusu uzlaşma, büyük sermayenin çeşitli ke simleriyle küçük köylü, esnaf ve zanaatkârlar arasındaki güç birliğidir. Bu uzlaşmanın çözülmesi, 1960'tan başlayarak, büyük kentlerin tacir ve sanayicilerinin sözcüsü olan AP safla rında bütünleşmiş bulunan oyların parçalanması ve bü yük toprak sahiplerinin partisi olan Demokratik Parti ile küçük üreticilerin temsilcisi olan Milli Selamet Partisi arasında bölüşülmesi biçiminde belirmiştir.
Ama, Ekim seçimlerinin ortaya koyduğu en temel ger çek, halkın büyük bir çoğunluğunun tekelci kapitalist gi dişe karşı olduğu, bu düzenin değişmesini istediğidir. Kitlelerin sınıfsal bilinci daha da gelişmiştir. CHP-MSP ortaklığından MC ortaklığına 14 Ekim 1973 seçimleri CHP'nin büyük zaferi ile sonuç lanmıştı ama, parti yalnız başına bir hükümet kurabilmek için Millet Meclisi'nde yeterli çoğunluğu sağlayamamıştı. İster istemez bir başka partiyle ortaklığa gitme zorunlulu ğu vardı. Ve öyle oldu: CHP-MSP, ortaklaşa hükümet kurdular. Bu bağlaşıklık, aynı zamanda, Cumhuriyet'in başların dan beri süregelen bir "tarihsel yanılgı"nm da sonunu ge tiriyordu. CHP-MSP ortaklığının iç politikadan çok dış politikada birtakım başarılı gelişmelerin kapısını açtığı söylenebilir. İç politikada "düşünce özgürlüğü" açısından "liberal" bir hava eserken, o tarihlere değin -bir başka "tarihsel yanıl gının sonucu olarak- sırtımızı çevirdiğimiz "Üçüncü Dünya"ya doğru da güler bir yüzle bakmaya başlar. Özellikle İslam ülkeleri, bu yeni ilginin merkezini oluş tururlar. O tarihlere değin, Türkiye, Batı'nın dümen suyunda bir dış politika izlemiştir. Kemalist dış politikanın bütü nüyle zıttı olan bu politika, Türkiye'yi, İslam ülkeleri, gi derek Üçüncü Dünya önünde bir yalnızlığa iterken, ba zen en haklı göründüğü durumlarda bile, onun elini ko lunu bağlar hale getirmiştir. "Kıbrıs sorunu" bunun acı bir örneğidir. İşte CHP-MSP ortaklığı, bu olağanüstü karmaşık soru na bir çözüm getirme girişiminde bulunan tek iktidar ol muştur. O soruna kalıcı bir çözüm getirilememiştir belki, ama dış politikada Batı'ya bağlı "teslimiyetçi" politikaya bir darbe vurulduğu da gerçektir. Ne var ki, bu başarı, kendisinden çok şey beklenen o si yasal ortaklığın yıkılışının da bir nedeni olmuştur aynı za manda. Bu yıkılışta, MSP'nin sorumsuz davranışlarının büyük payı olmakla beraber, CHP'nin kısa vadeli hesap larının ağır bastığı da bir gerçektir. Daha açık söylemek gerekirse, CHP, Kıbrıs eylemindeki başarıyı, hemen gidi lecek bir seçimde kendisine parlamentoda çoğunluğu sağ layabilmek için bir koz olarak kullanmak istiyordu. Ne var ki, bir erken seçime gidilemedi, olan da ortaklığa oldu. Siyasal yaşamda, kendi kendisini yok eden ilk ve son iktidar da -herhalde- budur. Sonraki yıllarda terörün tırmanışında CHP-MSP or taklığının bozulmasının büyük sorumluluğu vardır. Nite kim veriler, şiddet olaylarında ölenlerin sayısının 1971'de 22,1972'de 22,1973'te 15,1974'te 37 kişi olduğunu göste riyor. Katillerin devletçe korunduğu mahkemelerce sap tanmış olan "Cephe hükümetleri" dönemi başlar başla maz, ölümler yükselecek ve sayıları yüzlere, giderek bin lere ulaşacaktır. Bunun günahı, bir ölçüde CHP-MSP or taklığını sürdüremeyenlerindir de... CHP-MSP ortaklığının yerini, AP-CGP-MSP-MHP or taklığı alır. Bu işe önayak olanların adlandırmasıyla, bir "Milliyetçi Cephe" hükümetidir bu. Ama nasıl bir milliyetçilik? Ve neyin cephesi? Toplumda tüm anti-emperyalist, ilerici, demokrat ve devrimci güçlere karşı düşmanlık üzerine kurulu bir mil liyetçilik, onun cephesi. Yani sahte bir milliyetçilik; gerici bir cephe! Başı çeken partinin, yani AP'nin tekelci sermayenin partisi olması, yalnızca bu ortaklığın niteliğini gösterme ye yeter. AP, üstelik hükümetin kurulmasında hiçbir zo runluluk olmadığı halde, MHP'yi ortaklığa almıştır ve bi lerek almıştır. MHP, o tarihe değin, faşist eğilimleri su yüzüne çıkmış, özellikle -bir bölüm- gençler arasında, -"komando" adı verilen- vurucu güçlerini yetiştirmiş bir partidir. Tırmanı şa hazırdır. Tekelci sermaye bu fırsatı verir ona; çünkü, kendisi de duymaktadır böyle bir gereksinmeyi. Böylece, siyasal tarihimizde -kendine has özellikleri olan- yeni bir dönem başlar: Devlet kadrolarının faşistleş tirilmesi ve terör, en başta gelen özellikleridir bu dönemin. Devlet, üç parti arasında "bölünmüş"tür. MHP'nin payına düşen bakanlıklarda, tam bir faşistleştirmeye gidi lir. Parti, bu bakımdan, özellikle AP elindeki bakanlıkla ra da sızmaktadır. Terör ise, hızla bir tırmanış gösterir. Çünkü devlet içindeki odaklardan yönetilmekte ve ko runmaktadır. Polisin, burjuva devletindeki -görece de ol sa- yansızlığı kalkmıştır. Bu süreç, 1977 seçimlerinden sonra daha da hızlanır. MHP, hükümete ortak olmanın verdiği devlet olanakla rından da yararlanarak, seçimlerde önemli bir kazanç sağlamıştır. Öyle ki, parlamentoda üç üyesi varken, on al tı üyesi vardır bu kez. Yeni bir ortaklığa giderken bu ko zunu kullanacaktır. Seçimlerde CHP yine çoğunluğu kazanamamıştır. Ço ğunluğa dayanacak bir hükümet kurabilmesi için, "kumar borcu olmayan on bir namuslu adam" gereksinmesi var dır. Ama bulamaz! Ve yeni hükümeti gene AP-MSP-MHP ortaklığı kurar. "Milliyetçi Cephe"nin ikinci dönemi başlamıştır. Bu dönem, birincisini -daha geniş boyutlarda olmak üzere- tekrarlar. Devletin işgali akıl almaz ölümlere var mıştır. Terör, -başta MHP olmak üzere- devlet içinde yu valanmış faşist odaklardan kaynaklanmakta ve tırmanışı nı günden güne artırmaktadır. Kişinin en önemli ve doğal hakkı olan "can güvenliği" yalnızca kâğıt üzerindedir. Bir başka yenilik de şu: Bireysel kıyımdan, "kitlesel kıyım"a yönelmektedir terör. Uluslararası mali çevrelerin baskısı da üst düzeydedir. Devalüasyon-enflasyon sarmalı Türkiye'yi boğmaktadır. "Dövize çevrilebilir mevduat" rezaleti, tam bir yağmayı sergilemektedir. Merkez Bankası'nın yerine "Tahtakale" geçmiştir. Ve devlet, en doğal ödemelerini yapamaz duru ma düşmüştür. Öyle ki, dönemin başbakanı, bir gün şunu itiraftan çekinmeyecektir: "Devlet, 75 sente muhtaç du rumdadır." Hiçbir şeye çözüm getiremeyen hükümet yıkılmaya mahkûmdur. Ve yıkılır. Yerine, "sosyal demokrat" parti, CHP geçer. CHP ağırlıklı hükümetten AP azınlık hükümetine CHP, bağımsız birtakım üyelerin yanı sıra, AP'den ay rılan bazı üyelerle Meclis'te çoğunluğu sağlar -ve onların da katılmasıyla- hükümeti kurar. Kendisine büyük "umut'ların bağlandığı bir hükümettir bu. Başta gelen iki sorun vardır ki, ivedi çözüm beklemek tedir: "iktisadi sorun" ve "terör sorunu." İktisadi tablo fecidir. İkinci MC Hükümeti, arkasında gerçekten bir "enkaz" bırakmıştır. Devletin içeriye ve dı şarıya olan borçlan korkunçtur. Paranın değeri büyük bir hızla düşmekte ve fiyatlar alabildiğine yükselmektedir. Yaşam pahalılığı halk kitlelerini kıvrandırıp durmaktadır. Ekonomiyi Batı'ya bağımlı olmaktan kurtaracak birta kım önlemler almak, içeride gelir dağılımını sosyal adalet ölçülerine göre yeniden ayarlayacak ciddi bir vergi refor muna gitmek, ilk yapılması gerekenler arasındadır. Ancak CHP, aslında parti olarak kendi programına da girdiği halde, bunları yapmaz. Daha doğrusu yapamaz. Çünkü, örneğin bir vergi reformuna gitmek istese, hükümette bu na, en başta dışarıdan katılanlar karşı çıkacaktır büyük bir olasılıkla. Umudunu -ister istemez- dışarıdan gelecek "yardım"a bağlar. Batı, o yardımı hem ciddi olarak yapmaz hem de paranın değerinde yeni ayarlamaları dayatır. Arka arkaya birkaç devalüasyonla Türk parasının değeri yeniden dü şürülür. Doğaldır ki, bunlar da enflasyonu körükler ve fi yatlar başını alır gider. Kitlelerde gitgide artan bir hoşnut suzluk, giderek umutsuzluk vardır. Buna, "can güvenliği" sorunu -daha da katmerleşerek- eklenir. Terör tırmanışını sürdürmektedir, ama anlamı gün geçtikçe daha çok ortaya çıkarak... Ecevit Hiikümeti'nin -beceriksiz ve duraksamalı da olsa- attığı adımlarla mas keler düşmüştür. Gerçek "soT'la ilgisi ve ilişiği de olma yan -sözde devrimci- birtakım "maceracı" grupların da katıldığı terörün yanı sıra, terörün asıl kaynağı belli ol muştur artık: Terör, parlamentoda örgütlenmiş, devletin içine yuvalanmış odakların politika aracı niteliğine dön müştür. Ana muhalefet partisinin teröre karşı tavır takın ması da söz konusu değildir; çünkü, en başta o, teröre da yanarak hükümeti düşürme taktiğini sürdürmektedir. Ge nel olarak, muhalefetle terör arasındaki bağ, hayat-memat bağı olup çıkmıştır. Ne yazık ki, "CHP ağırlıklı hükümet", devletin bazı örgütlerine egemen olamamış, terörün kay nağına -gördüğü halde- inememiş, elindeki araçları et kinlikle kullanamamıştır. Daha kötüsü, halkın faşizme karşı bilinçlenmesi, kamuoyunun terör konusunda aydın latılması için bir şey yapmamaktadır. Tam bir aymazlık içindedir özetle. Ya gerçek sol? O da öyle. "Meleklerin cinsiyeti"ni tar tışmaktadır!
Seçim sonuçları, CHP'nin aleyhinedir. Hükümetten çe kilir. Yerine, MHP'nin "kayıtsız şartsız", MSP'nin ise "kerhen" desteklediği AP, hükümeti kurar. Tekelci sermayenin partisi yeniden iktidardadır. AP'nin, hiçbir soruna, getireceği hiçbir çözüm yoktur aslında. Ne ekonomik sorunları çözer ne de terör sorunu nu. Ama bir sorunu çözer: tekelci sermayeyi daha da pa- lazlandırmayı. "24 Ocak Kararları"yla bunu yapar. Bu ka rarlarla, karma ekonomik sistem terk edilerek, 19. yüzyıl kapitalizminin "bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler" ilkesi kabul edilir. İşin faturasını halk kitleleri ödeyecektir. Bunları yaparken, Anayasa kuramlarıyla oynamaktan, giderek alay etmekten de çekinmez. Cumhurbaşkanı seçi mindeki tutumuyla bunu tanıtlar. Olan, demokrasiye olmaktadır... DAHA ÇOK BİLGİ Yavuz Abadan - Bahri Savcı, Türkiye'nin Anayasa Gelişmeleri ne Bir Bakış, Ankara, 1959. Türkkaya Ataöv, Amerika, Nato ve Türkiye, 2. Bası, Ankara, 1969. Niyazi Berkes, İki Yüz Yıldır Neden Bocalıyoruz? İstanbul, 1965. Niyazi Berkes, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Ankara, 1973. İsmail Cem, Türkiye'de Geri Kalmışlığın Tarihi, İstanbul, 1973. Ali Gevgilili, Türkiye'de 1971 Rejimi, İstanbul, 1973. Kemal Karpat, Türk Demokrasisi Tarihi, 1967. Murat Sarıca, Siyasi Düşünce Tarihi, 2. Bası, İstanbul, 1977. Mümtaz Soysal, Anayasaya Giriş, 2. Bası, Ankara, 1969. Kurt Steinhaus, Atatürk Devrimi Sosyolojisi (çev. M. Akkas), İstanbul, 1973. Taner Timur, Türk Devrimi (Tarihi Anlamı ve Felsefi Temeli), Ankara, 1968. Taner Timur, Türk Devrimi ve Sonrası (1919-1936), Ankara, 1971. Tarık Zafer Tunaya, Türkiye'nin Siyasi Gelişmeleri, İstanbul, 1970. OKUMA
Yüklə 1,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|