Узбекистон республикаси олий ва урта

3.3. Don massasining bushlikligi. 
Don massasida bushlikning borligi unda boradigan ko`pgina fizik va fiziologik 
jarayonlarning kechishiga ta`sir ko`rsatadi. Bushliklarda harakatlanadigan xavo 
konvektsiya yuli bilan issiklikni va bug kurinishidagi namlikni uzatadi. 
Donlar orasidagi xavo zaxirasi urug`larning hayot faoliyatini saqlash uchun har 
ishlatiladi. SHunday qilib don massasining bushligi texnik va fiziologik ahariyatga 
ega. 
Don massasidagi bushlik uning ancha xajmini egallaydi. Ma`lumki, naturasi
730 ...820 g/l (0,73-0,82 g/sm3) bo`lgan bugdoy donining zichligi 1,2...1,4 g/sm3 ni 
tashkil qiladi. 
Bushlik - bu don massasining kattik qismlari orasidagi xajmning umumiy 
xajmga bo`lgan nisbatiga aytiladi va kuyidagi formula yordamida aniklanadi. 
%
100
W
V
W
S



(1) 
bu erda:
W - don massasi egallagan umumiy xajm, sm
3
, 
V - don massasi kattik qismlarining xakikiy xajmi, sm
3
.
Bushlik yana boshqa formula yordamida aniklanishi mumkin: 





1
(2) 
bu erda:

- don massasining naturasi; g/sm
3

- donning zichigi; g/sm
3
Don massasining bushligi donning shaklidan, elastikligi, ulchamlari va don 
yuzasining holatidan, miqdoridan, aralashma tarkibidan, massasi, namligi hamda 
omborning shakli va sigimidan bogik. 
3.4. Don massasining sorbtsion xossalari. 
Don va don massasi yaxshi sorbentlar bo`lib, turli xil gazlarni tez yutadi. Don 
massasida kuyidagi sorbtsion holatlar kuzatiladi: 
1. Adsorbtsiya -
yuza bilan yutilish. 
2. Absorbtsiya -
xajmda yutilish. 
3. Xemosorbtsiya -
sorbatlarning sorbentlar bilan
yutilib uzaro kimyoviy reaktsiyaga
kirishi tushuniladi. 
4. Kapillyar kondensatsiiya - buglarning kapillyarlarda yutilishiga
aytiladi. 
Bularning barchasi bir bo`lib, sorbtsiya holati deyiladi. 
Sorbtsiya holatiga teskari bo`lgan jarayon desorbtsiya deyiladi. 
Tekshirishlar shuni ko`rsatdiki, turli ekin donlarining xujayra va tukimalari 
O`RTAsida makro-, mikrokapillyarlar va govaklar mavjud. Mikrokapillyarlar 
diametri 10-3 ... 10-4 sm, mikrogovaklarning esa diametri 10 sm-7 atrofida bo`ladi. 

---

18 
Makro- va mikrokapillyarlarning devorlari donninng aktiv yuzasini tashkil qiladi. 
Hozirgi zamon fiziko- kimyoviy usullari bilan tekshirish shuni ko`rsatadiki, donning 
aktiv yuzasi xakikiy yuzasidan 200000 marta katta ekan,ya`ni