“Uzluksiz ma’naviy tarbiya

2.2 Umumiy o’rta ta’lim tizimida ma’naviy tarbiyani amalga oshirish
37. Umumiy o’rta ta’lim tizimida ma’naviy tarbiya jarayoni o’z ichiga ikki davrni qamrab oladi: birinchi davr — 7 (6) — 10 yoshli davrda — boshlang’ich sinflarda; ikkinchi davr — 11 — 17 yoshli davrda — o’rta va yuqori sinflarda.
38. Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’lim standarti va o’quv dasturlari o’quvchilarda yoshiga mos tayanch ma’naviy-axloqiy fazilat (kompetensiya)lar — Vatanga sadoqat, tadbirkorlik, irodalilik, mafkuraviy immunitet, mehr-oqibatlilik, mas’uliyatlilik, tolerantlik, huquqiy madaniyat, innovasion fikrlash, mehnatsevarlik shakllantiriladi.
39. Boshlang’ich sinflarda inobatga olinishi lozim bo’lgan jihatlar: «Tarbiya» fani orqali o’quvchilarda ma’naviy tarbiya indikatorlari va kompetensiyalarini shakllantirishga xizmat qiluvchi bilim, ko’nikma va malakalarni ta’lim mazmuniga keng singdirish; o’quv fanlari doirasidagi ma’naviy tarbiya indikatorlarini amaliyotga joriy etish, ularni amaliyotda qo’llay olish imkonini beruvchi amaliy mashq va topshiriqlar bilan boyitish (ma’naviy-axloqiy kompetensiyalar); muvaffaqiyatga erishishga intilish motivining shaxs ustuvor xususiyati sifatida mustahkamlanishi; bolaning o’z xulq va faoliyatini ongli nazorat qilishini kuchaytirish; o’zining va atrofdagilarning xulqi, xatti-harakatlariga munosabat bildirish, mehnatsevarlikka o’rgatish; kattalar va tengdoshlari bilan hamkorlik qilishga ijtimoiy motivlarning paydo bo’lishi; bilimlarning kengayishi, chuqurlashuvi, ma’naviy-axloqiy ko’nikma va malakalarning rivojlanishi; o’z xalqining va boshqa xalqlarning an’analari, qadriyatlariga qiziqishning namoyon bo’lishi; ijtimoiylashuv jarayonida talab etiladigan yoshiga mos shaxsiy fazilatlarni shakllantirish; xavfsiz hayot ko’nikmalarini mustahkamlash; kasblar to’g’risida tasavvurlarni kengaytirish, kasbga va mehnatga qiziqtirish; vijdonan mehnat qilish ko’nikmalarini o’rgatish, mehnatning inson va jamiyat hayotidagi ahamiyatini ko’rsatish; muvaffaqiyatga erishish motivlarini kuchaytirish; o’zini-o’zi baholashga o’rgatish; faoliyatda o’zini ko’rsatishga intilishni rag’batlantirish; tengdoshlari bilan ma’naviy-axloqiy munosabatlar tajribasini boyitish;
milliy va umuminsoniy qadriyatlarni o’rganish.
40. Umumta’lim maktablarining o’rta va yuqori sinflari o’quvchilarini ma’naviy-axloqiy tamoyillar asosida tarbiyalashda inobatga olinishi lozim bo’lgan jihatlar: o’smirlik yoshiga xos ichki pozisiyaning paydo bo’lishi; irodaviy sifatlarning namoyon bo’lishi; ijtimoiy faollik, bilishga intilish va o’zini namoyon qilish motivlarining rivojlanishi; faoliyat va muloqot mazmunini belgilovchi shaxsiy qadriyatlar tizimining shakllanishi; shaxslararo munosabatlarning differensiallashuvi, referent guruhlarning paydo bo’lishi; fuqarolik pozisiyasi, o’zi va atrofdagilarga hamda jamiyatga munosabat asoslarining shakllanishi; milliy qadriyatlar, an’analarga hurmatning namoyon bo’lishi; o’zini-o’zi tarbiyalash va shaxsiy sifatlarning rivojlanishi; o’z muammolarini o’zi mustaqil hal qilishga intilish; xavfsiz hayot madaniyati bo’yicha bilim va ko’nikmalarning namoyon bo’lishi; axloqiy, siyosiy dunyoqarash va diniy e’tiqodning shakllanishi; pozitiv ijtimoiy mo’ljallarning oydinlashuvi va ularga erishish yo’lidagi intilishlar; ma’naviy-axloqiy prinsiplarning qat’iylashuvi; ichki his-tuyg’ularga e’tiborning oshishi, emosional munosabatlarning tanlov asosida namoyon bo’lishi; mustaqil hayot uchun zarur ijtimoiy kompetensiya va fazilatlarning odatlarga aylanishi.
41. «Uzluksiz ma’naviy tarbiya» ruknida ota-onalar, pedagoglar, bolalar va o’smirlar uchun darsliklar, adabiyotlar, mediamahsulotlar, ilmiy-metodik qo’llanmalar majmuasini yaratish; davlat ta’lim standartlari, o’quv dasturlari va rejalari asosida o’quvchilarda yoshiga mos tayanch ma’naviy-axloqiy fazilat, kompetensiyalarni shakllantirish. I — XI sinflar uchun «Odobnoma» , «Vatan tuyg’usi», «Milliy istiqlol g’oyasi va ma’naviyat asoslari», «Dinlar tarixi» fanlarini birlashtirgan holda «Tarbiya» fanini joriy qilish.
42. Umumiy o’rta ta’lim muassasalarida tashkil etiladigan to’garaklar faoliyatini «Besh muhim tashabbus» asosida rivojlantirish.
43. Umumiy o’rta ta’lim muassasalarining «Tarbiya» fani o’qituvchilarini tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishning tashkiliy-huquqiy asoslarini yaratish hamda amalga oshirish.
44. O’qituvchilar, ota-onalar, mahalla mutaxassislari uchun ma’naviy tarbiya indikatorlari va tarbiyalash usullari bilan boyitilgan «Fazilatli avlod» va boshqa metodik qo’llanmalarni ishlab chiqish.
45. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida buyuk ma’rifatparvar siymolar merosini targ’ib etishga qaratilgan «O’n ikki oy — o’n ikki alloma» kitobxonlik oyliklarini tashkil etish.
46. Aholi, pedagoglar, jamoatchilik, bolalar orasida uzluksiz ma’naviy tarbiya tizimi samaradorligini o’rganish, baholash va takomillashtirish maqsadida bir yilda ikki marta sosiologik so’rovlar o’tkazish.
47. Maktabgacha va umumiy o’rta ta’lim tizimida uzluksiz ma’naviy tarbiya samaradorligini o’lchash va baholashning ilmiy-metodik texnologiyasini yaratish hamda bir yilda ikki marta o’lchash va «Ma’naviy tarbiya» respublika jamoatchilik kengashida muntazam muhokama qilib borish.
48. Ta’lim muassalarida o’quvchilarni ona Vatanga muhabbat va sadoqat, davlat ramzlariga hurmat ruhida tarbiyalashga qaratilgan tantanali marosimlarning yangi, ta’sirchan shakllarini ishlab chiqish va joriy qilish.
49. O’g’il bolalarda ona Vatanga muhabbat, milliy g’oyaga sadoqat, mardlik, jasorat, fidoyilik, halollik, rostgo’ylik, hojatbarorlik, vijdonlilik, vazminlik, yigitlik g’ururi, or-nomus, mehr-oqibatlilik kabi fazilatlar, tadbirkorlik va oilaparvarlik malakalarini shakllantirishga qaratilgan treninglar dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish.
50. Qiz bolalarda ona Vatanga muhabbat, milliy g’oyaga sadoqat, mehnatsevarlik, jonkuyarlik, oilaparvarlik, ibo, hayo, nafosat, did-farosat, qanoat, vafodorlik, mehribonlik, rahmdillik, kamtarlik, ziyraklik, mehmondo’stlik, bolajonlik, murosalilik, orastalik, saranjomlik, xushmuomalalik, pazandalik kabi malakalarni shakllantirishga qaratilgan treninglar dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish.
51. Har yili bir marotaba «Milliy tarbiya va zamon» mavzusida pedagogik simpozium o’tkazib borish.
52. Teleradiokanallarda tarbiya mavzularida tok-shoular, ko’rsatuv va eshittirishlar, ijtimoiy tarmoqlarda «Tarbiya maktabi», «So’rang! Javob beramiz, o’rgatamiz» ruknida pedagogik chellenjlar tashkil etish.
VII bob. O’rta maxsus kasb-hunar va oliy ta’lim tizimi, ishlab chiqarishda faoliyat ko’rsatayotgan va band bo’lmagan yoshlar o’rtasida uzluksiz ma’naviy tarbiyani amalga oshirish
53. O’rta maxsus kasb-hunar va oliy ta’lim tizimi, ishlab chiqarishda faoliyat ko’rsatayotgan va band bo’lmagan yoshlar o’rtasida ma’naviy tarbiya jarayoni o’z ichiga ikki davrni qamrab oladi:
birinchi davr — o’rta maxsus kasb-hunar va oliy ta’lim bilan qamrab olinmagan, shuningdek, ishlab chiqarishda faoliyat ko’rsatayotgan va band bo’lmagan yoshlar — 17 — 30 yosh;
ikkinchi davr — o’rta maxsus kasb-hunar, oliy ta’lim muassasalarining o’quvchi-talabalari 15 — 22 (24) yosh.
54. O’rta maxsus kasb-hunar va oliy ta’lim bilan qamrab olinmagan, shuningdek, ishlab chiqarishda faoliyat ko’rsatayotgan va band bo’lmagan yoshlarda ular yoshiga mos tayanch ma’naviy-axloqiy fazilat (kompetensiya)lar — Vatanga sadoqat, tadbirkorlik, irodalilik, mafkuraviy immunitet, mehr-oqibatlilik, mas’uliyatlilik, tolerantlik, huquqiy madaniyat, innovasion fikrlash, mehnatsevarlikni rivojlantirish davlat va jamoat tashkilotlarining ijtimoiy hamkorligi asosida maqsadli ma’naviy-ma’rifiy dasturlar orqali amalga oshiriladi.
55. O’rta maxsus kasb-hunar va oliy ta’lim bilan qamrab olinmagan, shuningdek, ishlab chiqarishda faoliyat ko’rsatayotgan va band bo’lmagan yoshlar bilan ishlashda inobatga olinishi lozim bo’lgan jihatlar: kelajakka ishonch, mustaqil fikrlash va qaror qabul qilishni shaxsning ustuvor xususiyati sifatida mustahkamlash; mamlakatda amalga oshirilayotgan islohotlarga daxldorlik tuyg’usini kuchaytirish; vijdonan mehnat qilish, tadbirkorlik, kasbiy-ma’naviy ko’nikmalarni o’rgatish, halol mehnatning inson va jamiyat hayotidagi ahamiyatini ko’rsatish; mustaqil hayotda muvaffaqiyatga erishish uchun innovasion tafakkur, tashabbuskorlik, fidoyilik fazilatlarini rivojlantirish; oilaviy burch, oilada o’zaro ishonch, sadoqat, mehr-muhabbat va hamjihatlikni mustahkamlash malakalarini shakllantirish, ma’naviy barqarorlikni ta’minlash; yoshlar, yosh ota-onalarda farzand tarbiyasi uchun mas’ullik, oilani boshqarish, moddiy farovonlikka erishish uchun zarur bilim, ko’nikma va malakalarni shakllantirish; namunali, ma’naviy uyg’unlikka erishgan, farzand tarbiyasida ibrat bo’la oladigan, ota-onalar roziligiga erishayotgan keng jamoatchilik tomonidan e’tirof etilayotgan yosh ota-onalarni rag’batlantirish; yosh oilalarning hayotda munosib o’rin egallashlariga ko’maklashish, ularning mahallada integrasiyalashuvini qo’llab-quvvatlash, jamiyatning to’laqonli a’zosi bo’lishiga erishish.
56. O’rta maxsus kasb-hunar va oliy ta’lim tizimi o’quv dasturlari, ma’naviy-ma’rifiy rejalari asosida o’quvchi-talabalarning yoshiga mos tayanch ma’naviy-axloqiy fazilatlar — Vatanga sadoqat, tadbirkorlik, irodalilik, mafkuraviy immunitet, mehr-oqibatlilik, mas’uliyatlilik, tolerantlik, huquqiy madaniyat, innovasion fikrlash, mehnatsevarlik rivojlantiriladi.
57. O’rta maxsus kasb-hunar va oliy ta’lim muassasalarida o’quvchi-yoshlarni ma’naviy-axloqiy tamoyillar asosida tarbiyalashda inobatga olinishi lozim bo’lgan jihatlar: ijtimoiy-gumanitar fanlar, ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar orqali o’quvchi-yoshlarda ma’naviy tarbiya indikatorlari va kompetensiyalarini shakllantirishga xizmat qiluvchi bilim, ko’nikma va malakalarni ta’lim-tarbiya mazmuniga singdirish va ularni amaliyotda qo’llay olish imkonini beruvchi amaliy mashq, topshiriq va pedagogik vaziyatlar bilan boyitish; o’quvchi-yoshlarda zamonaviy bilimlarni egallash, media madaniyatni rivojlantirish, ilg’or pedagogik texnologiyalarni amaliyotga joriy etish, xorijiy davlatlardagi ilg’or tajribalarni o’rganishni rag’batlantirish; kasbiy-ma’naviy ko’nikmalarni mustahkamlash, o’zini-o’zi tarbiyalashga o’rgatish; faol fuqarolik pozisiyasini kuchaytirish; ilmiy, ma’naviy-axloqiy, siyosiy dunyoqarash va sog’lom diniy e’tiqodni shakllantirish; baxtli oilaviy hayot, farzand tarbiyasi uchun zarur bo’lgan bilim, ko’nikma va malakalarini shakllantirish; kelajakka ishonch va mamlakatda amalga oshirilayotgan islohotlarga daxldorlik tuyg’usini kuchaytirish.
58. «Fazilatli avlod» ruknida o’quvchi-talabalar, murabbiylar, professor-o’qituvchilar, ota-onalar, vazirliklar va idoralarning ma’naviy-ma’rifiy ishlar bo’yicha mas’ullari uchun o’quv-qo’llanmalar, uslubiy tavsiyalar, ma’rifiy adabiyotlar, media mahsulotlar, ilmiy-metodik qo’llanmalar majmuasi yaratiladi.
59. O’rta maxsus kasb-hunar va oliy ta’lim muassasalarida tashkil etiladigan to’garaklar faoliyatini «Besh muhim tashabbus» asosida rivojlantirish ishlarini amalga oshirish.
60. O’rta maxsus kasb-hunar va oliy ta’lim muassasalari murabbiylari, professor-o’qituvchilari, yoshlar yetakchilarini «Uzluksiz ma’naviy tarbiya konsepsiyasi»ni amalga oshirish maqsadida malakasini oshirish.
61. O’rta maxsus kasb-hunar va oliy ta’lim muassasalari uchun ma’naviy tarbiya indikatorlari va tarbiyalash usullarini ishlab chiqish, uzluksiz ma’naviy tarbiya tizimi samaradorligini o’rganish, baholash va takomillashtirish maqsadida har yili ikki marta sosiologik so’rovlar o’tkazish va natijalarni pedagogik kengashlarda muhokama qilib borish.
62. Maktabgacha va umumiy o’rta ta’lim, o’rta maxsus kasb-hunar va oliy ta’lim tizimi, ishlab chiqarishda faoliyat ko’rsatayotgan va band bo’lmagan yoshlarda uzluksiz ma’naviy tarbiya samaradorligini baholashning ilmiy-metodik texnologiyasini yaratish hamda har yili ikki marta o’lchash va «Ma’naviy tarbiya» respublika jamoatchilik kengashida muhokama qilib borish.
63. Ta’lim muassasalarida o’quvchi-talabalarni ona Vatanga muhabbat va sadoqat, davlat ramzlariga hurmat ruhida tarbiyalashga qaratilgan tantanali marosimlarning zamonaviy shakllarini ishlab chiqish va joriy qilish.
64. Uzluksiz ma’naviy tarbiya tizimi samaradorligini oshirish va takomillashtirishga qaratilgan dissertasiyalar, ilmiy tadqiqotlar va izlanishlarni yo’lga qo’yish.
65. Teleradiokanallarda tarbiya mavzularida tok-shoular, ko’rsatuv va eshittirishlar, ijtimoiy tarmoqlarda tarbiyaviy mavzularda virtual muloqot maydonlarini tashkil etish.
VIII bob. Konsepsiyani amalga oshirishdan kutilayotgan natijalar
66. Konsepsiyaning joriy qilinishi uzluksiz ma’naviy tarbiya jarayonining tizimli tashkil etilishiga, tarbiya sohasining ilg’or innovasion texnologiyalar asosida takomillashuviga, yoshlarning Vatanga sadoqat, tadbirkorlik, irodalilik, mafkuraviy immunitet, mehr-oqibatlilik, mas’uliyatlilik, bag’ri kenglik, huquqiy madaniyat, innovasion fikrlash, mehnatsevarlik kabi tayanch kompetensiyalar bilan mustaqil hayotga kirib borishlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratadi.
67. Oilalar, ta’lim muassasalari, mahallalar va korxonalarda mustaqil fikrlash va qaror qabul qilish layoqatiga ega bo’lgan yoshlarning ma’naviy kamol topishi uchun zarur bo’lgan innovasion ijtimoiy-pedagogik sog’lom va barqaror muhit yaratiladi.
68. Jamiyatda jinoyatchilik, ekstremizm, terrorizm, korrupsiya, firibgarlik, ko’zbo’yamachilik, yolg’onchilik, egosentrizm, axloqiy buzuqlik, oilaviy ajrimlar, mehr-oqibatning kamayishi, «ommaviy madaniyat»ga ko’r-ko’rona taqlid, loqaydlik, begonalashuv, o’zibo’larchilik, farzand tarbiyasida mas’uliyatsizlik, oilaviy qadriyatlar inqirozi, el-yurt taqdiriga befarqlik kabi illatlar keskin kamayadi. Band bo’lmagan yoshlarning hayotda o’z o’rnini topishga, kelajakka bo’lgan ishonchi oshadi. Mamlakat dunyoda raqobatbardosh, boy inson kapitaliga ega bo’ladi.
69. Oila, ta’lim muassasalari, davlat tashkilotlari va nodavlat tashkilotlar, ota-onalarda boy milliy tarbiyaviy merosimiz to’g’risida bilimlar shakllanadi, ularni o’rganish, saqlash, targ’ib qilish, o’rgatish orqali milliy fazilatlarning avloddan-avlodga bezavol o’tib borishi ta’minlanadi.
70. Konsepsiyaning amalga oshirilishi jamiyatda ma’naviy-axloqiy muhitning sog’lom va barqaror bo’lishiga salmoqli hissa qo’shadi.

Xulosa
Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portalida Vazirlar Mahkamasining “Uzluksiz ma'naviy tarbiya konsepsiyasi”ni tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarori loyihasi joylashtirildi.
Hujjat bilan quyidagilar: Uzluksiz ma'naviy tarbiya konsepsiyasi;
Uzluksiz ma'naviy tarbiya konsepsiyasini amalga oshirish bo‘yicha
chora-tadbirlar dasturi tasdiqlanadi.
Quyidagilar Konsepsiyaning asosiy vazifalari etib belgilanadi:
Tarbiya jarayonida uzluksizlik, uzviylik tamoyillariga tayangan holda O‘zbekiston Respublikasida homiladorlik davri, go‘daklar, bolalar va o‘quvchi yoshlarni ma'naviy tarbiyalashning asosiy yo‘nalishlarini belgilab berish;
ma'naviy tarbiyani baholashning ilmiy asoslangan indikatorlarini ishlab chiqish;
aholi, ayniqsa yoshlarning Harakatlar strategiyasini amalga oshirish, shaxsiy baxtli hayot uchun eng zarur tayanch kompetensiyalar bilan qurollantirish;
tarbiyalanuvchilarning yoshi, jinsi, psixologik, milliy va shaxsiy xususiyatlarini inobatga olish; yoshlarda vatanga sadoqat, tadbirkorlik, irodalilik, mafkuraviy immunitet, mehr oqibatlilik, mas'uliyatlilik, tolerantlik, huquqiy madaniyat, innovatsion fikrlash, mehnatsevarlik kabi muhim fazilatlarni go‘daklikdan boshlab bosqichma-bosqich shakllantirish; homiladorlik davridan boshlab 18 yoshgacha davom etadigan uzluksiz ma'naviy tarbiyani amalga oshirishda ota-ona, tarbiyachi, o‘qituvchi va boshqa mas'ullarning o‘zaro samarali hamkorlik o‘rnatish mexanizmini ishlab chiqish va hayotga joriy etish; bola tarbiyasida milliy va zamonaviy pedagogikaning ilg‘or yutuqlaridan samarali foydalanish shakllarini belgilab berish; aholining farzand tarbiyasi bo‘yicha bilimlarini, pedagogik madaniyatini oshirish, uzluksiz ma'naviy tarbiyani jahon tajribasida sinovdan o‘tgan samarali pedagogik texnologiyalari, usullari va amalga oshirish shakllari bilan muntazam tanishtirib borish; ommaviy axborot vositalari, shu jumladan global internet tarmog‘i orqali tarqatilayotgan g‘arazli axborotlar, odob-axloqni yemiruvchi illatlar, yoshlarni zalolatga boshlovchi buzg‘unchi g‘oyalarga qarshi sog‘lom dunyoqarashni shakllantirish;
uzluksiz ma'naviy tarbiyani tashkil etishda davlat tashkilotlari, fuqarolik jamiyati institutlari, ommaviy axborot vositalari va xususiy sektorning hamkorligini samarali yo‘lga qo‘yish.
Dasturda belgilangan tarbiyaviy ishning mavzusi, yo‘nalishi va vazifalari, ma’naviy-ma’rifiy tadbirlarning shakl va metodlari, amalga oshirish mexanizmlari seminar ishtirokchilariga batafsil tushuntirib berildi. Seminarda Uzluksiz ta’lim tizimi konsepsiyalari va o‘quv dasturlarini ishlab chiqishda qatnashgan mutaxassis-olimlar, Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazining hududiy bo‘limlari rahbarlari hamda ta’lim tizimidagi o‘qituvchilar faol ishtirok etdi. Mazkur tadbirning davomiyligini ta’minlash uchun mas’ullar tomonidan istiqboldagi rejalar belgilab olindi.