Va ijtimoiy geografiyasi

Balandlik shkalasi
(m)
0
200 500 1000 3000 5000 dan ortiq
Daryo va kanallar
Ko‘l va suv omborlari
Botqoqlik va sho‘rliklar
Qumliklar
Qo‘riqxonalar
Mineral suv buloqlari
SHARTLI BELGILAR
Toshko‘mir
Qo‘ng‘ir ko‘mir
Neft
Neft va tabiiy gaz
Tabiiy gaz
Volfram
Mis
Polimetall
Oltin
Kumush
Grafit
Osh tuzi
Marmar
Kaliy tuzi
Sulfat tuzi
Ohaktosh
Qum-shag‘al materiallari
Sement xomashyosi
Granit
S H A R T L I
B E L G I L A R
TOSHKENT
Namangan
Farg‘ona
Guliston
Jizzax
Samarqand
Muborak
Qarshi
Boysun
Termiz
Buxoro
Navoiy
Nurota
Aydarko‘l
Urganch
Nukus
Zarafshon
Sariqamish k.
Orol
dengizi
60°
64°
68°
72°
40°
44°
0
100 km
Andijon
56°

---

12
Baland tog‘larning yonbag‘irlarida, past tog‘larning tepa qismida 
yay-
lov mintaqasi
mavjud. 
Yaylov mintaqasida yilning ko‘p qismida havo sovuq, yer ustini qor qoplab 
yotadi. Yoz qisqa bo‘lib, yog‘in ko‘p yog‘adi. Yaylovning qulay joylaridan 
chorvachilikda foydalaniladi.
Suv boyliklari.
O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi, sanoati va aholisini suv 
bilan ta’minlashda tog‘lardagi qorlar asosiy suv manbayi xizmatini o‘taydi. 
O‘lkamizdagi daryolarning deyarli hammasi tog‘lardan boshlanadi. 
Daryolardagi yillik suvning 70–95 foizi 3–4 oy davomida bahor oy-
lariga va yoz boshiga to‘g‘ri keladi. Daryo suvlari barpo etilgan 
suv 
omborlari
ga yig‘ilib, yil davomida tejab sarfl anadi. 
Oqar suvlarni ifl oslantirmaslik uchun sanoatda hamda maishiy-kommunal 
xo‘jalik foydalaniladigan suvlar tozalab chiqariladi. O‘zbekistonda suv tabiiy 
boylikgina emas, balki milliy qadriyat ham hisoblanadi.
Daryolarimiz sug‘orishdan tashqari, elektr energiya manbayi sifatida ham 
katta ahamiyat kasb etadi. Endilikda daryolarga qurilgan GESlardan yiliga 
o‘rtacha 5 mlrd kW soat elektr energiya olinmoqda. O‘zbekiston sharoitida 
sun’iy suv ombori barpo etish maqsadida daryoni to‘g‘on bilan to‘sish tufayli 
bir yo‘la GES qurish imkonidan foydalanilmoqda. 
Yer boyliklari.
O‘zbekistonning umumiy yer maydoni 44,4 mln gektarni 
tashkil etadi. Buning qariyb yarmi qishloq xo‘jaligiga tegishli maydon-
lardir. 
O‘lkamiz katta yer boyligiga ega bo‘lsa-da, undan ham omilkorlik bilan 
foydalanish kerak. Aks holda yerlar sho‘rxokka, jarlikka va cho‘lga aylanishi 
mumkin. Zovur qazib, yerosti suvlarini qochirish, vaqti-vaqti bilan tuproqni 
yuvib turish, almashlab ekishga rioya qilish kabi melioratsiya va agrotexnika 
choralari yerdan to‘g‘ri foydalanishning muhim tadbirlari hisoblanadi.
?
1.
Tabiiy sharoitning O‘zbekiston iqtisodiyotidagi ahamiyatini tushuntiring. 
2.
O‘lkamiz hududidagi foydali qazilma konlarini yozuvsiz xaritaga belgilang. 
3.
Maktabingiz joy lash gan tumanni quyidagi reja asosida geografik ta’riflang: 
a) geografi k o‘rni ning xususiyatlari; b) dehqon chilik va chorvachilikda foydalanish 
mum kin bo‘l gan yerlar; d) qo‘shimcha yer larni o‘zlashtirish is tiq bollari; e) mav -
jud yem-xa shak lar chor va chilik ehtiyojini qay darajada qon dira olishi; f) ta biat 
boyliklarini muho faza qilish va ulardan to‘g‘ri foydalanish yuzasidan qan day 
tadbirlar o‘tkazilayotganligi.
.

---

13
O‘zbekiston kelajakda buyuk davlat bo‘lishi uchun qulay tabiiy sharoit ham, 
xilma-xil tabiiy boyliklar ham yetarlidir. Ammo bu boyliklar odamlarning aqliy 
va jismoniy mehnati orqaligina kishilar ehtiyojiga, jamiyat ravnaqiga xizmat 
qilishi mumkin. Millionlar mehnatini oqilona tashkil etish uchun aholi soni, 
tarkibi va mamlakat bo‘ylab joylashishi hisobga olinishi lozim. 
O‘zbekiston aholi va inson omili (mehnat resurs lari)ni takror ishlab chi-
qaruvchi mamlakatlardan biri hisob lanadi (4-rasm). 
O‘zbekiston aholi soni bo‘yicha jahon da gi 240 ga yaqin davlatlar ichida 
dastlabki 41 ta mamlakat orasida turadi. Aholi o‘lganlar soniga nisbatan 
tug‘ilgan lar sonining ortiqligi hisobiga doimo ko‘payib boradi. Bunday 
ko‘payish aholining