Va ijtimoiy geografiyasi

SHAHAR
TURMUSH
TARZI
Maishiy-
kommunal
Ijtimoiy-
psixologik
Miqdoriy
Iqtisodiy
Madaniy
Me’moriy
Siyosiy-
huquqiy
Demografik
Toshkent
Samarqand
Namangan
Andijon
Nukus
Buxoro
Farg‘ona
Qarshi
Qo‘qon
Marg‘ilon
Angren
Jizzax
Chirchiq
Urganch
Termiz
Navoiy
Olmaliq
2 149
2 309
363
501
397
461
343
394
214
286
240
271
186
254
207
247
202
228
160
209
130
171
134
160
142
145
138
137
117
136
141
134
114
117
2002-yil
2012-yil
millioner shahar
juda yirik shahar
yirik shaharlar
katta shaharlar
10-rasm. 
Aholisi 
100 ming kishidan 
ko‘p bo‘lgan sha-
harlar (ming kishi 
hisobida).

---

19
qishloq aholisi
60%
49%
40%
51%
1989
2013
shahar aholisi
12-rasm. 
Qishloq va sha har aholisi 
salmog‘ining o‘z ga rishi.
xomashyosini qayta ishlovchi sanoat 
negizida Yangiyo‘l, Guliston, Yangiyer 
kabi shaharlar qad ko‘tardi. 
Qishl
о
q j
о
ylarda kichik bizn
е
s va 
tadbirk
о
r likning riv
о
jlantirilishi tu-
fayli ko‘plab kichik san
о
at k
о
r
хо
nalari 
barp
о
etilm
о
qda. Yuq
о
ridagi 
о
millar 
tufayli endilik da ko‘pgina qishl
о
q 
ah
о
li punkt lariga shaharcha maq
о
mi 
b
е
rildi. Natijada mustaqillikkacha 60 
f
о
iz ah
о
lisi qishl
о
qda istiq
о
mat qilgan 
agrar r
е
spublikada urbanizatsiya darajasi 
ko‘tarilib ah
о
lining yarmidan 
о
rtig‘i shaharlarda yasham
о
qda (12-rasm).
Qishloq va ovullarda
dehqonchilik va chorvachilik bilan shug‘ullanuvchi 
kishilar, qishloq ziyolilari (agronom, shifokor, o‘qituvchi, madaniyat xodimlari) 
yashaydi. Tabiiy, iqtisodiy va tarixiy sabablarga ko‘ra mamlakatimizda qishloq-
lar bir-biriga yaqin joylashgan va aholisi ko‘p. Katta qishloqlarda zamonaviy 
maktablar, akademik litsey va kasb-hunar kollejlari, madaniy-maishiy muas-
sasalar, shifoxonalar jadal qurilmoqda. Ular tabiiy gaz, ichimlik suvi, elektr 
energiya bilan uzluksiz ta’minlanmoqda. Shu tariqa qishloq aholisining turmush 
sharoiti shaharliklarning turmush tarziga yaqinlashmoqda.
Aholi punktlarini yuksaltirishda quyidagilar e’tiborda bo‘ladi:
shaharlarni reja lashtirishda kishilarning turarjoyi bilan ish joyi orasi 
♦
4–5 km dan uzoq bo‘lmasligi;
qadimiy shaharlarni zamonaviy qulayliklarga ega qilib qayta qurish;
♦
yirik shaharlarda aholi ko‘payib ketishi hamda ekologik vaziyatning 
♦
buzilishiga sabab bo‘la digan korxonalar qurilishini cheklash va borla-
rini ko‘chirish.
1.
Siz aholi punktlarining qanday turlarini bilasiz?
2.
O‘zbekistonda shaharlarning vujudga kelishiga ko‘proq qanday omillar ta’sir 
qilmoqda?
3.
Xaritadan foydalanib:
a) foydali qazilma konlari; b) transport tugunlari;
d) qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishi asosida tarkib topgan shaharchalarning 
nomlarini daftaringizga yozib oling.
4.
Siz yashayotgan yoki sizga yaqin bo‘lgan shahar qanday funksiyalarni (vazifalarni) 
bajaradi?
?

---

20
Dunyo siyosiy xaritasida 1991-yil 1-sentabr kuni yangi mustaqil davlat – 
O‘zbekiston Respublikasi paydo bo‘ldi. Shu kundan boshlab u «o‘ziga xos va 
o‘ziga mos» taraqqiyot yo‘lini tanladi. Bu yo‘lning o‘ziga xosligi mamlakat 
iqtisodiyotini rivojlantirishning 5 tamoyilida yaqqol ifodalangan.