Vaonolins t n ‘vasaiivs 'V'Q ‘лзаун. Ог ~S'N 0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va
|
| Budda Shak’ya Muni
(miloddan aw algi 556 - 476-yillar) Budda dunyoda eng keng tarqalgan dinlardan biri — buddizmning asoschisidir. U Hindistondagi Shak’ya qabilasi hukmdorining o‘g‘li bo‘lgan. Budda Himolay tog‘ining etagida dunyoga kelgan. Uning asl ismi - Gautama bo‘lgan. Shak’ya Muni uning laqabi bo‘lib, «Shak’ya qabilasining zohidi» degan ma’noni bildiradi. Gautama muhtasham saroyda, gullar va dur javohirlar ichida yashagan. Shuning uchun u hayot hamma yerda go‘zal va zavqli degan xulosaga kelgan. Biroq bir kuni og‘zida bitta ham tishi yo‘q, qartayib qolgan qariyani uchratgach, keksalik muqarrar ekanini tushunadi. Bemor odamni uchratib, salomatlik omonatligini angladi va o ‘lim to‘g ‘risida o ‘ylay boshladi. Shu tariqa zohidlikni ixtiyor qiladi. Yetti yil tarki dunyochilikda, ochlik va sargardonlikda yashaydi. Kunlardan bir kuni u katta daraxt ostida chordona qurib chuqur o‘yga tolgancha o‘tirganda mo‘jiza yuz berib, ongi tiniqlashadi va donishmandlik sari yuz tutadi. Shu paytdan boshlab uni Budda deb atashadi. Budda Gang daryosi bo‘yidagi Banoras shahrida o‘z ta’limoti asoslari bo‘yicha dars bergan. Budda Shak’ya Muni shunday degandi: «Inson hayoti azob uqubatlardan iboratdir. Biroq doimo to‘g‘ri so‘zlab, ezgulikka intilish o‘zgalaming haqiga xiyonat qilmaslik, g‘azab va hasadni yengish orqali uni yengillatish mumkin. Shuningdek, inson behuda yugur-yugurlardan, mol-dunyo orttirish havasi va haddan ziyoda huzur-halovat istagidan ozod bo‘Imog‘i lozim. Ana shunda har bir boy va kambag'al, shoh va qul, ruhoniy va oddiy kimsalar dunyoga qayta-qayta kelish azobidan xalos bo‘ladilar». Budda ta’Iimoti ayni bir vaqtning o‘zida ham qiyin, ham teran. Biz bu o‘rinda faqat uning «to‘rtta yaxshi haqiqat» degan nom bilan tanilgan asosiy qoidalarini sxematik tarzda tavsiflab berishimiz mum kin. 1) Dunyo azob-uqubatlarga to‘lib ketgan. Tug‘ilish azob, qarilik azob, kasallik azob va o‘lim azob. 0 ‘zing yomon ko‘radigan odam bilan uchrasxish azob, sevimli kishidan judo boclish azob, xohlagan narsani qondirish uchun behuda kurash azob. Aslida xoxish-istaklar va ehtiroslardan bo‘lmagan hayot har doim azob keltiradi. Bu azob haqidagi haqiqat deyiladi. 2) Inson azoblarining sababi shubhasiz jismoniy mavjud bo‘lish ishtiyoqida va dunyoviy ehtiroslarning xomxayolligidadir. Agar bunday ehtiroslar va xomxayollarning kelib chiqishi kuzatilsa, shu narsa ma’lum bo‘ladiki, ular hamma narsani yutib yuboradigan, ins- tinktli tarzda kelib chiqadigan xohish-istaklarga asoslanadi. Masalan: yashashga nisbatan kuchli irodaga asoslanadigan xohish, agar hatto uning izlaydigan narsasi ba’zan o‘lim bo‘lib chiqsada, o ‘zi xohlagan narsani izlaydi. Bu azoblaming sababi to‘g ‘risidagi haqiqat deb ataladi. 3) Agar insonning barcha ehtiroslari negizida yotgan xohish bartaraf etilishi mumkin bo‘lsa, unda ehtiros o‘ladi va odamning azoblari nihoyasiga yetadi. Bu azoblaming to‘xtatilishi haqidagi haqiqat, deb ataladi. 4) Xohish-istaklar va azoblar bo‘lmaydigan holatga erishish uchun muayyan yo‘lga amal qilish lozim. Bunday saxovatli eski vo‘lnmg bosqichlari quyidagilardir: to‘g‘ri tushunish, to‘g ‘ri nutq, to‘g‘ri tafakkur, to‘g‘ri fe’l-atvor, to‘g ‘ri turmush tarzi, to‘g ‘ri kuch- g‘ayrat, fikming to‘g‘ri yo‘nalishi va diqqat e ’tibomi to‘g‘ri qaratish. Bu azoblaming sababidan xalos bo‘lishning sahovatli yo‘li haqidagi haqiqatdir. Keyinchalik paydo bo‘lgan San’ya Vedanta, Yoga, Milansa falsafa maktablari ham mhni o‘rganishga metofizik etik tomondan yondashdilar. Vedantada Upanishadagi idealistik g‘oyalar avval suril- di. Ularda Ataman va Braxman haqida fikr yuritildi. Bu fikrga ko‘ra mh doim tananing intilishlari va xissiy kechinmalari ortida yashiringan bo'ladi. Qa’tiy intizom orqali ruh bulardan xalos bo‘lib, abadiy Braxman darajasiga yetadi. Yoga ta’limotida esa haqiqiy yuksaklikka erisxish uchun psixik faoliyatga to‘sqinlik qilayotgan tomonlami bartaraf qilish kerak bo'ladi deyiladi. Buning uchun yogalar maxsus 8 olamni: avval tana harakatlarini (nafas olish, gavda harakatlari (keyin psixik aktlar) diqqat, tafakkumi boshqarish uslublarini ishlab chiqqan. Yogalar tomonidan ishlab chiqilgan sezgi chegaralarida narsalami idrok etish, ko‘rish gallyutsinatsiya, idrok illyuziyasi hindlaming psixologik ta’limotida katta o‘rin egalladi. Hind adabiyotida qadimdan idrokning 2 xil: Yüklə Dostları ilə paylaş:
|