Вцгар ящмяд
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
30 haqsızlıq səhnələrinin əsasında çox aydın bir dünyagörüşü, poetik- fəlsəfi bir təlim dayanmışdır. Vaxtilə türkçülüyün və turklərin, eyni zamanda islam dininin qatı düşmənlərindən biri erməni T.Z.Apresyan «Gstetiçeskaə mıslğ narodov Zakafkazğə» kitabında Azərbaycanda guya ədəbiyyatın və mədəniyyətin geridə qaldığını yaxın Şərq ədəbi inkişafının müstəvisində və islam çərçivəsində formalaşması ilə izah edərək, İslam yaxud Məhəmməd dininin Ermənistan və Gürcüstandakı kilsələrdən daha böyük zərər vurduğunu qeyd edirdi. Bizim tədqiqatçılar isə onun bu riyakarçasına yazılmış cəfəngiyyatına və uydurmasına haqq qazandıraraq İslam dininin Azərbaycan milli mədəniyyətinin inkişafına əsrlər boyu əngəl törətdiyini qeyd edirdilər. Apresyan kimilərinin çaldığı ilə oynayan sapı özümüzdən baltalar İslam dininin ən mütərəqqi və humanist bir din olduğunu, bütün Şərqə, eyni zamanda Azərbaycana işıq saçdığını qəbul eləmək istəmir, bununla da qəddar və riyakar neofaşist ermənilərin dəyirmanına su tökürdülər. Bundan əlavə, hamımıza çox yaxşı məlumdur ki, Azərbaycanda şifahi xalq yaradıcılığının tarixi çox qədimdir. Şifahi xalq ədəbiyyatının isə bizim istər klassik, istərsə də müasir dövrümüzdə yazıb-yaradan sənətkarlarımızın yaradıcılığında nə qədər böyük və əhəmiyyətli bir rol oynadığını həmin bu sənətkarların bir-birindən gözəl əsərlərindən görmək olur. Bir sözlə, şifahi xalq ədəbiyyatı bizim şairlərimizə çoxlu materiallar vermişdir. Zərbi-məsəllərin, bayatıların, ağıların, eyni zamanda nağılların, dastanların, qaravəllilərin, aşıq yaradıcılığına aid gəraylıların, qoşmaların, təcnislərin, qıfılbəndlərin və s. şifahi xalq ədəbiyyatı şeir şəkillərinin bizim sənətkarların yaradıcılığındakı rolunu və ədbi-estetik fikrinə təsirini asanlıqla müşahidə etmək olur. Buna saysız-hesabsız misallar gətirmək olar. Artıq Azərbaycan ədəbiyyatı tarixçilərinin və tədqiqatçılarının XIX əsrdən bu tərəfə Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafının rus maarifçi realizmi ilə yox, öz bünövrəsi və 31 milli mənəvi qaynaqları üstündə inkişaf edən işıqlı məfkurənin ictimai fikir və fəlsəfi ideologiya sistemi şəklində tam təşəkkülünün metodoloji əsaslarla dərindən tədqiqinin vaxtı yetişmişdir. Totalitar sosializm rejiminin buxovlarından azad olan və müstəqil, baxımsız bir həyata qədəm qoyan ədəbiyyatımız alimlərimizin müştərək səyi nəticəsində hərtərəfli kompleks həllini gözləyir. Vaxtilə Azərbaycan ədəbiyyatını və mədəniyyətini öz doğma kökünə və ümumdünya əlaqələrinə arxalanıb, bütövlükdə öyrənmək şərəfi XX yüzillikdə Azərbaycan ədəbiyyatşünaslarına, daha çox Firudin bəy Köçərliyə, Həmid Araslıya və Məhəmmədəli Tərbiyətə nəsib olmuşdur. F.Köçərli, H.Araslı və M.Tərbiyət Azərbaycan klassik ədəbiyyatşünaslığının ən yaxşı ənənələrini davam etdirərək Azərbaycan mədəniyyəti və ədəbiyyatı barədə fundamental əsərlər yaratmışlar. Vahid Dəstxurdu böyük Azərbaycan alimi M.Tərbiyətin elm tarixindəki yerini dəyərləndirərək yazırdı: «M.Tərbiyət öz yaradıcılığı ilə klassik elmlə əsrimizin bilikləri arasında keçid nöqtəsi olan möhkəm bir körpü idi». M.Tərbiyət orta əsr ədəbiyyatı tarixinə, poetika və ədəbiyyat- şünaslıq elminin inkişafına ümumi bir axın kimi baxmamışdır. O, ədəbiyyat və incəsənətdə müxtəlif baxışların olduğunu, bu axın və meyllərin ayrı-ayrı zümrələrin həyat və fəaliyyəti ilə səslənməsini özünəməxsus ifadələrlə göstərmişdir. Orta əsrlər ədəbiyyatındakı axın və meyllərin qarşılıqlı bağlılığını açmağa çalışmışdır. O, orta əsrlərdə yaşamış bir çox şair və alimlərin dünyagörüşünün hansı fəlsəfi axın əsasında təşəkkül tapmasını, hansı fəlsəfi məktəbin ideyalarından təsirləndiyini, görkəmli sənətkarların yaradıcılığının, düşüncə və baxışlarının ayrı-ayrı ədəbi şəxsiyyətlərin dünyagörüşündə nə kimi izlər buraxdığını da göstərmək istəmişdir. M.Tərbiyətin «Bəhmənyar», 32 «Şeyx Mahmud Şəbustəri», «Mirzə Fətəli Axundzadə» adlı oçerkləri, mətbuat tarixinə aid elmi əsəri buna gözəl nümunədir. Azərbaycan xalqının ədəbiyyatı dünyanın ən qədim və zəngin ədəbiyyatlarındandır. Hələ VII əsrdən başlayaraq ərəb dilində qiymətli şeirlər yazmış bir sıra görkəmli Azərbaycan şairlərinin əsərlərinə dair məlumat verən mənbələr vardır. 1 Bəşər mədəniyyəti xəzinəsini öz ölməz əsərləri ilə bəzəmiş Xaqani, Nizami, Füzuli, Nəsimi, Vaqif, Sabir kimi klassiklərimiz eyni zamanda yaşadıqları dövrün ictimai fikrinin inkişafına həssas yanaşan sənətkarlar olmuşlar. Hələ öz sağlıqlarında məşhur olmuş bu ədiblərin əsərlərinə indi dünyanın bir sıra ölkələrinin kitabxana və muzeylərində rast gəlmək olur. Azərbaycan şairlərinin yüksək bəşəri duyğular, humanist ideyalar təbliğ edən, azadlığı tərənnüm edən əsərlərini bir çox xalqların övladları öz dillərində mütaliə etməkdədirlər. Ədəbiyyatın tarixi ilə, klassik yazıçıların yaradıcılığı ilə məşğul olan filologiyamızın öz tarixi isə uzun müddət kifayət qədər araşdırılıb ümumiləşdirilməmişdir. Təzkirəçilər ayrı-ayrı Azərbaycan şairləri haqqında maraqlı fikirlər söyləmiş, onların əsərlərindən nümunələri toplayıb təsbit etmiş, Azərbaycan, Şərq və Qərb alimləri bu və ya digər Azərbaycan sənətkarları barədə bir sıra maraqlı məqalələr yazmışlarsa da nəinki ədəbiyyatımızın tarixi, hətta klassiklərimizin haqqında belə geniş monoqrafiyalar yox dərəcəsində idi. Şərq ədəbiyyatına dair ən qədim mənbələrdən sayılan Məhəmməd Övfinin «Lübabul-əlbab» təzkirəsində (XIII əsrin I rübü) Nizami Gəncəvi haqqında verilmiş məlumatdan götürdüyümüz aşağıdakı cümlə bu nöqteyi-nəzərdən səciyyəvidir: «Nizami söz 1 Бах: Малик Мащмудов. Ярябъя йазмыш азярбайъанлы шаир вя ядибляр (ВЫЫ-ХЫЫ ясрляр), Филолоэийа елмляри доктору, алимлик дяряъяси алмаг цчцн тягдим олунмуш диссертасийа. М.Рязулзадя адына БДУ-нун китаханасы, Бакы, 1975 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|