ВәҺҺабијЈӘтин сијаси тарихи тарихи
Yüklə 4,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
107 yəni Nəcd əyalətində sakin olan qəbilələrin ictimai inkişaf səviyyəsi və mədəniyyətinin aşağı olması onların öz adət-ənənələri və əqidələri ilə müvafiq olan hər növ təfəkkürü, məsləki və dini qəbul etməyə vadar edən əsas amil idi. Bu da onları, müharibə və qarətçilik xüsusiyyətlərinə bəraət qazandıra biləcək hər növ ideologiya və dinin qəbul olunmasına sövq edirdi. Buna əsasən vəhhabilik Ərəbistanın Nəcd diyarında belə bir şəraitdə yarandı və tədricən Ərəbistanın digər nahiyələrinə yayıldı. Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhab ibtidai təhsilini öz doğulduğu Üyeynə şəhərində aldıqdan sonra Hənbəli məzhəbinin təlimlərini daha artıq mənimsəmək, eləcə də qonşu ölkələrin ictimai və siyasi şəraitinə yaxından tanış olmaq üçün Nəcdin müxtəlif şəhərlərinə və oradan da xaricə (Şam, İraq, İran) səfər etdi. Onun azğınçı fikir və əqidələri elə ilk əvvəldən atasını və ustadlarını şübhələndirdi. Onun heç bir sığınacaq yeri olmadığından çoxlu səfərlərdən sonra Nəcdə qayıtmağa məcbur oldu. O, Nəcdə daxil olduğu ilk dövrdən Hərimələdə yaşayan atası və ailəsinə tabe olaraq oraya yollandı. Hərimələ Nəcdin mühüm şəhərlərindən biri hesab olunurdu və Üyeynənin yaxınlığında yerləşirdi. O həmin şəhəri özünün əqidələrini izhar etmək üçün münasib gördü. Amma atasının vəfatından sonra 1153-cü h.q. ilinə qədər öz dəvətini rəsmi şəkildə aşkar edə bilmədi. Bəlkə də bunun səbəblərindən biri, atasının ehtimal üzrə baş verəcək müxalifətləri ilə qarşılaşa bilməməsi idi. Hər bir halda, Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhab atasının vəfatından sonra “Tövhid” adlı kitabını yazmaqla öz əqidələrini aşkar etdi və camaatın təəssüb üzündən olan səthi əməl və əqidələrində şübhələr yaratdı. O, Hərimələdə çox da müvəffəqiyyət qazana bilmədi. Səbəbi də o diyara hakim olan qəbilə əhval ruhiyyəsi, eləcə də qəbilə başçılarının onunla anlaşma əldə edə bilməmələri idi. Cənab Fəqihi öz kitabının bir qismində belə yazır: “Vəhhabi yazıçıları Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın Hərimələdə müvəffəqiyyət qazanmamasının səbəbini Həmyan qəbiləsinin (Hərimələdə məskun olan iki qəbilədən biridir və günah və yaramaz əməllərlə məşhurdur) əmr be məruf nəhy əz münkərə dəvəti hesab edirlər.” Sonra o belə nəticə alır ki, onun səbəbi bu deyildi. Əksinə, Hərimələ şəhərinin rəisləri iki qəbilədən olduğuna və hər birinin digərinə rəis olmağı iddia etməsi 1 Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın öz əqidələrini yayıb təbliğ etməkdə müvəffəqiyyət qazanmasına mane olmuşdu. Bu məsələ çox əhəmiyyət kəsb edirdi. Yəni, iki rəisi olmaqla iki qəbilədən təşkil olunan və xüsusi şəraitdə yerləşən Hərimələyə hakim 1 Fəqihi Əliəsğər. “Vəhhabiha”, “İntişarati Səba”, Tehran, 1352, 1-ci çap, səh.120- 121 108 olan qəbilə sistemi vəhhabiyyəti – Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın tövsiyələrini qəbul etmək üçün münasib şəraitə malik deyildir. (Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhab bir qəbiləyə rəislik və qüdrət vermək əsasında fikirləşirdi). Buna əsasən yalnız bəzi vaxtlar məsləhət naminə yanaşı yaşayan o şəhərin iki qəbiləsinin arasındakı ixtilaflar vəhhabiliyin banisinin siyasi-dini baxımdan müvəffəqiyyət qazanmasına mane olurdu. Nəticədə, bir tərəfdən Hərimələdə məskunlaşan iki qəbilə arasındakı iqtidarın müvazinəti, digər tərəfdən isə Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın quru və təəssüb əsasında olan təlimləri (bu, əsas etibarı ilə camaatın əqidələrini hədəf tutmuşdu) onun Hərimələdə müvəffəqiyyət qazanmamasının amili oldu. Diqqət yetirmək lazımdır ki, onun müvəffəqiyyət qazanmamasının səbəbi daha çox bu ola bilərdi ki, o, mahiyyət etibarı ilə Hərimələdə sakin olan iki qəbilənin heç birinin üzvü deyildi və bəlkə də o yerin siyasi və ideoloji şəraiti ilə tam agah deyildir. Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhab həmin dövrdə müvəffəqiyyət qazanmamasının ardınca öz doğulduğu yerə – Üyeynəyə qayıtdı. Ayətullah Sübhani onun bu şəhərdəki fəaliyyətləri barədə belə qeyd edir: “... Öz vətəninə daxil olduqdan sonra oranın əmiri Osman ibn Əhməd ibn Müəmmər ilə əhd-peyman bağladı ki, qarşılıqlı olaraq bir-birinə kömək etsinlər, əmir də icazə versin ki, o öz əqidələrini aşkar şəkildə təbliğ edə bilsin. Nəticədə Üyeynə də daxil olmaqla, Nəcd məntəqəsinin əmir yaşayan bütün məntəqələrinə hakim olsun. Məhəmməd ibn Əbdül- Vəhhab daha sonra əmirlə olan əlaqələrini möhkəmləndirmək üçün əmirin bacısı ilə evləndi. Əqd bağlandıqdan və səmimi həmkarlıq vədəsi verildikdən sonra Şeyx əmirə dedi: “Ümidvaram ki, Allah Nəcdi və ərəbləri sənə bağışlasın!” 1 Məhəmmədin Üyeynədə gördüyü işlərdən biri də bu idi ki, camaatın etiqadlarını sarsıtmaq və inkar etmək üçün ciddi səylə çalışdı və “göstəriş verdi, camaatın ehtiram göstərdiyi ağacları kəsdilər, Zeyd ibn Xəttabın qəbri üzərində olan binanı və günbəzləri dağıtdılar.” 2 O, Üyeynədə dərs hövzəsi təşkil etdi və tədrisə başladı. Üyeynə və Nəcdin sair yerlərinin alimləri Şeyxin dəvətinin irəliləməsini gördükdə Ehsanın əmiri Süleyman ibn Məhəmmədə çoxlu məktublar yazaraq vəhhabiliyin günbəgün artmaqda olan təhlükələri barədə xəbərdarlıq edib onu dəf etməyə çağırdılar. “Ehsanın və Qətifin əmiri Süleyman Himyəri Üyeynənin əmirinə göstəriş verdi ki, bu fitnəni mümkün qədər tez bir zamanda yatırtsın, Şeyxi qətlə yetirsin. Üyeynənin əmiri Şeyxdən üzr 1 Sübhani Cə`fər, “Fərhəngi-əqaid və məzahibi İslami”, 3 cü cild, səh.56-57 2 Fəqihi Əliəsğər. “Vəhhabiha”, “İntişarati Səba”, Tehran, 1352, 1-ci çap, səh.147 Yüklə 4,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|