Verbal hiss ə Analogiyalar

18

 

 

35.

 

Aşağıda sadalananlardan hansı müddəa düzgündür? 

I abzasda: 

 

(a) Heyvanların ətraf şəraitə uyğunlaşmasının əhəmiyyəti sübut edilmiş və heyvanların yalnız iki növü 

üçün spesifik olan şərtləndirici mexanizmin formalarından bir xarakterizə edilmişdir. 

(b) Söhb

ət heyvanlar aləmində  baş  verən mühüm adaptasiya mexanizmindən gedir, yüksək  inkişaf 

etmiş  orqanizmlərdə  onun  formalarından  birinə  rast gəlirik və  bu  onların  sosial  həyatına  imkan 

yaradır. 

(c) Qr

up halında yaşayan heyvanların ətraf mühitə uyğunlaşmasının yalnız onların növü üçün spesifik 

h

ərəkətlərin icrasına əsaslanan mexanizmi səciyyələndirilmişdir.  

(ç) Əsasını yüksək inkişaf etmiş orqanizmlərin sosial həyatı təşkil edən ətraf mühitlə adaptasiyanın əsas 

mexanizminin 

əhəmiyyəti qeyd edilmişdir. 

 

 

36.

 M

ətnin I və II abzasları arasında nə kimi əlaqə vardır? 

 

(a) II abzasda g

ətirilmiş misal yamsılamanın formalarından birinin illüstrasiyasıdır, onun barəsində I 

abzasda söhb

ət getmişdir. 

(b) II abzasda g

ətirilmiş misal I abzasda haqqında söhbət gedən yamsılamanın xüsusiyyətlərini göstərir.  

(c) II abzasda g

ətirilmiş  misal  delfinlərin  I  abzasda  qeyd  edilmiş  özünəməxsusluğunun  tədqiqinin 

əhəmiyyətini göstərir. 

(ç) II abzasda g

ətirilmiş misal delfinlərin insanlarla əlaqəsinin I abzasda müzakirə olunmuş formasını 

əks etdirir. 

 

 

 

37.

  Afalinl

ərin  “instrumental  davranışı”nın  müşahidəsinin nəticələri  bunları  göstərmək üçün 

verilmişdir: 

 

(a) Afalinl

ər insanların  davranışını  yamsılaya, öz tələblərini ödəmək üçün hər hansı obyektdən silah 

kimi istifad

ə edə bilərlər. 

(b) Afalinl

ər “instrumental davranışı”uğurla icra etmək üçün əsl alətlərin əvəzində başqa obyektlərdən 

istifad

ə edə bilərlərmi? 

(c) Afalinl

ər  insanları  müşahidə  etməklə  obyektlərdən oyuncaq kimi istifadə  edir, həmçinin hovuzu 

t

əmizləyirlər. 

(ç) Afalinl

ər hovuzun xidmətçilərini yamsılayarkən müxtəlif alətlərdən istifadə edə bilərlərmi? 

---

19

 

 

38.

 M

ətndəki “fit-avtoqraf” delfinlər arasında əlaqə yaradılmasının mühüm vasitələrindən biri sayılır, 

çünki: 

 

(a) Delfinl

ərin həm ayrı-ayrı fərdlərinin, həm də öz qruplarının identifikasiyasına kömək edir.  

(b)  Ayrı-ayrılıqda  hər  bir  delfin  üçün  ad  rolunu  oynayır  və  öz təbii mühitində  başqaları  ilə  yeganə 

birg

əyaşayış vasitəsidir. 

(c) Öz t

əbiəti ilə bir növ səs siqnalları verir, onları yalnız öz qruplarının üzvləri dərk edir. 

(ç) Zaman 

ərzində  elə  xüsusiyyətlər  qazanır  ki,  başqa  qrupun  üzvü  olan  delfinlərin  avtoqraflarına 

b

ənzəyir. 

 

 

39. 

 M

ətnin sonuncu abzasında: 

 

(a) Delfinl

ərlə eksperimentlər aparılmasının zəruriliyinin xeyrinə dəlillər gətirilmişdir.  

(b) Delfinl

ərin  qrup  halında  fəallığının  tədqiqi prosesində  yamsılama  qabiliyyətinin öyrənilməsinin 

əhəmiyyəti göstərilmişdir. 

(c) G

ələcək eksperimentlərin delfinlərin nadir qabiliyyətini və imkanlarını qəti surətdə təsdiq edəcəyinə 

ümid edilmişdir.  

(ç) Delfinl

ərin  qrup  halında  fəallığında  yamsılamanın  rolunun  yenə  də  tədqiq  olunmasının  zəruriliyi 

göst

ərilmişdir. 

 

 

40.

  

Aşağıda delfinlər haqqında bir neçə məlumat verilmişdir: onlardan hansı mətnlə az əlaqədardır?  

 

(a) Delfinin asanlıqla təkrar etməsi üçün oyunu ona 2-3 dəfə göstərmək kifayətdir. Bununla delfinlər 

yaradıcılıq qabiliyyəti də göstərirlər. Məsələn, onlar məşqçinin tapşırığına əməl edərkən, onu başqa 

oyunlarla da z

ənginləşdirirlər.  

(b) Delfinarid

ə  olarkən  delfin  başqa  sakinlərin nömrələrini təkrar etməyə  başladı,  ancaq  bunu  ona 

xüsusi olaraq öyr

ətmirdilər; o öz təbii mühitinə qayıdanda, bu nömrələri öz qrupunun üzvlərinə də 

öyr

ətdi.  

(c) Bir hovuzda olan müxt

əlif növlü delfinlər bir-birinin davranışını yamsılayırdılar. Məsələn, afalinlər 

onlarla bir hovuzda yaşayan çevrilən delfinin sıçrayışlarını təkrar edirdilər. 

(ç) Eksperimentl

ərdən birində yeni, qeyri-adi hərəkətləri icra etdiklərinə görə delfinlərə mükafat olaraq 

balıq verirdilər. Məsələnin “məğzini anladıqda”, delfinlər onların növləri üçün qeyri-adi hərəkətlər 

uydurmağa başladılar.  

---

21                                

 

Riyazi hissə  

                                             2014 

Testin riyazi hissəsi üzərində işləyərkən aşağıdakıları  nəzərə alın: 

  Bəzi tapşırıqlara əlavə olunan çertyojlar tapşırığın şərtində göstərilən ölçülərə düzgün əməl etməklə 

yerinə yetirilməmişdir. Buna görə də parçaların uzunluğu yaxud digər böyüklükləri haqqında nəticə 

çıxararkən çertyojun ölçülərinə əsaslanmayın. Tapşırığın şərtinə diqqət yetirin; 

  Məsələnin şərtində verilən düz xətt haqqında heç nə deyilməmiş olduqda, bu düz xətti ox yaxud onun 

bir hissəsi saymaq olar; 

  Testdə rəqəmlərin yazılışının ancaq onluq mövqe sistemindən istifadə olunmuşdur.  

 

Riyazi qeydlər və formullar:

 

 

1. 

Sıfır nə müsbət, nə də mənfi rəqəmdir 

1 sadə rəqəm deyildir. 

2. 

Faiz : a rəqəmindən k% 

-dır 

3. 

Dərəcə: an = a · a · a · ...· a  (n l'a') 

 

a

n

 · a

m

 = a

n + m

    

 

a

n

 : a

m

 = a

n –  m

   

 

(

a

n

)

m

 = a

n · m

  

4. 

Proporsiya: 

 

olduqca, ad = bc-dir. 

5. 

Sürət:  

sürət  =

 

 

6. 

Orta riyazı:

 

 

orta göstəricilər =  

7. 

Ehtimal: hadisənin ehtimalı bu sahəyə 

imkan yaradan sadə sahələrin miqdarının 

bərabər surətdə gözlənilən sadə sahələrin 

ümumi miqdarının nisbətinə bərabərdir. 

Məsələnin şərtində bunun əksinə heç nə 

deyilmədikdə, həmişə nəzərdə tutulur ki, hər 

bir elementar hadisə eyniylə gözləniləndir.

  

8. 

Qısaldılmış vurma düsturları: 

(a+b)

2

 = a

2

 + 2ab + b

2

;        

(a – b)

2

 = a

2

 – 2ab + b

2

; 

(a + b)(a – b)  =   a

2

 – b

2

 . 

9. 

Çertyojda bucaq, onun tərəfləri 

arasındakı qövslə, düz bucaq isə 

kvadratla göstərilə bilər. 

Qeyd:  A  A bucağının dərəcəsini 

göstərir. 

10. 

Paralel xətlər: 

  İki paralel düz xətt üçüncü düz 

xətlə kəsişdikdə,daxili  xaçvari bucaqlar 

bərabərdir : α = β. 

11.

 Üçbucaq: 

  Üçbucağın bucaqlarının kəmiyyətinin cəmi 180°-yə 

bərabərdir. 

  Pifaqor teoremi: düzbucaqlı 

üçbucağın hipotenuzunun kvadratı onun 

katetlərinin kvadratları cəminə 

bərabərdir: 

AB

2

 

= AC

2

 

+ BC

2

 

  Üçbucağın sahəsi onun tərəfinin uzunluğu ilə bu 

tərəfin müvafiq hündürlüyünün hasilinin yarısına bərabərdir: 

. 

12.

 Dördbucaqlı: 

  Dördbucaqlının bucaqlarının cəmi 360º-yə 

bərabərdir; 

  Dördbucaqlının sahəsi onun uzunluğunun və eninin 

hasilinə bərabərdir: S = ab. 

  Paraleloqramın sahəsi onun tərəfinin uzunluğunun və 

eninin hasilinə bərabərdir: S = ah. 

13.

 Dairə, çevrə: 

 

Çevrənin L uzunluğu L = 2

r formulu 

ilə hesablanır, burada r radiusun uzunluğudur, 

 

rəqəmi isə yüzdə bir dəqiqliyi ilə 3,14-ə 

bərabərdir;

 

 

r radiuslu çevrənin sahəsi S = 

r

2

 formulu ilə 

hesablanır.

 

14.

 Düzbucaqlı paralelepiped: 

  Düzbucaqlı paralelepipedin həcmi onun 

uzunluğunun, eninin və hündürlüyünün hasilinə 

bərabərdir: V = abc; 

  Kubda isə: a = b = c -dir. 

 

məsafə 

  vaxt 

göstəricilərin cəmi  

göstəricilərin sayı 

---