VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ
406
insanının yaşan tarzını ve dünya görüşünü büyük ölçüde yansıtan bir özelliğe
sahiptir
4
. Genellikle kadın kıyafetleri ailesinin sosyal durumunu da gösterir.
DİZLİK: İncesu yöresinde dizlikler önceki yıllarda kadınların medeni
halini göstermesi açısından oldukça önemli bir üründür. Evli bayanların dizliksiz
evin dışına çıkmaları yörede hoş karşılanmamaktayken bu gelenek günümüzden
yaklaşık 15-20 yıl önce giderek önemini kaybetmiştir.
Dizlikler; alpaka veya patiska kumaşlardan dikilir. Alpaka kumaşlar;
Güney Amerika’da develer ailesinden yünü çok güzel bir hayvanın adıdır. Onun
yününden ipek ve pamuk karıştırılarak dokunana gayet yumuşak, parlak bir
kumaşa da alpaka denilmiştir. Türkiye’de tekstil sanayi dünya ölçüsünde birinci
kademeye yükseldikten sonra çok güzel alpakalar dokunmaya başlanmıştır.
Patiska kumaşlar ise, Avrupavari ince ve düzgün beyaz bezlerdir. Adisi, alası boy
boy olan bu beyaz bezden giyim eşyası olarak iç donu ile yazlık gecelik entarisi
kesilir ve kefenliklerde de kullanılır
5
. Değişik renkte ve değişik işlevler için kullanılan
dizliklerden en kıymetli olanı siyah renkli olanlarıdır. Siyah renk kumaştan dikilen
dizlikler; kanaviçe tekniğinde işlenir. Kanaviçe, kumaş üzerine tutturulan kanaviçe
bezi üzerine veya atkı, çözgü ipliği sayılabilen kumalara yapılan, ipliklerin birbirini
dik açı ile kesen verev atlamalı işleme tekniğidir
6
. Genellikle gül, gonca gül, yaprak,
dal gibi işlemelerde görülen motifler dizliklere işlenir. Kanaviçe tekniğine yörede
“işlengi” denir
7
. Siyah renkli dizlikler özel günlerde daha çok kullanıldığından
işlemelerine, motiflerine, renklerine daha çok özenilir. Çoğunlukla kırmızı, sarı,
yeşil, mavi gibi canlı renkler tercih edilir. Kuşaklıdır ve bu kuşaklarla bele bağlanır.
Kuşaklar dizlik kumaşından yapılabildiği gibi çarpanalardan ya da elde örülen
iplerden de yapılabilmektedir. Çarpana ve Kolan Dokumalar; Deri, ince ağaç
levha, karton, fildişi vb. malzemeden dörtgen veya çokgen şeklinde kesilmiş ve
köşelerine birer delik delinmiş dokuma aracına çarpana denir. Çarpanaların
deliklerinden birer iplik geçirilir, bu levhaların 90 derece veya 180 derece
döndürülmesiyle ve araya atkı atılmasıyla elde edilen şerit halindeki dokumalara da
çarpana dokuma denir
8
. Çarpanaların ilk örnekleri, at, geyik, deve derisi, kemik ve
fildişi gibi malzemeden yapılmaktaydı. Günümüzde ise kösele, tahta, mukavva,
presbant ve sert plastik levhalar bu amaçla kullanılmaktadır
9
. Dokumada kullanılan
çarpana levhaların sayısı arttıkça, çözgü ipliği de fazlalaşacağından dokumanın eni
de genişler
10
.
Dizlikler, bel ve diz arasını kaplar. Kare formlu olmasına rağmen köşeler
yuvarlatılır ve ple verilir. Siyah renk dizlikler düğünlerde giyilir. Bekar bayanlar
giyemez, evli bayanlarda mutlaka giymek zorundadır. Yörenin kıyafet kültürü
genellikle şalvar ve gömlekten (entari) oluşur. Dizlikler şalvarın üzerine giyilir ve
4
Melda ÖZDEMİR; “Soğanlı Bebekleri”, P Dünya Sanat Dergisi, S.34, İstanbul, 2004, s.108-
115.
5
KOÇU, Reşat Ekrem; Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Güncel Yayıncılık Ltd. Şti.
İstanbul, Aralık 1996, s. 13.
6
ONUK, Taciser; AKPINARLI, Feriha; ORTAÇ, H.Serpil; ALP, K.Özlem; Tarsus El Sanatları
(Dokumacılık, Örücülük, İşlemecilik), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1998, S.40.
7
Fatma ÖNER’in 14.05.2010 tarihinde verdiği şifahi bilgilere göre.
8
Çetin AYTAÇ; El Dokumacılığı, Milli Eğitim Basım Evi, İstanbul 1997, s. 20.
9
Tuna Demir SÖNMEZ; El Dokumacılığı ve Çarpana dokuma, Ankara, 1995, 74.
10
Ahmet AYTAÇ; Geleneksel Türk El Dokumacılığı Sanatı, 2006, Konya, s.79.
VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ
407
bele arkadan bağlanır. El örgüsü çorapları, ipini kirmanda eğirip ördükleri atkıları, iş
yaparken kola geçirilen kolçakları ve başörtüleri ile kıyafetler tamamlanır.
İncesu ilçesinin Kızılören Kasaba’sındaki dizlikler iki şekilde yapılır ve iki şekilde
kullanılır. Belden aşağı olan dizlikler ve belden yukarısı yani boyun kısmı da olan
dizlikler vardır. Dizlikler şalvarın içinde ve şalvarın üstünde olmak üzere iki şekilde
kullanılır. Kıymetli eşyalar şalvarın içine takılan dizliklerde saklanır
11
. Trabzon
yöresinde kadınlar, kuşağın ve fistanın üzerine yöresel bir önlük olan peştamal
bağlar. Bu beyaz, kırmızı enlice çizgili ve kolanlı bir giysidir
12
. İncesu’daki
dizliklerde Karadeniz yöresi peştamalleri gibi kullanılır.
SONUÇ
İncesu ilçesinde uzun yıllar dizlikler çok çeşitli amaçlar içim kullanılmıştır.
Erkekler tarafından giyilen dizlikler genelde ahırda hayvanları beslerken, ahırı
temizlerken, tarlada, bağda çalışırken, gübre atarken vb. kullanılmıştır. Erkeklerin
kullandığı dizlikler tek renkte ve işleme yapılmadan hatta eski kıyafetlerden
yapılmıştır. Kadınların kullandıkları dizlikler; günlük hayatta ve özel günlerde
kullanmak için yapılmıştır. Günlük hayatta ev işleri yaparken, ahıra hayvanları
sağmaya giderken kullanılan dizliklerde işleme yapılmamıştır. Düğünlerde,
bayramlarda, gezmeye giderken kullanılan dizliklerde, kanaviçe işlemelerinde
kullanılan motif, desen, teknik ve renkler dizliklere aktarılmıştır. İncesu yöresinin
folklorik kıyafetlerinin ayrılmaz parçası olan dizlikler son yıllarda önemini yitirmiş ve
neredeyse kullanılmamaktadır. Dizlikler kullanılmamasına rağmen yöredeki
kadınlar tarafından saklanmaktadır. İncesu yöresinin kıyafet kültürünün önemli bir
ögesi olan dizliklerin korunması önemlidir. Folklorik bebeklere İncesu yöresinin
şalvarları, entarileri, çorapları, atkı adı verilen şalları, kolçakları, dizlikleri giydirilerek
yörenin kıyafet kültürü yaşatılabilir be bu bebklerle gelecek nesillere aktarılabilir.
KAYNAKÇA
-Anonim; Cumhuriyetin 50. Yılında Kayseri, 1973 İl Yıllığı, Ayyıldız Matbaası,
Ankara.
-Chaple, Amy; Türk Halk Oyunları Giysileri, Kağıt Bebek Kitabı, Çitlenbik Yayınları,
İstanbul, 2001.
-KOÇU, Reşat Ekrem; Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Güncel Yayıncılık
Ltd. Şti. İstanbul, Aralık 1996.
-ONUK, Taciser; AKPINARLI, Feriha; ORTAÇ, H.Serpil; ALP, K.Özlem; Tarsus El
Sanatları (Dokumacılık, Örücülük, İşlemecilik), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara,
1998.
-ÖZDEMİR, Melda; “Soğanlı Bebekleri”, P Dünya Sanat Dergisi, S.34, İstanbul,
2004.
-ÖZEL, Mehmet; Folklorik Türk Kıyafetleri, Tüpraş Yayınları, 1992.
-SATOĞLU, Abdullah; Kayseri Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara,
2002.
-SÖNMEZ, Tuna Demir; El Dokumacılığı ve Çarpana dokuma, Ankara, 1995.
11
Havva Dudu KAPLAN; 98 yaşında. 15.07.2010 tarihinde verdiği şifahi bilgilere göre.
12
Chaple, Amy; Türk Halk Oyunları Giysileri, Kağıt Bebek Kitabı, Çitlenbik Yayınları,
İstanbul, 2001, s.11.