Anab L m dali

 
 
140 
düşünce  ile  eş  zamanlı  olarak  gelişen  bir  anlayış,  ahlâk  ve  epistemolojiyi  temel 
dayanakları ve mantıksal modaliteleri açısından birbirinden ayırdı. Hume ve Smith’ten 
günümüze  kadar  uzanan  bu  anlayış,  farklı  ahlâkî  gerekçelendirme  türleri  geliştirdi. 
Bunun  temeli,  bilgiyle  ilgili  ve  bilişsel  unsurlar  taşımakla  birlikte  duygusal  ve 
psikolojikti. 
Deontolojik  düşünce,  normatiftir.  Tüm  ahlâkî  yargılar,  davranışlarımızı 
belirlemeye veya etkilemeye yöneliktir. Ahlâkî yargılar, nasıl davranmamız gerektiğini 
belirlemek  için  vardır  ve  ahlâkî  düşünce,  yapmamız  gereken  şeyi  belirlemeye  yardım 
eder.  Fakat  ahlâkî  iddialar,  eylemlerimize  rehberlik  eden  diğer  düşüncelerden  daha 
güçlüdür. Diğerleri (örneğin yarın sinemaya gitmeye karar vermem gibi) seçimlerimizin 
konusudur. Ahlâkî düşünceler böyle zayıf değildir. Onlar, bizim sadece görmemezlikten 
gelebileceğimiz tavsiyeler değildir. Normatiflik, eyleme nedenlerini içerir.
379
  
Deontoloji,  ahlâkî  yaptırım  konusunda  iki  farklı  yaklaşımla  karşımıza  çıkar. 
çselcilik,  ahlâkî  gerekçelendirmenin;  başka  bir  ifade  ile  ahlâkî  inanç  oluşturmanın 
kendi başına ahlâkî yaptırım sağlayan yegâne unsur olduğunu ileri sürer. Dışsalcılık ise 
ahlâkî  inanç  oluşturmakla  ahlâkî  yaptırımı  birbirinden  ayırır.  Ahlâkî  inançları  doğru 
yapan  nedenler,  davranmanın  da  nedenleri  olabilir;  ancak  her  zaman  yeterli  neden 
olmayabilir.  Biz  ahlâkî  bir  inanca  uymak  için  bazı  dış  nedenlere  ihtiyaç  duyabiliriz. 
Bunlar,  sonuççuluğun  öne  sürdüğü  türden  nedenler  olabilir.  Örneğin  haz  duygusu, 
menfaat  beklentisi,  karşılıklı  çıkar  düşüncesi,  ayıplanma  korkusu,  Tanrı  sevgisi  veya 
Tanrı  korkusu,  bu  tür  nedenler  olabilir.  Ancak  bunlar,  birincil  ahlâkî  nedenler  veya 
ahlâkî  açıdan  aslî  değere  sahip  olan  şeyler  değildir.  Bunları  ahlâkî  unsurlar  olarak 
görebiliriz;  fakat  ahlâkı  belirleyen  nedenler  olarak  göremeyiz.  “Hiçbir  ahlâk  yargısı 
ondan  beklenen etkiden çıkarılamaz.”
380
  ilkesi,  deontolojinin temel ilkesi  olarak  kabul 
edilir. 
mmanuel Kant, Michael Sandel, John Rawls, Charles Larmore, Joseph Raz ve 
Will  Kymlicka  gibi  düşünürler,  ahlâkî  yargı,  liberal  ilke  ve  inançları  tarafsızlık 
düşüncesi içinde savundular. Onlar kişisel beklenti, mutluluk, duygu, fayda, zarar, çıkar, 
işlev gibi psikolojik ve duygusal terimlerin ahlâkî içeriğe dâhil edilmesine karşı çıktılar. 
nancı gerekçelendirme nedenleri tek başlarına ona uymak için yeterlidir.
381
 Bu yönü ile 
onlar,  içselci  bir  anlayışı  savundular.  Buna  karşın  John  Locke’la  başlayan,  Thomas 
Hobbes’la devam eden ve yakın zamanlarda bir taraftan Robert Nozick, David Gauthier, 
                                                 
379
  
Meyers, age., ss. 101, 104.  
380
  
Kant, Ahlâk Metafiziği, s. 16. 
381
  
Kant, age., ss. 11, 16 vd.; Sandel, age., ss. 3, 4; Rawls, age., s. 12. Bu  yorumun  nedenleri daha 
sonra ayrıntıları ile açıklanacaktır. 

---

 
 
141 
Alan  Gewirth  gibi  sözleşmeci  düşünürlerle  (James  Buchanan,  Gordon  Tullock,  A.  De 
Jasay  gibi  kamu  tercihi okulu  düşünürleri  de  burada  zikredilebilir)  diğer  taraftan  Carl 
Menger  (1840–1921),  Ludwig  von  Mises  ve  Murray  N.  Rothbard  gibi  daha  fazla 
sonuççu  unsurları  içinde  barındırmasına  rağmen  kısmî  bir  deontolojiyi  savunan 
düşünürler vardır. Günümüzde “liberteryen” olarak isimlendirilen bu düşünürler, liberal 
ilkeleri  ahlâkî  temelde  deontolojik  bir  tarzda  savunmalarına  rağmen  duygusal  ve 
psikolojik  terimlerin  ahlâkî  gerekçelendirmede  kısmî  etkisi  bulunduğunu  veya  en 
azından  bir  motivasyon  unsuru  olarak  bulunması  gerektiğini  savundular.  Bu  anlamda 
onlar,  liberal  ahlâkî  ilkeleri,  karşılıklı  çıkar  düşüncesi  içinde  savundular.  Bu  anlamda 
onlar,  dışsalcı  bir  gerekçelendirmeye  başvurdular.  Ahlâkî  inançların  varlığını  kabul 
etmek açısından inanç temelli yaklaşımı genel olarak devam ettirdiler. 
Bir  duygu  teorisi  olan  sonuççulukta  ahlâkî  gerekçelendirme  farklı  bir 
istikamette  gelişti.  Bu  düşünce,  ilk  temellerini  aklın  hiçbir  zaman  bir  eyleme 
yönlendiremeyeceğini  ya  da  bir  istek  doğuramayacağını  ileri  süren  David  Hume’da 
buldu.  Hume’a  göre  ahlâkî  davranışlarımıza  nedenler  sağlayan  şey,  arzu  ve 
tutkulardır.
382
 Ahlâk, inanç ve olgulara dayanmaz; ahlâk, arzu istek ve eğilimleri uygun 
bir  şekilde  tatmin  etmenin  bir  yoludur.  Ahlâkî  gerekçelendirme,  uygun  bir  tatmin 
sürecini gösterir ve kendini bir motivasyon sorunu olarak ortaya koyar. 
5. Ahlâkî Yaptırım ve Motivasyon Sorunu 
Duygu  teorileri  açısından  ahlâkî  gerekçelendirme,  bir  motivasyon  sorunudur. 
Motivasyon  sorunu,  ahlâkî  yargıların  (inançların  değil)  uygun  davranışa  yol  açacak 
ş
ekilde  insanlar  üzerinde  etkilerinin  olup  olmaması  ile  ilgilidir.  Başka  bir  ifade  ile 
motivasyon sorunu, insanların niçin ahlâkî yargılara göre davranmak zorunda oldukları 
ile  ilgilidir.  Ahlâkın  ilk  nedenleri,  bizi  ahlâkî  davranışa  yönlendirmede  yeterli  midir? 
Soruyu liberal ahlâk açısından şu şekilde tekrarlayabiliriz: “ nsanlar, niçin liberalizmin 
ilkelerine  göre  davranmak  zorunda  olsunlar?”  Bir  davranışı,  ona  sevk  edecek  yeterli 
gerekçeler  varsa  yerine  getirebiliriz.  Bu  gerekçeler,  aynı  zamanda  davranıştan 
beklediğimiz  etkileri  sağlama  güvencesi  vermelidir.  Ahlâkî  davranış,  bir  duygu  veya 
beklentinin uygun bir şekilde giderilmesini ifade eder. Bir kimse, ahlâkî bir davranışta 
bulunuyorsa bu davranışın kendisini amacına ulaştıracağı beklentisindedir. 
Deontolojiler,  bizim  bir  ahlâkî  yargıya  göre  davranmamızı  sağlayan  şeyin,  o 
yargının  doğruluğu  veya  doğruluk  ihtimali  olduğunu  ileri  sürerler.  David  Gauthier, 
                                                 
382
  
Hume,  nsan Doğası, s. 365; Meyers, age., s. 215. 

---