Anab L m dali
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
142 motivasyon sorununu “Rasyonel kişiler, üzerinde uzlaşılmış sınırlamalara niçin tabi olsunlar?” sorusu ile ortaya koyar. Ona göre ahlâklı olmamızı gerektiren nedenler, ahlâkî yargıları ortaya koymamızı sağlayan yöntem konusundaki uzlaşımızdır. Bu yöntem, bireysel çıkarlarımızı da gözetir. Ancak ahlâk, bireysel çıkarlar elde etme gibi bir amaçtan ziyade menfaatler elde etme konusunda bazı rasyonel sınırlamalar getirerek âdil davranış kurallarını ortaya koymayı amaçlar. Bireysel çıkarlar, bu amacın bize bahşettiği doğal sonuçlardır. Ahlâk yargıları âdil bir yöntemden çıkan âdil ilkeler oldukları için insanlar bunlara uyarlar. Bunlara uymanın bize sağlayacağı çıkarlar, ayrıca bizi ahlâkî davranışa motive eder. 383 Gerekçelendirme ve motivasyon ayrı sorunlardır. Gauthier’in bu yaklaşımla amacı, deontolojilerdeki motivasyon eksikliğini gidermekti. Sonuççu teoriler, çok farklı bir yaklaşım ortaya koyarlar. Bizi ahlâklı davranmaya iten nedenler, ahlâkî davranışı gerekçeleyen nedenlerle aynıdır. Burada motivasyon sorunu, tamamen bir gerekçelendirme sorunudur. Başka bir ifade ile antik çağdan günümüze tüm sonuççu yaklaşımlar, motivasyon teorileridir. Bu yüzden epistemolojide doğru inancı bilgi yapan unsur olan gerekçelendirme, ahlâkta bir yargıya uygun davranmak için yeterince motivasyon sağlayan unsurdur. Epistemolojide gerekçelendirme, bir inancın doğru olduğunu ispatlayan/gösteren kanıtlarla olur; ahlâkta ise bir arzu ve isteği tatmin etmenin uygunluğunu gösteren nedenlerle olur. Ahlâk, her türden bireysel amaçları ulaşmanın bir aracı değildir; sadece belirli türden amaçların gerçekleştirilmesinin aracıdır. Duygu teorileri, farklı yöntemler kullanarak yapılması ahlâkî olan veya yapılmasında herhangi bir sakınca bulunmayan ahlâkî davranışları belirlemeye çalışmıştır. Liberal sonuççuluğun ilk temsilcileri sayılan David Hume ve Adam Smith gibi düşünürler, bunu “ahlâkî duyu teorisi” adı verilen bir yöntemle belirlemeye çalıştılar. Daha sonra Bentham ve Mill; yakın zamanlarda Shelly Kagan, David Brink ve Derek Parfit, ne tür amaçların ahlâkî olduğunu “faydacılık” adını verdikleri bir ahlâkî yönteme başvurarak belirlemeye çalıştılar. Bu yaklaşımlar, yukarıda bahsedilen inanca dayalı bir anlayış sunan deontolojilerden farklı; birey merkezli bir gerekçelendirme geliştirdiler. Daha temelde sonuççu gerekçelendirme biçimleri inanç gibi bilişsel bir tavırdan (cognitive attitude) hareket etmek yerine arzu, istek gibi bilişsel olmayan bir tavırdan hareket ettiler. 384 Ancak birçok düşünür, ahlâkî gerekçelendirmeden bahsederken bu ayrımı göz önünde bulundurmaksızın (i) inanç temelli ahlâk anlayışlarındaki içselcilik ve dışsalcılık ayrımını sonuççuluğu da içine 383 Gauthier, Morals by Agreement, ss. 9, 328-9. 384 David O. Brink, “Moral Motivation”, Ethics, sayı 108, 1997, s. 5. 143 alacak şekilde genişlettiler veya (ii) motivasyon sorunu şeklinde ifade edilen sorunu, aynı zamanda deontolojinin bir sorunu gibi gördüler. 385 Meyers, Hume’a göre ahlâkî davranışlarımıza nedenler sağlayan şeyin, arzu ve tutkular; Kant’a göre ise akıl olduğunu 386 vurgulamasına rağmen bunun aynı türden gerekçelendirme biçimleri içerisinde değerlendirilmesinin hatalı olacağını düşünmedi. Ona göre Kant ve Hume içselci idi. 387 Alan Gewirth ise gerekçelendirme sorunu ile motivasyon sorununun birbirinden ayrı olduğunu ileri sürdü. Her iki düşünürün tutumu da dışsalcı bir gerekçelendirmeyi savunuyor olmalarından ileri gelir. Gewirth’a göre (i) inancın doğru olduğunu gösteren nedenlerle (ii) o inanca uygun davranmayı sağlayan nedenler birbirinden farklıdır. O, Hume’un “neden/akıl, kendi başına yetersizdir” sözüne atıfta bulunarak motivasyon nedenini inancın doğruluğunu gösteren nedenden ayırmıştır. 388 Oysa Hume, bu tür bir ayrımı yersiz görür; çünkü ona göre ahlâkî yargıların doğruluğundan bahsedilemez. Michael Smith de Hume’un arzu ve inançları motivasyon nedenleri olarak aldığını ileri sürer. 389 Oysa Hume’a göre inançlar, bizi sadece amaç-araç düşüncesi içinde “arzuların belirlemesi” ile davranışa sevk edebilir. Akıl, arzuların kölesidir. O bize ne yapmamız gerektiğini söyleyemez. 390 nançlar, davranışların seyrini belirleme konusunda bize yardımcı olabilirler. Örneğin, zehrin öldürücü olduğu konusundaki bir inancımız/bilgimiz ondan uzak durmamıza; birkaç saat sonra kar yağacağı ile ilgili tahmin, inanç ve bilgimiz 391 arabamızla yola çıkmamamıza neden olabilir. Ancak biz bunları zehir içmememiz gerektiğinin kanıtı veya yola çıkmamız gerektiğinin kanıtı olarak sunamayız. “Zehir öldürür; o halde içmemeliyim.” iki ayrı modalitenin birbirine neden yapıldığı bir kullanımdır ve Hume’un da belirttiği gibi ikinci modaliteyi; yani değer kipini doğrudan birinciden değil, onun dışında bizim hayata dair beklentilerimizden, duygu dünyamızdan kattığımız bir ilave anlamdan çıkarırız. 392 Bu anlamda duygu temelli ahlâk teorileri, bilişsel ve bilgiyle ilgili unsurları dışlamaz; 393 385 Bu hataları şu eserlerde gözlemlemek mümkündür. Meyers, age., s. 4; Daniel Guevara, Kant’s Theory of Moral Motivation , Westview Press, Boulder, 2000, s. 5; Alan Gewirth, age., s. 195. 386 Meyers, age., s. 215. 387 Age., s. 4. 388 Gewirth, age., ss. 190-6. 389 Michael Smith, “The Humean Theory of Motivation”, Mind, 96/381, 1987, s. 37. 390 Nick Zangwill,”Externalist Moral Motivation”, American Philosophical Quarterly, sayı 40, 2003, s. 152. Zangwill, ahlâkî dışsalcılığı savunuyor. 391 nanç, bilgi, zan, tahmin gibi terimler, doğrulamaya ve yanlışlamaya açık, önermesel tavırları ifade eder; bu yüzden bunların epistemik statüleri aynıdır. Bunları birbirinden ayıran şey, doğruluk dereceleri veya doğruluklarını gösteren kanıtlar ve bu kanıtların niteliğidir. Ben genel olarak bu epistemik veya aynı anlama gelen önermesel tavrı ifade etmek için “inanç” terimini kullandım. 392 Hume, nsan Doğası, s. 408. 393 Ayer ve Stevenson gibi duygucuların farklı bir tutum aldıklarını birinci bölümde zikretmiştim. Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|