Anab L m dali
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
148 gerekçeleyici/motive edici unsur vardır: içsel ve dışsal. çselcilik, ahlâkın temelindeki duygunun kendi başına “ben” duygusu, “kendini sevme ”, “kişisel menfaat” veya “kendine bakma” (self-regarding/kendisi ile ilgili) duygusu olduğunu ileri sürer. Bu konudaki en bilinen yaklaşım, hedonizmdir. Farklı versiyonlarına rağmen hedonizmin temel iddiası, bencilliğin (selfish) ahlâkın en temelinde yer alan duygu olduğudur. 409 Hume, bu düşüncenin önemli temsilcileri olarak Epikür (341–270) ve Hobbes (1588–1679)’u zikreder ve onları ahlâka yanlış ve eksik bir temel koymakla suçlar. 410 Bernard de Mandeville, (1610–1733) kişisel ahlâk bozukluklarının kamu menfaatine yol açacağını ve erdemli davranışın çok da iyi bir şey olmadığını ileri sürdü. 411 Epikür, Hobbes ve Mandeville’in yaklaşımları, ahlâkın amacının kişisel duyguları ve beklentileri tatmin etmek olduğunu ve bizi ahlâkî davranışa sadece bencillik gibi güçlü bir duygunun motive edebileceğini ileri süren içselci yaklaşımlardır. Ahlâkî içselcilik, sadece motivasyonu esas alırlar ve bu yüzden onlara “tam motivasyon teorisi” demek mümkündür. Liberalizme ahlâkî temel arayan düşünürler, bu yaklaşımı kullanmadılar. Ahlâkî dışsalcılık ise bizi ahlâkî davranışa sevk eden duyguların dışa dönük ve başkalarının beklentilerini de göz önüne alan türden duygular olduğunu ileri sürer. Faydacılık ve ahlâkî duygu teorisi, dışsalcı motivasyon teorileridir. Ahlâkî dışsalcılık, içsel motivasyonu inkâr etmemekle birlikte içsel unsurların tek başına bir teoriye ahlâkîlik görüntüsü vermekte yetersiz kalacağını savunurlar. Hume, egoistlerin “kendini-sevme” ilkesinin insanı hareke geçiren önemli bir dürtü olduğunu kabul eder; ancak onların insan doğasını ve ahlâkı korku ve kendini sevme gibi duygusal niteliklerle sınırlandırılmış olmasını eksik bir gözlem olarak niteler. Hume, insandaki ahlâkî özellikleri ifade etmek için şöyle söyler: “Biz sinemizde insanlık için bir takım iyilik ve dostluk kıvılcımları taşırız; bünyemiz, kurdun ve yılanın unsurların barındırdığı gibi beyaz güvencininkini de barındırır.” 412 Ayrıca daha önce de vurguladığımız gibi Hume, ahlâkî özellikleri “başkalarının da derhal kabul edeceği” türden duygular olarak kabul eder. 413 Adam Smith de benzer bir yaklaşımı ifade eder. O; keder, korku, sevinç gibi ben-merkezli (selfish/bencil) duygular kadar dışarı yönelik duyguların ahlâktaki yerini tartışır. Adam Smith, dışarı yönelmiş tüm duyguların (onun ifadesi ile tutkuların) ahlâkî niteliğini olmadığını ileri sürer. O, sosyal ve sosyal olmayan duygular şeklinde bir 409 Bond, age., s. 8. 410 Hume, “Of Self-Love”, EPM, s. 165. Bu düşüncenin antik çağdaki en önemli temsilcilerinden biri de Aristippus’tur (Krene Okulu). 411 Beauchamp, “Editor’s Edition”, s. 20. 412 Hume, EPM, s. 147. 413 Age ., s. 139. 149 ayrım yapar. Nefret ve kızgınlık gibi duygular, ahlâkî niteliğe sahip değilken cömertlik, insanlık (humanity), şefkat, merhamet, karşılıklı dostluk ve saygı ile tüm sosyal ve yardımseverlik hislerinin ahlâkî duyguları ifade ettiğini söyler. 414 Yakın dönemlerde Bernard Williams bir tür ahlâkî içselciliği savundu. Williams, “Internal and External Reasons” adlı makalesinde bir failin belirli bir eylemi yapması için “bir nedene sahip olması” ile ilgili iki yorumun mümkün olacağını iddia eder: içselci ve dışsalcı. O, bu nedenlerin sadece içsel olduğunu savunur. Bir nedene sahip olmak, failin bu eylemi yapmasını sağlayacak bir takım güdülerinin olmasını gerektirir. Williams’ın içselciliğine göre eylemde bulunma nedenleri, failin amaç ve menfaatleri ile ilişkili olmak zorundadır. Dışsalcılığa göre ise bir nedene sahip olmak, zorunlu olarak bir güdüye sahip olmayı gerektirmez. Dışsal nedene göre bir kimse, arzu ve menfaati olmaksızın eylemek için bir nedene sahip olabilir. Williams, içselciliği savunur ve davranışta bulunma nedeninin failin sübjektif güdüleri ile bağlantılı olması gerektiğini söyler. 415 Ahlâkî içselcilik ve dışsalcılığı, bencillik-diğerkâmlık (egoizm-altruizm) sorunu şeklinde de ortaya koymak da mümkündür. çselcilik, bencil bir yaklaşımken dışsalcılık, diğerkâm bir yaklaşımdır. çselcilik, ben-merkezli (self-regarding), dışsalcılık ise başkaları merkezli (others-regarding) bir motivasyon anlayışı sunar. Liberal motivasyon, hem faydacılık hem de ahlâkî duygu teorisi açısından bu ikisi arasında bir denge kurmaya çalışır. Ancak Meyers’ın Hume’un içselci ve Mill’in dışsalcı olduğu iddiasının tersine, sorunu bu şekilde ortaya koyduğumuzda liberal ahlâkçıların haz ve acı gibi ahlâkî duyguları temel almakla birlikte bir anlayışa ahlâkî motifi veren unsurların daha ziyade dışsal olduğu şeklinde bir anlayışa sahip oldukları açıktır. Bu anlamda Hume, Smith ve Mill dışsalcı motivasyonu savundular. Deontolojik anlamda içselcilik, ahlâkî inançla ona uymak arasında içten gelen bir bağıntının olduğu iddiasına dayanır. Dışsalcılık ise ahlâkî inançlarla harekete geçiren sâikler arasında dâhilî bir bağlantı kurmaz. Buna göre “x’in kötü olduğu” inancı “x’i yapmamaya” neden olmaz. Oysa sonuççuluk açısından bir inançtan ziyade davranışa yönelmek için bir güdünün var olması gerekir. Bir kimsenin bir davranışı yapmaya güdülenmiş olması demek, bu kişinin bu eylemi yapmaya hazır hale gelmiş olması demektir. Daha da ötesinde eğer kişi, bir eylemi yapma güdüsüne sahip olmuşsa onu yapmak için her şeyi düşünmüş ve onun tüm sonuçlarına katlanmayı göze almış 414 Smith, age., ss. 34, 38, 40. 415 Bernard Williams, “Internal and External Raesons”, ss. 17-20. Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|